Tsokolate—Paggama Niini Gikan sa Liso sa Kakaw

I-PLAY

Tsokolate—Paggama Niini Gikan sa Liso sa Kakaw

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA CÔTE D’IVOIRE

Ang katawhan sa tibuok kalibotan moangay sa talagsaong lami sa tsokolate. Diin ba gikan ang tsokolate, ug giunsa kini paggama? Kuyog namo samtang susihon nato ang kasaysayan sa tsokolate.

SUMALA sa mga botanista ang ihalas nga mga punoan sa kakaw lagmit nanubo ra sa kawalogan sa Amazon ug Orinoco sa Amerika del Sur libolibong katuigan kanhi. Ang mga Maya lagmit maoy unang nananom ug kakaw (gitawag usab ug cocoa), nga ilang gidala sa paglalin nila ngadto sa Yucatán. Gusto kaayo kini sa Aztec nga harianong banay ug nag-inom silag daghan kaayong pait nga tsokolate nga gigama pinaagi sa pagsagol sa ginaling nga mga liso sa kakaw ug sa gipaaslom nga mais o bino, nga gidulot diha sa bulawan nga mga tasa. Gikaingon nga ang Aztec nga Emperador Montezuma nag-inom ug kapin sa 50 ka tasang tsokolate sa usa ka adlaw.

Ang Katsilang konkistador nga si Hernán Cortés (1485-1547) mas interesado sa bulawanong mga tasa kay sa tsokolateng unod niana, bisan tuod iyang namatikdan nga ang mga liso sa kakaw gigamit sa mga Aztec ingong kuwarta. Nag-establisar dayon siyag mga plantasyon sa kakaw. Ang maong mga plantasyon sa “brawon nga bulawan” nagmalamposon, ug ang Espanya mao ang nagkontrolar sa baligyaan sa liso sa kakaw hangtod sa ika-18ng siglo.

Ang mga Katsila nagdala ug mga liso ngadto sa Haiti, Trinidad, ug sa isla sa Bioko sa Kasadpang Aprika. Ang pila ka liso sa kakaw gidala sa dakong-yuta sa Aprika gikan nianang islaha, ug karon ang patigayon sa kakaw nagmauswagon sa upat ka nasod sa Kasadpang Aprika.

Tsokolate sa Uropa

Sa ika-16 nga siglo, gipaila ni Cortés ang iya-sa-Aztec nga ilimnong tsokolate ngadto sa harianong banay sa Espanya. Ang mga babaye sa harianong banay sa Espanya sekretong nagdimdim sa ilang ilimnon nga pinahumotan ug gidugangan usahay ug paminta. Ngadtongadto, ang ilimnon gipaila ngadto sa alta sosyedad sa katilingban sa Uropa.

Ang mga taga-Uropa naikag sa bag-ong lami ug tungod sa pagtuo nga ang tsokolate tambal. Niadtong 1763 ang mga tiggamag Britanikong serbesa ug ale nahadlok kaayo sa misulbong nga popularidad sa tsokolate nga miawhag sila ug mga balaod aron mapig-otan ang paggama niana. Tungod sa grabeng kompetisyon sa negosyo sa tsokolate, gidugangan sa pipila ug harina ang tsokolate aron kana modaghan. Aron modagtom ang kolor sa tsokolate, ang mga Ingles nagdugang pa ganig diyutayng abog sa tisa! Nagpadayon ang paningkamot alang sa mas tanglas ug lamiang tsokolate.

Tungod sa industriyal nga rebolusyon o kausaban sa ekonomiya, ang makina gigamit sa pagproseso ug tsokolate. Sa dihang ang makinang gipaandar sa alisngaw gisugdan paggamit sa pagpaandar sa mga galingan ug kakaw, ang tsokolate gigaling na sa makina inay sa kamot. Nakasinatig dako pang kausaban ang tsokolate niadtong 1828 sa dihang ang Olandes nga kemiko nga si Coenraad van Houten nakakat-on pagseparar sa polbos ug mantika sa kakaw gikan sa nahagkot, ginaling nga mga liso. Ingong resulta, ang mga tigmugna sa ulahi nakamugna ug tukmang kombinasyon sa chocolate liquor (espesong dagtom-kolor nga nahagkot nga tsokolate), cocoa butter o mantika sa kakaw, ug asukar sa paggamag tibuok nga “tsokolate nga laming kan-on.”

Sa hinapos sa katuigang 1800, ang Swiso nakaugmad ug proseso nga dugang nakapatanglas sa tsokolate. Sa maong proseso, nga nailhang conching, ang nahagkot nga ginaling nga mga liso sa kakaw galingon pag daghang oras tali sa lapad nga mga porselana, nga mamugna ang tanglas nga tsokolate nga matunaw lang sa dila. Sumala sa mga eksperto sa pagkaon ang labing lamiang tsokolate galingon nga dili momenos sa 72 ka oras.

