Makapahiyom Ka ba sa Buaya?

I-PLAY

Makapahiyom Ka ba sa Buaya?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA INDIA

MAKAHUNAHUNA ka ba gayod nga mopahiyom sa usa ka buaya? Sa musikal nga bersiyon sa estorya sa mga bata nga Peter Pan, ang karakter nga si Kapitan Hook nagpahayag sa iyang katarongan sa pagtambag, “Ayaw gayod pahiyomi ang buaya.” Ang buaya, matod niya, “naghunahuna kon unsaon ka niya pagtukob”!

Bisan pag tinuod nga sa daghang matang sa buaya sa tibuok kalibotan, adunay pipila nga moatake ug mga tawo, “kini panagsa ra kaayong mahitabo . . . nga ang mga buaya sagad wala isipa nga mokaon ug tawo.” (Encyclopædia Britannica) Ang mga buaya, nga giisip sa pipila ka tawo ingong maot, kahadlokang mga hayop, makapalingaw sa uban. Susihon nato ang tulo ka espisye nga lumad sa India—ang buaya sa dagat, ang buaya sa kalasakan, ug ang gavial.

Dagkong mga Buaya sa Dagat

Ang mga buaya sa dagat—nga maoy kinadagkoang mga reptilya sa yuta—makatubo ug pito ka metro o sobra pa ug mahimong motimbang ug abot sa 1,000 ka kilo. Kay bug-os nagpuyo sa parat nga tubig, kini makaplagan sa mga bokana sa suba, kadagatan, ug kabakhawan ubay sa mga baybayon gikan sa India pasilangan ngadto sa Fiji. Tungod kay tigkaon ug karne, sila mokaon ug mga ilaga, baki, isda, halas, kasag, bao, ug osa—nga tinagidyot; ang aberids nga pagkaon kada adlaw sa dagkong mga laki maoy 500 ngadto 700 ka gramo. Ang relaks nga estilo sa kinabuhi niini nga mao ang pagbulad sa init o pagpautaw-utaw sa tubig ug ang hanas nga sistema sa paghilis maoy hinungdan nga kini nagkinahanglag diyutay rang enerhiya. Ang usa ka dakong buaya sa dagat basin moatake panagsa sa dili-mabinantayong tawo. Molangoy ang mga buaya sa dagat pinaagi sa pagwaslik-waslik sa ilang ikog sa kilid-kilid, nga ang ilang lawas nailadman sa tubig ug ang mga bangag sa ilang ilong ug mga mata mao lang ang gipagawas, ug sila molakaw ginamit ang ilang mugbong mga tiil. Kini makalukso aron pagsikop sa ilang pagkaon ug kini nasayran nga usahay tulin nga mogukod sa ilang mga tukbonon. Sama sa tanang ubang buaya, maayo ang ilang mga sentido sa panimhot, panan-aw, ug pandungog. Igihan kaayog teritoryo ang laking buaya sa dagat panahon sa tingsanay, ug ang baye mabangison usab sa dihang magabantay sa iyang mga itlog.

Debotadong mga Inahan

Ang bayeng buaya magbuhat ug salag duol sa tubig, nga kasagaran maoy bungdo sa nagkadugtang mga tanom ug lapok. Siya mangitlog abot ug 100 ka itlog nga linginon ug gahi ang tipaka, nga iyang tabonan ug bantayan kana batok sa mga manunukob. Unya, iyang sabligan ug tubig ang salag aron daling madugta ang gitabon nga mga tanom, sa ingon nga paagi motungha ang kainit aron mapusa ang mga itlog.

Sa maong panahon mahitabo ang katingad-anang butang. Ang temperatura sa paglumlom sa matag itlog maoy magtino kon baye o laki ang batang buaya. Tiaw mo kana! Sa dihang ang mga temperatura maoy tali sa 28 ug 31 grado Celsius, ang mga baye maoy mapusa sa mga 100 ka adlaw; apan kon ang temperatura maoy 32.5 grado Celsius, mga laki ang mapusa sulod sa 64 ka adlaw. Ang mga itlog nga gipainitan tali sa 32.5 grado Celsius ug 33 grado Celsius makapatunghag laki kaha o baye. Ang salag nga gibuhat nga duol sa tubig ang usa ka kilid ug bantang sa init nga adlaw ang pikas kilid makapatunghag mga laki gikan sa init nga kilid ug mga baye gikan sa bugnaw nga kilid.

