Haing Kiliran Ka sa Karsada Nagmaneho?

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Britanya

Gisugat nako sa erport ang Amerikano kong bisita ug gikuyogan ko siya paglakaw paingon sa giparking kong kotse. “Lingkod sa atubangan,” ako misugyot, ug siya misulay dayon pagsulod sa lugar sa drayber. “Ay, nakalimot diay ko,” matod niya. “Sa pikas kiliran sa karsada man diay mo magmaneho dinhi.”

Siyempre, lagmit nga kana usab ang isulti ko kaniya kon ako nagduaw sa Tinipong Bansa. Apan sa among pagbiyahe paingon sa balay, ako nakahukom sa pagsusi, kon nganong ang mga tawo sa ubang kanasoran magmaneho man sa wala nga kiliran sa karsada, samtang sa kadaghanang bahin sa kalibotan magmaneho man sa tuo nga kiliran.

Unang mga Batasan sa Pagmaneho

Mobalik kita sa kasaysayan mga duha ka libo ka tuig kanhi, panahon sa okupasyon sa mga Romano sa Britanya. Nakakalot ang mga arkeologo ug ilhanan may kalabotan sa mga batasan sa pag-agi o pagmaneho diha sa dalan niadtong panahona. Niadtong 1998 nakakaplag silag maayong-pagkapreserbar nga agianan paingon sa usa ka Romanhong kwari duol sa Swindon, Inglaterra. Mas lalom ang inagian sa dalan sa usa ka kiliran kay sa pikas kiliran, ingon nga maoy mahitabo kon ang way-sulod nga mga karomata mosulod didto ug mogawas nga kargadog bato. Ang mga inagian nagpasabot nga, labing menos sa maong dapit, ang mga Romano nagmaneho sa wala.

Sa pagkatinuod, nagtuo ang pipila nga ang karaang mga magpapanaw nga nagkabayo kasagarang nagpadagan sa wala nga kiliran sa dalan. Kay ang kadaghanang tawo tuohon man, sa maong paagi ang mga magkakabayo makakupot sa renda ginamit ang ilang wala nga kamot ug malibre ang ilang tuo nga kamot​—aron sa paglamano sa lumalabay nga magkakabayo o sa pagdepensa sa kaugalingon ginamit ang espada, kon gikinahanglan.

Pagbalhin Ngadto sa Tuo

Sa hinapos sa katuigang 1700, ang pagbalhin gikan sa wala ngadto sa tuo nahitabo sa mga nasod sama sa Tinipong Bansa, sa dihang ang mga tigdala sa panon sa mga hayop nga pangkarga misugod paggamit ug dagkong karomata nga gibira sa daghang parisan sa kabayo. Ang mga karomata walay lingkoranan alang sa tigdala, busa ang tigdala mosakay sa luyo nga kabayo sa wala ug magkupot sa iyang latigo sa iyang tuo nga kamot. Kay nagsakay sa wala, mas palabihon sa tigdala nga ang ubang mga karomata molabay kaniya sa wala aron seguradong mahilayo siya sa mga ligid sa umaabot nga mga karomata. Iyang gihimo kana pinaagi sa pagpadagan sa tuo nga kiliran sa dalan.

 Ugaling lang, ang mga Ingles nagpabilin sa wala nga kiliran. Ang ilang mga karomata mas gagmay, ug ang tigdala naglingkod sa karomata, kasagaran sa tuo nga kiliran sa lingkoranan sa atubangan. Gikan dinha makagamit siya sa taas niyang latigo nga gikuptan sa iyang tuo nga kamot nga dili kana masangit sa kargamento sa iyang luyo. Sa maong posisyon, sa tuo nga kiliran sa karomata, ang tigdala igong mahilayo sa molabay nga mga karomata pinaagi sa pagpabilin sa wala nga kiliran sa dalan. Ang mga nasod nga nahimong bahin sa Britanikong Imperyo misagop usab sa pabilin-sa-wala nga lagda, bisan tuod dihay pipila ka eksepsiyon. Pananglitan, ang Canada sa ngadtongadto mibalhin sa tuo aron mas sayon ang pagtabok sa utlanan ngadto-nganhi sa Tinipong Bansa.

