Mga Doktor Nag-antos sa Kapit-os

“Usa ka batan-ong magtiayon miduol kanako nga tugob sa paglaom nga matambalan nako ang ilang anak nga bag-ong natawo. Sa dihang gihiling nako siya, morag gikumot ang akong kasingkasing. Wala nay alibyo ang iyang kahimtang. Mahanduraw ba nimo ang akong gibati sa dihang gisultihan nako kining bag-ong mga ginikanan nga mabuta ang ilang anak nga lalaki? Mibati ako ug tumang kaguol sa paggawas nila sa akong klinika. Apan pipila ka gutlo sa ulahi misulod ang akong sunod nga pasyente nga nagdahom sa akong maabiabihong pahiyom! Kanay makahatag kanakog kapit-os.”​—Usa ka siruhano sa mata sa Amerika del Sur.

KASAGARAN, ang mga pasyente dili moadto sa mga klinika aron maghisgot sa mga problema sa ilang doktor. Ang bugtong gihunahuna sa pasyente mao nga gikinahanglan niya ang tabang. Tungod niana, pipila lang ka tawo ang nakaamgo sa dakong kapit-os nga sagubangon sa mga doktor matag adlaw.

Siyempre, ang tanan nagsagubang ug kapit-os, ug ang medikal nga propesyon dili ang bugtong trabaho nga makahatag ug kapit-os. Apan, sanglit halos kitang tanan malangkit man sa doktor-pasyente nga relasyon sa lainlaing mga paagi, makatabang kon atong masabtan ang kapit-os nga sagubangon sa mga doktor ug ang posibleng mga epekto niana kanila.

Ang mga doktor magsugod pagsagubang sa kapit-os sa sayong bahin sa kinabuhi sa dihang manlimbasog sila aron makaeskuyla sa tunghaan sa medisina. Apan sa dihang magsugod na ang medikal nga pagbansay, kini kasagarang makapakurat sa emosyon ug lisod hikalimtan. Kini maoy sinugdanan sa usa ka proseso nga posibleng makapausab sa pagbati sa estudyante sa medisina, sa iyang pagkatawo mismo.

Medikal nga Pagbansay​—Makapakurat nga Kasinatian

Ang makalilisang nga unang pag-adto sa lawak diin disdisan ang lawas sa patay mahitabo sa unang semana pa lang sa medikal nga pagtuon. Daghang estudyante lagmit wala pa sukad makakita ug patayng lawas. Ngil-ad kaayong tan-awon ang walay-sapot, nangunot nga mga lawas nga gidisdisan sa lainlaing paagi aron makita ang anatomiya niini. Ang mga estudyante kinahanglang makakat-on ug mga  pamaagi sa pagsagubang sa ilang emosyon. Kasagaran magpasiaw sila, nga bansagan ug kataw-anang ngalan ang matag patayng lawas. Kining morag way-pagbati ug way-pagtahod nga panggawi sa panan-aw sa uban hinungdanon alang sa mga estudyante nga naningkamot nga dili maghunahuna kon unsa kining tawhana sa buhi pa.

Sunod niini mao ang direktang pagbansay diha sa ospital. Ang kadaghanang tawo mapugos tingali sa pagpalandong bahin sa pagkamubo sa kinabuhi sa dihang mag-edad na silag mga 40 ngadto sa 60. Apan ang medikal nga mga estudyante makigharong na sa mga sakit nga walay pagkaayo ug kamatayon sa batan-on pa. Gihubit sa usa ka estudyante ang iyang unang kasinatian diha sa ospital ingong “luod ug ngilngig kaayo.” Ang mga estudyante diha sa adunahan ug kabos nga mga nasod makurat usab sa dihang maamgohan nila sa unang higayon nga ang mga pasyente kasagarang dili tambalan tungod kay wala silay kuwarta.

Giunsa pagsagubang sa bag-ong mga doktor ang kapit-os? Kasagaran, ang medikal nga kawani dili makigsuod sa ilang mga pasyente. Imbes ang tawong tambalanan maoy hisgotan, ang kawani tingali moingong, “Doktor, dunay bali nga tiil sa ikaduhang lawak.” Tingali kataw-anan kining paminawon kon wala ka makasabot sa rason kon nganong gihubit ang mga tawo niining paagiha.

Ang Pagkamabination Posibleng Moresulta sa Tumang Kakapoy

Ang mga doktor gibansay ingong mga siyentipiko, apan alang sa kadaghanan ang dakong bahin sa ilang trabaho mao ang pagpakigsulti sa mga pasyente. Gibati sa pipila ka doktor nga dili sila andam alang sa emosyon nga dala sa doktor-pasyente nga relasyon. Sama sa gihisgotan sa introduksiyon, ang usa sa labing malisod nga kahimtang para sa usa ka doktor mao ang pagbutyag sa makapahugno nga balita. Ang uban kinahanglang mobuhat niini adlaw-adlaw. Ang mga tawong problemado sagad nga nanginahanglan ug kapahungawan sa ilang hilabihang kaguol, ug ang mga doktor gidahom sa pagpaminaw. Ang pagpakigharong sa nabalaka, nahadlok nga mga tawo makapaluya kaayo nga tungod niini ang pagkamabination sa ubang mga doktor miresulta sa ilang pagbati ug tumang kakapoy.

