Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Liso sa Kape nga Walay Caffeine

Ang mga siyentipiko sa Brazil nakakaplag ug bag-ong matang sa Coffea arabica​—ang labing kinaham nga klase sa kape​—nga halos walay caffeine, matod sa Kinatsila nga mantalaang El País. Kining kinaiyanhong kape nga walay caffeine nanubo sa Etiopia ug maayo kaayo nga kaplag alang sa industriya sa kape. Mga 10 porsiyento sa mga hinginom ug kape sa tibuok kalibotan ang mopalabi ug kape nga walay caffeine, ug kining maong porsiyento nagauswag. Ang kasarangang liso sa kape adunay mga 12 miligramo nga caffeine matag gramo, apan kining bag-ong kaplag nga matang aduna lamay 0.76 miligramo matag gramo. Ang El País nagtaho: “Gastoso ang industriyal nga proseso sa pagwagtang sa caffeine, ug sumala sa mga siyentipiko, dili lang niini makuha ang caffeine kondili ang pipila usab ka hinungdanong mga sangkap nga nagpalami sa kape.” Busa masulbad niining bag-ong tanom ang duha ka problema nga nalangkit sa proseso sa pagwagtang sa caffeine.

 Kon Nganong Dili Mangatagak ang mga Lawalawa

“Ang sekreto kon nganong ang mga lawalawa motapot sa mga bungbong ug mga kisame gibutyag na sa mga siyentipiko,” matod sa The Times sa London. Ang lawalawa adunay walo ka tiil. Ang tumoy sa matag tiil niini adunay hugpong sa pinong mga balhibo, nga ang matag usa gituboan pa gayod ug mas pino nga mga balhibo nga gitawag ug mga setule. Ang 624,000 ka setule sa tumoy sa tiil sa lawalawa kusog kaayong motapot nga ang usa ka lawalawa makaarang sa pagsakwat ug usa ka butang nga mga 170 ka pilo ang gibug-aton sa kaugalingong lawas niini samtang nagtapot sa bungbong o kisame. Ginamit ang scanning electron nga mikroskopyo, gitun-an sa mga tigdukiduki sa Alemanya ug Switzerland ang tiil sa jumping spider. Ang mga pagtuon, matod sa The Times, nagpakita nga “puwedeng sundogon ang maong mga pamaagi sa paggamag bag-o, lig-on kaayo nga mga papilit ug mga kola” nga “dili maapektahan sa kaumog.” Si Propesor Antonia Kesel, ang lider sa tem sa mga tigdukiduki, midugang: “Mahimo usab nimong handurawon ang mga astronot nga magsul-ob ug mga sapot sa wanang nga magpaarang kanila sa pagtapot sa mga bungbong sa salakwanang.”

Pagpangidnap sa Mexico

Usa ka kompaniya sa seguridad nanghinapos nga ang Mexico mao ang ikaduha sa kinadaghanag kaso sa pagpangidnap sa Latin Amerika, sunod sa Colombia, matod sa internasyonal nga edisyon sa The Miami Herald. “Ang dili-opisyal nga banabana sa gidaghanon sa mga pagpangidnap [sa 2003] moabot ug 3,000.” Apan, daghan pang pagpangidnap ang wala mataho, sanglit gusto sa mga pamilya sa mga biktima nga silasila ray makigsabot sa mga kidnaper. Wala usab malakip sa maong gidaghanon ang mga pagpangidnap diin ang mga biktima pugson sa pagkuhag kuwarta gikan sa mga ATM ug buhian ra pagkahuman niana. Gibanabana nga labing menos 16 ka kaso niining matanga sa pagpangidnap ang mahitabo kada adlaw sa Mexico City, apan posible nga moabot kinig 80, matod sa mantalaan. Makapabalaka nga ang mga pagpangidnap nahimong mas mapintas, ug nagkadaghang mga biktima ang gipatay​—bisag human na mabayri ang lukat.

Kinadaghanang Kaso sa AIDS

Lima ka milyong tawo ang natakboyan sa virus sa AIDS niadtong 2003, “ang kinadaghanan sa usa ka tuig sukad misugod ang epidemya sa miaging duha ka dekada,” matod sa The Wall Street Journal. “Bisan pa sa tibuok-yutang mga paningkamot sa pagsumpo sa HIV diha sa nagaugmad nga mga nasod, ang virus sa AIDS padayong mitakboy sa nagkadaghang tawo ug mipatay ug milyonmilyong tawo kada tuig.” Sumala sa impormasyon nga gipatik sa UNAIDS, usa ka programa sa AIDS nga gipaluyohan sa Hiniusang Kanasoran ug sa ubang mga grupo, mga 3 ka milyong tawo ang namatay gumikan sa AIDS sa 2003 ug kapin sa 20 ka milyon na ang namatay sukad kining maong sakit nailhan niadtong 1981. Sa pagkakaron, gibanabana sa ahensiya sa HK nga 38 ka milyong tawo na ang natakboyan sa HIV. Ang mga lugar sa Aprika nga anaa sa habagatan sa Sahara, nga may 25 ka milyon nga natakboyan, mao ang kinagrabehang naapektohan, nga gisundan sa Habagatan ug Habagatan-sidlakang Asia nga may 6.5 ka milyon nga natakboyan. “Sa tibuok kalibotan, duolan sa katunga sa tanang bag-ong natakboyan ug HIV maoy mga batan-on nga nag-edad ug 15 ngadto sa 24,” matod sa mantalaan.

