Nag-abot ang Unom ka Kontinente

I-PLAY

Nag-abot ang Unom ka Kontinente

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Ukraine

MALINGAW ka bang motan-aw sa mga mananap diha sa ilang kinaiyanhong puy-anan? Kon mao, magustohan mo gayod ang pagduaw sa Amerika del Norte, Amerika del Sur, Aprika, Asia, Australia, ug Uropa diha sa usa lamang ka dapit. Sa unsang paagi maposible ang maong duaw? Pinaagi sa pag-adto sa Askaniya-Nova Biosphere Reserve sa habagatang Ukraine. Ang panonpanon sa ihalas nga mga mananap gikan sa unom ka kontinente naglaroylaroy dinhi sa kapatagan nga nagpuyong malinawon ug may panag-uyon.

Ang kasaysayan niining reserbadong puy-anan sa ihalas nga mga linalang nagsugod niadtong 1883. Nianang tuiga ang Aleman nga lalin nga ginganlag Friedrich Pfalz-Pfein migahin ug usa ka luna sa kapatagan nga wala matikad ingong reserbadong puy-anan. Siya may pribado nang zoo nga may kapin sa 50 ka espisye sa mga langgam ug sus-an nga mga mananap didto. Sa ulahi, niadtong 1887, gidugang ang usa ka botanikal nga hardin. Sa pagkakaron ang Askaniya-Nova Biosphere Reserve adunay botanikal nga parke, usa ka reserbadong kapatagan nga adunay kapin sa 11,000 ka ektarya sa halapad nga kasagbotan nga wala matikad, ug usa ka zoo.

Samtang magkaduol ka sa ilang reserbadong puy-anan, una nimong makita ang botanikal nga parke. Latas sa katuigan gidala dinhi sa mga siyentipiko ang nagkadaiyang matang sa mga kahoy gikan sa daghang bahin sa kalibotan. Ang mga kahoy nakatagkatag diha sa mga 200 ka ektaryang parke. Sanglit kini nga reserbadong puy-anan anaa sa usa ka ugang rehiyon sa nasod, nagkalot silag mga poso ug mga kanal sa irigasyon aron matubigan ang mga kahoy ug mga tanom. Ang orihinal nga porma sa yuta ug ang sistema sa irigasyon niini gigantihan ug bulawang medalya didto sa Paris World’s Fair niadtong 1889.

Mga Mananap Gikan sa Unom ka Kontinente

Gikan sa landong nga parke, kami miadto sa mainit nga kapatagan, diin ang panonpanon sa ihalas nga mga mananap nga may 50 ka espisye naglaroylaroy diha sa halos 2,500 ka ektaryang kinoral nga kapatagan. Una, atong tan-awon ang pipila ka mananap gikan sa Aprika.

Ang Cape buffalo maoy usa sa labing ilado ug peligrosong mga hawas sa dagkong maayam nga mga mananap. Kini katingalahan dili lamang tungod sa gidak-on niini—nga halos 1.7 ka metros diha sa pangabagahan—kondili tungod usab sa dagko, tres-piyes nga mga sungay niini. Sanglit dili matag-an ang lihok sa mga laki ug kini nahibaloan nga moatake, gidili ang pagpaduol pag-ayo kanila.

Ang laing mananap nga nakadani kanamo mao ang eland, usa ka matang sa binaw sa habagatan-sidlakang Aprika. Kay gidili man ang pagpangayam diha sa ilang reserbadong puy-anan, ang mga eland malinawong nanimuyo dinhi sukad pa sa unang pagdala kanila niadtong 1892. Sila maningaon nga makita sa mga bisita, ug sila dili mahadlok sa mga tawo. Ang pipila ka eland gibuhi pa gani diha sa balay ug mahimong kuhaag gatas sama sa usa ka naandang gatasan nga baka. Ang sustansiyadong gatas niini, nga naglasalasa sa katambok, gigamit sa pagpanambal, sama sa pagtambal sa mga ulser sa tungol.