Ang politikanhong mga panghitabo sa Pransiya dakog epekto sa mga batasan sa pagmaneho. Sa wala pa ang Rebolusyon sa 1789, ang hamili nga mga tawo nagmaneho sa ilang mga karwahe ubay sa wala nga kiliran sa dalan, nga tungod niana ang mga mamumuo napugos pagsubay sa pikas kiliran. Apan pagsugod sa Rebolusyon, ang maong hamili nga mga tawo naningkamot pag-ayo sa pagtago sa ilang pagkahamili pinaagi sa pagkuyog sa mga mamumuo sa tuo nga kiliran. Pagka-1794 ang kagamhanan sa Pransiya nagpatuman ug pabilin-sa-tuo nga lagda sa Paris, nga sa ulahi mikaylap ngadto sa ubang mga rehiyon samtang mitadlas ang mananaog nga kasundalohan ni Napoléon I sa kinadak-ang bahin sa kontinente sa Uropa. Dili katingad-ang si Napoléon mipabor nga magpabilin sa tuo. Usa ka reperensiya nagpatin-aw nga tungod kay siya walhon, “ang iyang mga sundalo kinahanglang momartsa sa tuo aron ang iyang kamot nga nagkupot sa armas anaa sa taliwala niya ug sa kaaway.”

Sa Uropa, ang mga nasod nga misukol kang Napoléon nagmaneho sa wala nga kiliran. Ang Rusya ug Portugal mibalhin sa tuo sayo sa ika-20ng siglo. Ang Austria ug Czechoslovakia mibalhin sa tuo sa dihang giokupar sa Nazi nga Alemanya sa kataposan sa katuigang 1930, ug ang Hungaria misunod usab. Karong adlawa upat lang ka nasod sa Uropa ang nagmaneho gihapon sa wala: Britanya, Irlandia, Cyprus, ug Malta. Makaiikag, bisan pag ang Hapon wala gayod mahimong kolonya sa Britanya, ang mga tawo sa Hapon nagmaneho usab sa wala.

Mga Barko, Ayroplano, Tren, ug Ikaw

Komosta ang mga barko ug ayroplano? Ang mga sakayan kasagarang nagsunod sa tuo. Ang ayroplano usab nagsunod sa tuo. Ug ang mga tren? Sa pipila ka nasod ang kasangkapan nga magsignal maoy magtino kon haing kiliran sa riles modagan ang tren. Makadagan ang mga tren sa bisan haing direksiyon sa riles sa moderno, pangunang mga riles, apan sa daang kasangkapan sa pagsignal, usa ra ka direksiyon ang madaganan sa tren. Ang maong direksiyon lagmit gitino, sa pipila ka kaso, sa nasod nga unang nagdisenyo ug nagtukod sa riles.

Ug komosta man ang mga tawong nagbaktas? Kasagarang gisugyot nga kon walay separadong agianan o aseras, labing luwas ang pagbaktas nga mag-atubang sa umaabot nga mga sakyanan, bisan kon haing kiliran nagdagan ang mga sakyanan. Kon ang mga sakyanan nagdagan sa tuo, nan ang mga tawong nagbaktas gitambagan sa paglakaw sa wala nga kiliran sa karsada nga mag-atubang sa umaabot nga mga sakyanan. Sa Britanya, diin kami nagmaneho sa wala, kami naningkamot sa paghinumdom sa paglakaw sa tuo nga kiliran. Komosta ang among Amerikanong higala nga gihisgotan sa sinugdanan? Siyempre pa, sa ilang nasod mas maayong molakaw siya sa wala nga kiliran sa karsada!