Mga Bata nga Luyloy ug Mata

“Ang pagkatulog inanay nang gilantaw ingong usik ug panahon,” matod sa Kinatsila nga mantalaang ABC. “Bisan ang gagmayng mga bata mas diyutay nag kinatulgan kay sa gikinahanglan unta nila alang sa himsog nga pagtubo sa ilang utok ug lawas.” Sumala sa Sleep Unit sa Dexeus Hospital sa Barcelona, ang kakulang ug tulog sa mga bata mopahinabog pag-alingasa, pagkasapoton, pagkabugo, ug pagkaminghoy ug lagmit pa ganing makasugpo sa pagtubo. Gipasangil sa mga eksperto ang paggamit ug mga kompiyuter, telebisyon, cell phone, ug mga dula sa video una matulog ingong mga hinungdan sa kakulang ug tulog sa daghang kabataan. Kini nga mga himan dili lang maghikaw sa mga tawo sa hustong katulog kondili makabalda usab kini sa pagrelaks nga hinungdanon aron makatulog. “Tanang bata nasayod nga makadaot ang pagpanigarilyo, apan walay nagsulti kanila sa kahinungdanon sa pagbaton ug igong katulog,” matod sa sikologo nga si Victoria de la Fuente. “Kon wala kitay himoon bahin niini, sila lagmit modako nga may suliran sa pagkatulog.”

Kinutbanan sa Pagtaas sa mga Kahoy

“Ang mga redwood nga kahoy mao ang kinatas-ang buhing butang sa Yuta, apan adunay kinutbanan ang ilang pagtaas nga lagmit dili na mabag-o bisan pa sa kinamaayohang mga kahimtang,” matod sa Las Vegas Review-Journal nga mantalaan. Usa ka pagtuon sa presenteng kinatas-ang kahoy sa kalibotan (110 metros, nga samag gihabogon sa 30-andana nga tinukod) ug upat pa nga sama niini nagsugyot nga ang usa ka redwood mahimo rang motubo kutob sa gitas-on nga mga 130 metros. Samtang mawad-ag kaumog ang mga dahon, ang tubig kinahanglang ipasaka gikan sa mga gamot ug dalhon ibabaw sa kahoy, nga mokontra sa pagbitad sa grabidad. Ang mga tigdukiduki nagtuo nga kining maong kalihokan mokabat ug mga 24 ka adlaw. Samtang ang tubig mosaka pinaagig mga tubotubo nga gitawag ug mga xylem vessel, ang tubig magkaanam ka bug-at hangtod nga kini sobra na ka bug-at nga dili na kini makapadayon pagsaka sa tumoy, nga maoy hinungdan nga dili na motaas ang kahoy. Ang kinatas-ang kahoy nga narekord kaniadto, usa ka Douglas fir, miabot sa gitas-on nga 126 metros.

Telepono Alang sa Pag-ampo sa mga Muslim

Usa ka bag-ong cell phone, nga gituyo paghimo alang sa Muslim nga mga pumapalit, gibaligya na karon sa mga tindahan. Sumala sa Aleman nga mantalaang Die Zeit, ang telepono wala lang maundi sa tibuok Koran kondili mahimo usab kining iprograma aron tawgan ang mga debotado sa pag-ampo lima ka beses sa usa ka adlaw. Ipunting pa gani niini ang direksiyon sa Mecca gikan sa kapig 5,000 ka siyudad sa tibuok kalibotan. Ang mga petsa mahimong lantawon diha sa Gregorian nga kalendaryo nga kasagarang gigamit sa tibuok kalibotan o sa Islamikong Hijri nga kalendaryo. Bisan tuod mahal kaayo kining maong telepono, mapasigarbohon niining giangkon ang pag-uyon sa usa sa pangunang mga sentro sa Islamikong pagtuon.

Nagkangitngit ang Yuta

“Nakaplagan sa mga siyentipiko nga nagkamenos ang kahayag sa adlaw nga modan-ag sa yuta sa milabayng mga dekada,” matod sa Scientific American. “Dili ang adlaw ang nagkaawop; kondili nasampongan kini sa mga panganod, polusyon sa hangin ug mga substansiya gikan sa mga espri.” Sukad sa kataposang bahin sa katuigan sa 1950 hangtod sa sayong bahin sa 1990, gatosan ka instrumento ang nagtala ug pagkubos nga moabot ug 10 porsiyento sa kahayag sa adlaw nga modan-ag sa yuta. Mas grabe ang pagmenos sa kahayag sa Asia, Uropa, ug sa Tinipong Bansa. Pananglitan, ang Hong Kong nakaagom ug 37 porsiyento nga pagmenos sa kahayag sa adlaw. Ang mga siyentipiko miangkon nga wala pa kaayo nila kini masabti.