Ang emu, usa ka dakong langgam nga dili makalupad, gikuha gikan sa Australia. Kini ang ikaduhang kinadak-an sa tanang langgam—sunod sa ostrich. Ang pipila ka emu motubo sa gitas-on nga 1.8 ka metros ug motimbang ug 59 kilos. Bisan tuod ang samag-pukot nga koral naglain niining mga langgama gikan sa ubang mga mananap, ang ilang luna dako kaayo aron sila makadagandagan nga walay sabod.

Ang makapaikag nga kinaiya sa emu mao nga ang gilumloman nga mga langgam mosanong sa dihang ilang madungog ang siyaok sa laki nga emu. Pananglitan, gikaingon nga kon ipatokar ang giteyp nga siyaok sa laki nga emu sa hapit nang mapusa ang mga itlog, ang paglihoklihok sa mga piso sa sulod makapakiling-kiling sa mga itlog. Apan ang mga piso sa sulod sa ilang bagal dili mosanong sa siyaok sa baye. Nganong dili man?

Bisan tuod ang baye maoy mangitlog, ang laki nga emu maoy maglumlom niini. Iyang atimanon kini sulod sa mga 50 ka adlaw hangtod nga kini mapusa, ug dayon iyang atimanon ang mga piso human niana. Busa bisan pag anaa pa sila sa sulod sa itlog, ang wala pa mapusa nga mga piso mahibalo nang daan kon kinsay nag-atiman kanila. Abi ninyo, dili kini ordinaryong mga itlog—kini maoy lubos-berde ug dagko—nga motimbang ug halos 700 gramos ang kada usa!

Ang reserbadong puy-anan adunay panonpanon sa mga kabayong Przewalski. Niadtong 1899 kini gidala dinhi gikan sa halapad nga kasagbotan sa Mongolia. Gituohan nga ingong sangpotanan sa pagpangayam ug pagkawala sa sibsibanan, ang mga kabayong Przewalski napuo sa kalasangan sa katuigang 1960.

Sa pagkakaron, duolan sa 1,100 ka kabayong Przewalski ang gikoral diha sa nagkalainlaing mga zoo ug mga parke, lakip sa mga usa ka gatos dinhi sa Askaniya-Nova Reserve. Ang mga siyentipiko naningkamot nga kining mga mananapa ikabalik sa lasang. Busa, 21 ka kabayong Przewalski ang gidalag balik ngadto sa Mongolia niadtong 1992/93.

Ang kinadaghanan sa mga espisye dinhi sa reserbadong puy-anan mao ang spotted deer gikan sa Tsina ug Japan. Tungod sa puntikpuntik nga likod niini, kining eleganteng linalang gitawag usab ug flower deer. Kini maoy usa ka matahom nga mananap, nga adunay yagpis nga lawas ug dagkong mga sungay, nga magarbohong gipasundayag diha sa gamayng ulo niini.

Ang mga gayal, nga mao ang dagkong baka sa India nga mahimong galamon, makita usab nga malinawong nanibsib diha sa kapatagan. Sa India kining mga mananapa maglaroylaroy sa lasang sa maadlaw, ug sa magabii sila mobalik sa balangay. Bisan pag sila walay lasang ni balangay sa Askaniya-Nova, ang mga baka daw komportable diha sa kasagbotan sa maong lugar nga dili ra usab layo ang panonpanon sa mga mananap.

Ang Amerikanhong bison o buffalo, maoy katingalahan tungod sa kakusgan ug kadako niini. Mga 150 ka tuig kanhi, milyonmilyon sa maong dagkong mga mananap ang naglaroylaroy sa halapad nga kasagbotan sa Amerika del Norte, apan sila gipangayam ug diriyot nang mapuo. Kining lokal nga panon sa Amerikanhong bison maoy nag-inusarang matang sa tibuok Uropa. Abi sa mga buffalo nga sila anaa ra sa ilang lumad nga puy-anan diha sa halapad nga kasagbotan panahon sa ting-init ug sa tingtugnaw.