Sa Canada, usa ka doktor sa pamilya nahinumdom sa iyang unang mga tuig ug misulat: “Mora kog malumos sa trabaho: dihay mga tawong tabanganan nga nanginahanglan sa akong panahon; mga tawong nabalisa nga gustong magpahungaw sa ilang kabalaka; mga tawong masakiton nga kinahanglan dayon nakong tambalan; malipotong mga tawo nga moinsistir sa ilang gusto; mga tawong moanhi sa pagpakigkita kanako; mga tawong mamugos kanako sa pag-adto kanila; mga tawong magtelepono kanako sa balay​—ug bisan sa akong lawak katulganan. Way hunong ang akong pagpakigharong sa mga tawo. Gusto ko nga makatabang, apan sobra na kaayo kining kahimtanga.”​—A Doctor’s Dilemma, ni John W. Holland.

Molurang ba ang kapit-os paglabay sa panahon? Sa masubsob, kon mas edaran na ang usa, mas dako na ang iyang responsibilidad. Kasagaran, ang mga desisyon nga maglangkit ug kinabuhi o kamatayon kinahanglang himoon dihadiha, lagmit pinasukad sa dili kompleto nga impormasyon. “Sa batan-on pa ako, dili ako mabalaka bahin niini,” nag-ingon ang usa ka doktor nga taga-Britanya, “sama ra nga dili mabalaka ang mga batan-on nga magdinanghag sa pagdrayb. Apan kon edaran ka na, mas bililhon na kanimo ang kinabuhi. Karon, ang pagdesisyon maylabot sa paagi sa pagtambal mas makapabalaka na kanako kay sukad masukad.”

 Unsay epekto sa kapit-os diha sa mga doktor? Ang batasan nga dili makigsuod sa mga pasyente madala nila bisan diha sa ilang relasyon sa pamilya. Malisod likayan kana nga tendensiya. Ang ubang doktor mabination kaayong motabang sa mga pasyente sa pagsagubang sa ilang pagbati. Apan hangtod sa unsang sukod nila ikapakita ang pagkamabination nga dili sila mag-antos sa tumang kakapoy? Kini ang problema sa doktor.

Pagpakiglabot sa Lisod-Ikasinabot nga mga Pasyente

Sa dihang pangutan-on bahin sa kapit-os nga dala sa doktor-pasyente nga mga relasyon, ang kasagarang hisgotan dayon sa mga doktor mao ang lisod-ikasinabot nga mga pasyente. Lagmit mailhan nimo ang pipila niining mosunod nga mga matang sa pasyente.

Una mao ang pasyente nga mag-usik sa panahon sa doktor pinaagig paghisgot ug dili hinungdanong mga butang imbes direktang isulti kon unsay iyang gibati sa lawas. Dayon, anaay pugoso nga pasyente nga manawag sa doktor magabii o sa hinapos sa semana bisag dili emerhensiya o ipugos ang usa ka pagtambal nga dili gustong isugyot sa doktor. Anaay pasyente usab nga walay pagsalig. Ang ubang tawo manukiduki ug mapuslanong impormasyon bahin sa ilang kahimtang, tingali pinaagig Internet, ug makatabang kini. Apan ang maong panukiduki basin makapawala sa ilang pagsalig sa doktor nga ilang gipakonsultahan. Ang usa ka doktor lagmit walay panahong makiglantugi bahin sa mga bentaha ug disbentaha sa tanang impormasyon gikan sa maong panukiduki. Maulit ang doktor kon  dili mokooperar ang iyang pasyente tungod sa kawalay-pagsalig. Sa kataposan, anaay pasyente nga walay pasensiya. Iyang ihunong ang pagtambal kon dili dayon kini moepekto, nga mangita tingalig laing opinyon.

Apan, sa ubang bahin sa kalibotan, dili ang pasyente ang makahatag ug dakong kapit-os sa mga doktor kondili ang abogado.

Pagpanambal sa Paagi nga Dili Mademanda

Daghang nasod ang nagtaho nga midaghan ang mga doktor nga gidemanda tungod sa sayop nga paagi sa pagtambal. Ang ubang mga abogado magpasakag walay hinungdan nga mga sumbong aron makasapi. “Silay hinungdan nga midako kaayo ang medikal nga bayranan sa insyurans,” nag-ingon ang presidente sa American Medical Association. “Kining mga pagkihaay miresulta sa uban pang mga kasakit. Alang sa usa ka doktor, ang dili-makataronganong sumbong makahatag ug dakong kadaot​—kaulaw, pagkahurot sa panahon, . . . kapit-os ug kabalaka.” Ang ubang doktor naghikog pa gani.