Inigkadungog sa inahan ug siyapsiyap, iyang tukason ang tabon sa salag, buakon usahay ang mga itlog kon wala pa mabuak sa mga batang buaya pinaagi sa sinangkapan kaayo nilang ngipon nga makabuak ug tipaka. Alsahon niyag hinay kaayo sila nga gamiton ang iyang dakong apapangig ug isulod sa bulsabulsa ilalom sa iyang dila aron dad-on ngadto sa daplin sa tubig. Sila maoy independente sa dihang mapusa na ug mangita dayon ug mga insekto, baki, ug gagmayng isda. Hinuon, ang pipila ka mapanalipdanong mga inahan mag-abay kanila sa ubay-ubayng bulan, nga magmugnag mga dapit sa pag-atiman sa mga batang buaya diha sa kalasakan, diin ang amahan makaambit sa pag-atiman ug pagpanalipod sa mga bag-ong napusang buaya.

Ang Buaya sa Kalasakan ug ang Taas-ug-Sungad nga Gavial

Ang buaya sa kalasakan ug ang gavial makaplagan lang gayod sa mas gamay nga kontinente sa India. Ang upat ka metro ug gitas-on nga buaya sa kalasakan—nga makaplagan sa tab-ang-tubig nga kalasakan, kalanawan, ug kasubaan sa tibuok India—mas gamay kay sa buaya sa dagat. Mosikop kinig gagmayng mga hayop ginamit ang kusgang apapangig niini, maglumos, ug magwisiwisi niini aron malaksi ang mga unod aron kan-on.

Sa unsang paagi magtagbo ang mga buaya sa kalasakan alang sa pagpakigsanay? Sa dihang mangitag kaparis, idagpasdagpas sa laki ang iyang apapangig sa tubig ug mongulob. Sa ulahi kini makig-ambit sa pagbantay sa salag uban sa baye, nga motabang sa mga batang buaya nga makagawas sa mga itlog, ug makig-uban kanila sa taastaas nga panahon.

Ang talagsaong gavial, nga dili sama sa kasagarang buaya, maoy talagsaon sa daghang paagi. Dali kining mailhan tungod sa taas kaayo, hikting apapangig, nga maayo kaayong mosikop ug isda—nga pangunang pagkaon niini. Bisan pag pareho ug gitas-on sa buaya sa dagat, ang gavial dili tig-atake ug mga tawo. Tungod kay hamis, sapsing ug lawas, kini abtik diha sa lalom, kusog-ug-agos nga kasubaan sa amihanang India. Motubo ang linginong bugon sa tumoy sa simod sa laking gavial panahon sa pagsanay. Makapakusog kini sa kasagarang alingisngis aron madani ang mga baye.

Ilang Papel Diha sa Kahikayan sa Kalikopan

Unsa ka hinungdanon ang mga buaya diha sa atong kalikopan? Sila mao ang mga tigkaon ug hugaw, nga maghinlo sa kasubaan ug sa kalanawan, ingon man sa dug-ol nga kamad-an, sa patayng mga isda ug mga hayop. Makatabang kini sa paghinlo sa sistema sa katubigan. Ingong mga manunukob, ilang puntingon ang luya, samdon, ug masakiton nga mga linalang. Mokaon silag isda, sama sa makadaot nga mga ito, nga maningaon sa karpa ug tilapia, nga maoy pangunang mga matang sa isda nga angayng sikopon ug ibaligya.

Ang Pakigbisog Aron Dili Mapuo

Ang mga buaya gituohan kaniadto nga daw maghilak aron makadanig tukbonon, ug maghilak kono tungod sa ilang mga biktima. Sa pagkatinuod, ang mga luha sa buaya magwagtang sa sobrang asin sa lawas niini. Hinuon, sa sinugdan sa katuigang 1970, tingali tinuod nga kahilakan ang buaya. Pipila na lang ka libong buaya ang nahibilin sa India, mga 10 porsiyento sa ilang gidaghanon kanhi. Ngano? Samtang gisugok sa mga tawo ang ilang puy-anan, ang mga buaya gipatay tungod kay sila giisip nga peligro sa nati ug luyahong binuhi nga kahayopan. Daghang tawo ang lamian sa unod ug sa mga itlog sa buaya. Ang mga glandula sa buaya nga tigpagawas ug musk gigamit sa paggamag pahumot. Gawas pa niini, tungod sa pagbuhat ug dam ug sa polusyon sa tubig, ang gidaghanon sa buaya mikunhod. Apan ang panginahanglan sa ilang panit mahimong maoy hinungdan nga hapit na silang mapuo. Ang mga sapatos, bag, maleta, bakos, ug ubang butang nga gama sa panit sa buaya maoy nindot, lig-on, ug pinangita pag-ayo. Anaa gihapon ang maong mga kapeligrohan, apan ang mga lakang sa pagpreserbar nagmalamposon kaayo!—Tan-awa ang kahon sa ubos.