Daghang abtik nga mga negosyante, sama ni Hershey, Kohler, Lindt, Nestlé, Peter, Suchard, ug Tobler—mga ngalan nga tingali imong mailhan gikan sa mga karton sa tsokolate karong adlawa—nakatabang ug dako sa industriya sa tsokolate, pinaagi kaha sa pagmugnag mas episyenteng makina o sa pagpauswag pa sa mga resipe sa tsokolate.

Ang Tinubdan sa Tsokolate

Ang tropikanhong punoan sa kakaw labing maayo ug tubo diha sa latitude nga 20 grado amihanan o habagatan sa ekwetor. Molipang kini sa landong ug sa umogon nga klima. Ang mga tanom nga kakaw mamulak ug mamunga sa tibuok tuig. Ang bunga sa punoan sa kakaw, nga ang bayanan sama sa melon (1), direktang manubo sa lawas sa kahoy ug sa ubos nga mga sanga.

Unsay mahitabo diha sa mga plantasyon sa kakaw sa tingpupo? Abison ang hinog nga mga bunga sa kakaw gikan sa punoan ginamit ang mga sanggot o mga bulos sa kawayan nga gitaorag hait nga lansita. Pikason ang mga bayanan aron mabuksan (2) nga madayag ang 20 ngadto sa 50 ka liso nga nasuksok sa puti, paitpait ug tam-is-tam-is nga unod sa bunga. Unya kinamoton pagtangtang ang mga liso. Sa tingpupo, ang mga tigpupo kasagarang motrabaho sugod sa banagbanag hangtod kilumkilom nga magpikas sa mga bayanan ug magtangtang sa mga liso. Unya ang mga liso tabonan ug pasagdan sa daghang adlaw. Sa maong panahon moaslom ang unod sa kakaw ug tungod sa kemikal nga reaksiyon ang mga liso sa kakaw mabrawon. Sunod, ang mga liso paughon (3), mahimong pinaagi sa pagkatag niana sa banig nga tandang sa adlaw o sa paggamit ug mga bentilador nga mobugag init nga hangin. Ang pagbulad makapreserbar niana aron ikarga sa barko ug aron ipondo.

Adunay duha ka pangunang matang sa mga liso sa kakaw, ang Forastero ug ang Criollo. Ang Forastero mao ang kasagarang liso, nga maoy kinadaghanag abot nga kakaw sa kalibotan. Ang Kasadpang Aprika, Brazil, ug Habagatan-Sidlakang Asia mao ang pangunang mga nasod nga nananom niini. Ang Criollo mao ang humot nga liso. Diyutay ra ang gitanom niini sa Sentral Amerika, Ecuador, ug Venezuela. Makadugang kini sa kananam ug kahumot sa tsokolate.

Human sa pagbulad, ang mga liso sa kakaw andam nang isulod sa mga sako (4) ug ikarga sa barko ngadto sa mga tiggamag tsokolate sa tibuok kalibotan, ilabina sa Uropa ug Amerika del Norte. Mga duha ka kumkom niining uga nga mga liso sa kakaw (5) makagamag usa ka libra nga kending tsokolate. Lisod ang paghunahuna nga ang pait nga mga liso sa bunga sa kakaw mahimong lamiang mga kendi nga atong makaplagan sa karton sa mga tsokolate, apan ang proseso wala kaayo mausab sa daghang siglo.

Ang Paggamag Tsokolate

Pag-abot sa pabrika, ang mga liso hinloan ug bahigon. Sa halos parehong paagi nga sanglagon ang mga liso sa kape aron mogawas ang kahumot niini, ang mga liso sa kakaw sanglagon nianang higayona aron mogawas ang bug-os nga kahumot sa kakaw. Unya buk-on ang mga liso (6). Ang dagtom nga brawon nga mga partikulo sa sulod, ang timgas nga mga lugas, mao ang pangunang sangkap sa tanang cocoa ug tsokolate.

Ang timgas nga mga lugas galingon aron motungha ang hagkot, dagtom-kolor nga daw pasta, nga gitawag ug chocolate liquor (7). Sa dihang mogahi, kini ibaligya ingong tsokolate para sa pangluto. Unya ang daw pasta nga tsokolate pug-on ug maayo—ang prosesong naimbento ni Van Houten—ug mogawas ang mantika sa kakaw, nga ang mahibilin mao ang polbos. Kon ang ekstrang mantika sa kakaw idugang sa chocolate liquor, ang lamiang sinagol padulong na sa pagkahimong kan-onon nga tsokolate nga nailhan nato. Ang conching (8) ug ubang mga proseso sa pagpino magtinabangay aron magama ang matang sa tsokolate nga mas gusto sa mga mamamalit karon (9).

Busa sa sunod higayon nga ikaw mokaon ug lami, tanglas ug humot nga tsokolate, palandonga sa makadiyot ang taas nga prosesong giagian sa tsokolate gikan sa pait nga liso nga nagtubo sa tropikanhong mga dapit ngadto sa madanihong kending tsokolate diha sa imong atubangan.

[Picture Credit Line sa panid 24]

[Picture Credit Line sa panid 25]

PAGMATA!