Ang Amerika del Sur gihawasan sa rhea (o nandu), usa ka dakong langgam nga dili makalupad. Susama ra sila sa Australianhong emu, nga may gitas-ong 1.5 ka metros ug may gibug-atong 50 kilos. Sama sa emu, ang laking rhea maoy maglumlom sa mga itlog. Ang nakalahi lamang mao nga ang mga emu gustog usa ray ikauban, samtang ang mga rhea gustog daghay ikauban. Busa ang tulo ngadto sa lima ka bayeng rhea, mahimong mangitlog diha sa usa lamang ka pugaran.

Ang red deer ug roe deer naggikan sa Uropa. Kining lig-og lawas nga mga mananap mosanay diha sa kasagbotan sa kapatagan ug agwantador sa kabugnaw ug kainit. Kini nga mga osa gigamit sa paghulip sa mga espisye diha sa mga reserbadong puy-anan sa nagkalainlaing dapit sa Uropa ug sa mga dapit nga gigahin sa pagpangayam. Ang gagmay nga mga kabayong Shetland nahiabot dinhi sa Askaniya-Nova Reserve gikan sa Amihanang Uropa niadtong 1960. Sukad niadto sila kusog nga misanay.

Anaa usab sa reserbadong puy-anan ang panonpanon nga mga sebra, mga blue wildebeest (dagkong binaw sa Aprika), ihalas nga mga asno sa Asia, ug mga saiga (binaw sa Uropa ug Asia), ug sa daghang nagkalainlaing langgam. Ang ubang mga mananap anaa ra sa kapatagan sa tibuok tuig, samtang ang uban dad-on aron isilong diha sa mga kuwadra sa uma panahon sa tingtugnaw.

Pagmentinar Niining Kinaiyanhong Reserbadong Puy-anan

Sa pagkakaron ang Askaniya-Nova maoy sentro sa pagtuon sa asosasyon sa siyentipikanhong panukiduki sa Ukraine. Ang mga kawani sa asosasyon naningkamot pag-ayo sa pagpreserbar sa kapatagan diha sa kinaiyanhong kahimtang niini ug sa pagtabang sa mga mananap nga maanad sa ilang bag-ong palibot. Ang mga siyentipiko naningkamot usab sa pagpalambo sa kalidad sa naglungtad nga koleksiyon sa langyaw ug talagsaong mga mananap.

Ang kinaiyanhon nga reserbadong mga puy-anan makaplagan sa nagkalainlaing dapit sa yuta. Makita mo kini diha sa halapad nga mga kapatagan ug kasagbotan sa Amihanan ug Habagatang Amerika, Aprika, Australia, Asia ug Uropa. Ang matag usa niini adunay talagsaong mga kinaiyahan ug nagkadaiyang mga tanom ug mga mananap. Ang internasyonal nga kinaiyahan sa Askaniya-Nova Reserve nagpakita lamang nga ang mga mananap gikan sa nagkalainlaing dapit sa yuta makapasibo diha sa ilang palibot ug magkauban sa pagpuyo nga malinawon.

Uban ang tumang kaikag, daghang tawo naghulat sa panahon nga gitagna sa Bibliya sa dihang ang Gingharian sa Diyos magdalag pakigdait dili lamang taliwala sa mga tawo kondili taliwala usab sa nagkalainlaing matang sa mga mananap sa yuta.—Isaias 11:6-9; Oseas 2:18; Buhat 10:34-35.

[Mapa sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Askaniya-Nova Biosphere Reserve

[Hulagway sa panid 15]

Eland

[Hulagway sa panid 15]

Cape buffalo

[Hulagway sa panid 15]

Emu

[Hulagway sa panid 16]

Spotted deer

[Hulagway sa panid 16]

Kabayo nga Przewalski

[Hulagway sa panid 16]

Amerikanhong bison

[Hulagway sa panid 16]

Ang reserbadong puy-anan gipuy-an usab sa nagkadaiyang matang sa mga langgam

[Hulagway sa panid 17]

Rhea

[Hulagway sa panid 17]

Roe deer

[Hulagway sa panid 17]

Red deer

[Hulagway sa panid 17]

Botanikal nga parke

[Picture Credit Lines sa panid 15]

[Picture Credit Lines sa panid 16]

[Picture Credit Lines sa panid 17]

PAGMATA!