Hinumdomi nga Mopahiyom!

Karon nga mas nasinati ka sa pipila ka sakop sa pamilya sa buaya, unsay imong hunahuna bahin kanila? Hinaot nga ang negatibong opinyon nailisan ug kaikag. Sa tibuok kalibotan, daghang mahigugmaog hayop nagpanan-aw sa panahong kita dili na mahadlok bisan sa dagko kaayong buaya sa dagat. Sa dihang ang Maglalalang sa mga reptilya magbag-o sa yuta, kita makapahiyom na sa tanang buaya.—Isaias 11:8, 9.

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

Semilyahan sa Buaya sa Madras

Niadtong 1972 ang pagpreserbar sa buaya sa Madras Snake Park nagsugod human ipadayag sa usa ka surbi nga diyutay na lang kaayo ang mga buaya nga nahibilin diha sa kinaiyanhong dapit sa pipila ka bahin sa Asia. Ang Semilyahan sa Buaya sa Madras mao ang labing karaan ug labing dako sa kapig 30 ka sentro sa reptilya sa India. Gitukod kini niadtong 1976 sa herpetologist o eksperto sa mga reptilya nga si Romulus Whitaker. Kay nag-okupar kinig tulo ug tunga ka ektarya sa Coromandel Coast, kini adunay 150 ka espisye sa kakahoyan, nga makadanig matahom nga mga langgam ug mga insekto.

Ang mga buaya ug mga gavial pasanayon samtang dinakpan ug unya buhian ngadto sa mga kalasakan ug kasubaan, o ibalhin sila ngadto sa ubang mga sentro sa pagpasanay ug panukiduki. Ang semilyahan adunay dapit sa pag-atiman sa mga batang buaya diin sila, nga moabot ug 2,500 ka buok sa usa ka panahon, ibutang sa mga lim-aw ug pakan-og tinadtad nga isda nga gisuplay kada adlaw sa lokal nga mga mangingisda. Kay adunay mga pukot ibabaw sa mga lim-aw, ang mosulong nga mga langgam dili makakawat sa isda o sa luya nga batang mga buaya. Samtang modagko ang mga batang buaya, sila ibalhin ngadto sa mas dagkong mga lim-aw, diin ang ilang pagkaon maoy tibuok isda hangtod sila mga tres anyos na ug tali sa upat ug lima ka piye ang gitas-on. Unya sila pakan-on ug biyang karne sa baka gikan sa usa ka dakong kompaniya nga nagproseso ug karne. Ang semilyahan sa sinugdan nagpasanay lamang sa 3 ka matang sa mga buaya nga lumad sa India, apan karon kini adunay 7 pa ka espisye ug nagplano nga ngadtongadto magpasanay sa tanang espisye nga nailhan sa tibuok kalibotan. Gilantugian pa ang pagbuhi sa mga reptilya aron ibaligya ang ilang panit ug ilang unod. Gisultihan ni Whitaker ang magsusulat sa Pagmata! nga ang unod sa mga buaya maoy lamian ug menos ug kolesterol. Tungod sa malamposong pagpreserbar ug pagpanalipod, kining dagkong mga linalang naluwas gikan sa hapit nga pagkapuo ug kini halos nagsobra na karon. Ang Semilyahan sa Buaya sa Madras, usa ka popular nga atraksiyon sa turista, nagtinguha usab sa pagwagtang sa sayop nga mga ideya bahin sa mga buaya ug pagpauswag sa popular nga ideya bahin sa mga buaya.

[Credit Line]

Romulus Whitaker, Madras Crocodile Bank

[Hulagway sa panid 11]

Dakong buaya sa dagat

[Hulagway sa panid 12]

Bayeng buaya sa dagat nagtangag sa iyang bag-ong napusa nga anak

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 12]

Buaya sa kalasakan

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 12]

Taas-ug-sungad nga gavial

PAGMATA!