Ang resulta, daghang doktor ang maobligar sa paghimog desisyon nga makapanalipod kanila engkaso ikiha sila, imbes magdesisyon kon unsay labing maayo para sa pasyente. “Naandan na karon ang pagpanambal sa paagi nga panalipdan ang kaugalingon nga dili mademanda,” matod pa sa Physician’s News Digest.

Samtang nagkasamot ang kapit-os sa mga doktor, daghan kanila ang naghunahuna kon unsay anaa sa umaabot. Mao usab kana ang pangutana sa daghang pasyente sa dihang nakita nila nga misamot ang pag-antos gumikan sa ubang mga sakit bisan pa sa pag-uswag sa medikal nga siyensiya. Ang sunod nga artikulo nagpasiugda ug realistikanhong panglantaw sa palaaboton alang sa mga doktor ug mga pasyente.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 6]

PAKIGKOOPERAR SA IMONG DOKTOR

1. Pahimusli ug maayo ang imong panahon uban sa imong doktor pinaagi sa pagpangandam kon unsaon nimo pagpatin-aw ang imong problema sa bug-os apan sa laktod nga paagi, nga magsugod pagsaysay sa panguna nimong gikabalak-an

2. Kon dili emerhensiya ang kahimtang, ayawg panawag sa imong doktor nga dili oras sa trabaho

3. Magpailob. Nagkinahanglan ug panahon ang paghimog hustong pagdayagnos ug pagtambal

[Kahon/Mga hulagway sa panid 7]

‘MAKAHATAG UG KATAGBAWAN BISAN ANG ORDINARYONG MGA KASO’

“Ang pagpanambal dinhi lahi kaayo kon itandi sa mas adunahang mga rehiyon. Dinhi, ang pagkuhag propesyon giisip nga usa ka paagi aron makalingkawas sa kakabos, busa daghan ang gustong mokuhag pagka-doktor. Ugaling lang, daghan ang doktor apan gamay lang ang trabaho. Tungod niini, gamay kaayog bayad ang mga doktor. Pipila ra ka tawo ang makaarang sa pagbayad ug doktor alang sa pribadong pagpakonsulta. Nagtrabaho ako sa usa ka daang ospital nga busloton ang atop ug kulang kaayo ang kagamitan. Ang among kawani gilangkoban lang ug duha ka doktor ug lima ka luyoluyo nga mga tig-atiman. Kami nagserbisyo sa 14,000 ka tawo.

“Usahay ang mga pasyente nagtuo nga gidalidali ra nako ang paghiling kanila, apan kon 25 ka pasyente ang naghulat kanimo, dili puwede nga dugayon nimo ang pagkonsulta. Sa gihapon, nakahatag kanako ug katagbawan ang pagtambal sa mga pasyente, bisan sa ordinaryong mga kaso. Pananglitan, kasagarang ipahiling sa mga inahan ang ilang mga anak nga nagkalibang, nga kulang sa sustansiya ug nahutdan ug tubig. Walay kadasig ang ilang mga mata ug mabalak-on silag dagway. Tudloan lang nako ang inahan kon unsaon paggamit sa ilimnon nga mohulip sa tubig sa lawas, purga, ug antibiotiko. Sa dihang moepekto na kini, ang bata ganahan na usab nga mokaon. Usa ka semana sa ulahi morag lahi na siya nga bata kon tan-awon​—sanag ang mga mata, mapahiyomon, ug ganahang magdula. Ang paghunahuna nga makasinati ug ingon niana nga mga eksperyensiya maoy nakaaghat kanako nga mahimong doktor.

“Sukad sa pagkabata, nangandoy ko nga makatabang sa mga masakiton. Apan ang medikal nga pagbansay nakapausab kanako sa paagi nga wala nako damha. Akong nakita ang mga tawo nga namatay tungod kay wala silay bisag gamayng kuwarta nga gikinahanglan nila aron matambalan ug maluwas ang ilang kinabuhi. Kinahanglang pagahion nako ang akong kasingkasing aron dili maapektohan sa kaguol. Sa diha lamang nga gipakita kanako gikan sa Bibliya ang hinungdan sa pag-antos nga akong nasabtan ang pagkamabination sa Diyos ug nabatonan pag-usab ang akong katakos nga maluoy sa uban. Tungod niana nakakat-on ako sa paghilak pag-usab.”

[Mga hulagway]

Si Dr. Marco Villegas nagserbisyo diha sa usa ka nahilit nga lungsod sa Amazon sa Bolivia