Pagpaniid sa Kalibotan

Nakaplagan ang Puti nga mga Buaya

“Ang mga opisyales sa lasang sa Bhitarkanika National Park sa Orissa nakakaplag ug 15 ka talagsaong puti nga mga buaya . . . panahon sa tinuig nga pag-ihap sa mga buaya,” nag-ingon ang mantalaan sa India nga The Hindu. Ang puti nga mga buaya talagsaon kaayo ug “dili makita bisag asa sa kalibotan.” Tungod sa way-puas nga ilegal nga pagpangayam, ang mga buaya sa parat nga tubig nianang dapita hapit nang mapuo sa katuigan sa 1970, apan ang gobyerno sa estado, sa tabang sa mga programa sa Hiniusang Kanasoran, naghimog proyekto sa pagbuhi ug mga buaya sulod sa parke. Tungod sa daghang bakhaw, limpiyo nga katubigan, dagayang suplay sa pagkaon, ug menos nga pagpanghilabot sa tawo, milampos ang maong programa sa pagpasanay. Sumala sa The Hindu, karon aduna nay mga 1,500 ka buaya diha sa parke nga normal ug kolor duyog sa talagsaong puti nga mga buaya.

 Tabako, Kakabos, ug Sakit

“Ang World Health Organization (WHO) nagpasidaan nga duolan sa 84 porsiyento sa mga tigsigarilyo nagpuyo sa kabos nga mga nasod, diin ang tabako ug kakabos nagpahinabog sunodsunod nga problema,” nag-ingon ang mantalaang Kinatsila nga Diario Medico. Dugang pa, sa matag nasod “kadtong kusog manigarilyo ug nakasinatig mas daghang problema nga nalangkit sa pagtabako mao ang labing kabos nga mga tawo.” Bisan tuod nagkadiyutay ang gigamit nga tabako diha sa kadaghanang dato nga mga nasod, sa tibuok kalibotan kini nahimong “ikaupat nga kinadak-ang hinungdan sa sakit,” nagtaho ang mantalaan. Sa Espanya, diin ang mangamatay kada tuig tungod sa tabako nakaabot ug 60,000, ang pagpanigarilyo nahimong “pangunang hinungdan sa sakit, pagkabaldado, ug malikayang kamatayon.”

Ang mga Karnero Mahinumdom sa mga Nawong

“Among nadiskobrehan nga ang mga karnero makaila sa mga nawong sa labing menos 50 ka karnero ug 10 ka tawo,” misulat ang biologo sa sistema nerbiyos nga si Keith Kendrick diha sa New Scientist. Si Kendrick ug ang iyang grupo nakadiskobre nga human makita sa mga karnero ang 60 ka nawong sulod sa pipila ka semana, wala nila kini makalimti “sulod sa labing menos duha ka tuig.” Wala lamang mailhi sa mga karnero ang mga nawong kondili, sama sa mga tawo, “nakaila usab sila sa emosyonal nga kahimtang sa mga tawo pinasukad sa ekspresyon sa ilang nawong.” Ang magasin nagtaho nga ang mga karnero “makaila sa lainlaing ekspresyon sa mga tawo, ug makamatikod sila sa mga kausaban sa mga nawong sa nabalakang mga karnero. Mas gusto usab nila ang mga tawong mapahiyomon kay niadtong masuk-anon.” Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga “ang mga nawong sa mga tawo nga nag-atiman sa mga karnero mahimong isipon sa mga karnero nga susama sa usa ka membro sa panon nga sinati kaayo nila.” Miingon si Kendrick: “Ang mahigalaong mga tawo dali ra nilang isipon nga samag karnero. Nagpasabot kini nga ang mga karnero mobating suod sa ilang mga magbalantay.”

Polusyon Gumikan sa mga Greenhouse sa Australia

“Ang mga Australiano mao ang adunay kinatas-ag sukod sa gas nga gibuga sa greenhouse matag tawo sa tanang industriyal nga mga nasod,” nag-ingon ang The Australia Institute. Ang Australia nagpatungha sa aberids nga 27.3 ka toneladang carbon dioxide ug uban pang mga gas gikan sa greenhouse matag tawo sulod sa tuig 2001. Ang usa ka taho gikan sa maong institusyon nag-ingon nga kining taas nga sukod maoy tungod sa pagsalig sa Australia sa elektrisidad nga gipatungha sa karbon ug sa demotor nga mga sakyanan maingon man sa paggama niinig aluminum. Ang ikaduhang kinatas-ag sukod sa mga gas nga gibuga sa greenhouse kada tawo mao ang Canada (22 ka tonelada) ug ang Tinipong Bansa (21.4 ka tonelada). Ang kinaubsang gitaho nga sukod alang sa 2001 mao ang Latvia, nga nagpatungha ug 0.95 ka toneladang gas nga gibuga sa greenhouse matag tawo. Bisan tuod gamay lamang ang molupyo sa Australia, ang katibuk-ang sukod sa gas nga gibuga sa greenhouse “milabaw nianang sa dagkong mga nasod sa Uropa sama sa Pransiya ug Italya (ang matag usa mga tulo ka pilo sa populasyon sa Australia),” nag-ingon ang taho.

Mga Awit sa mga Nightingale Kontra Kabanha sa Trapiko

“Sa dihang mokusog ang kabanha, mas mokusog ang honi sa mga nightingale,” nag-ingon ang mantalaan sa Alemanya nga Berliner Zeitung. Ang usa ka pagtuon nga gidumala ni Henrik Brumm sa Institute of Biology sa Free University of Berlin nakadiskobre nga ang gikusgon sa mga honi, nga ang tuyo mao ang pag-establisar sa teritoryo sa usa ka langgam ug pagdani sa mga baye, miuswag ug 14 ka decibel, depende sa gikusgon sa kabanha sa palibot. “Morag dili kini dako nga pag-uswag,” matod ni Brumm, “apan katumbas kini sa lima ka pilo nga pag-uswag sa presyur sa tingog, nga nagpasabot nga ang presyur diha sa mga baga sa langgam lagmit miuswag ug lima ka pilo.” Diha sa malinawong mga silinganan, ang mga honi sa langgam adunay sukod nga 75 ka decibel. Apan diha sa mga dapit nga banha kaayo ang trapiko, ang mga langgam moawit sa gikusgon nga 89 ka decibel. “Ang ilabinang nakapatingala sa tigdukiduki,” matod sa mantalaan, “mao ang kamatuoran nga ang mga langgam morag makapasibo sa lainlaing situwasyon kada adlaw. Sa hinapos sa semana, diin walay mga pasaherong mobiyahe, ang mga langgam kanunayng moawit nga mas hinay kon itandi sa ubang mga adlaw sa semana.”

Krimen Diha sa mga Eskuylahan sa Polandia

“Bayente dos ka libong kaso sa pagpangawat ang gihimo diha sa mga eskuylahan [sa Polandia]” sa 2003, nagtaho ang magasing Zwierciadło sa Polandia. Kini midugang nga “80 porsiyento sa [Polakong] mga bata nga nagtungha dili gustong moeskuyla tungod kay sila masubo ug malisdan sa pagpakigsuod sa mga magtutudlo ug sa ubang mga estudyante.” Nganong daghan man kaayong mga problema didto? “Ang mga eskuylahan apektado sa mga impluwensiya sa gawas. Kini nagbanaag kon unsay nagakahitabo sa katilingban,” nag-ingon ang mental-health worker nga si Wojciech Eichelberger. “Atong gimugna ang sukdanan sa kon unsay dinawat nga panggawi ug ang mga prinsipyo nga nag-impluwensiya sa mga eskuylahan.” Si Eichelberger nagsugyot nga aron masulbad ang problema, ang mga ginikanan kinahanglang mogugol ug panahon uban sa ilang mga anak, sa ingon nagtudlo sa mga anak nga sila hinungdanon para sa ilang mga ginikanan.

Ang Problema Labot sa Korte sa Lawas

“Ang mga batan-on​—ug ilabina ang mga babaye​—naproblema sa korte sa ilang lawas bisag bata pa kaayo sila, ug kana mahimong adunay dili maayong mga epekto sa panglawas,” nag-ingon ang mantalaang Globe and Mail sa Canada. Ang mga dalagita nga nag-edad ug 10 ngadto sa 14 anyos gipangutana bahin sa ilang mga tinamdan sa pagkaon, ug kapin sa 2,200 ang mitubag. Ang Globe nagtaho: “Duolan sa 7 porsiyento sa mga babaye ang sobra sa timbang, apan kapin sa 31 porsiyento ang naghubit sa ilang kaugalingon ingong ‘tambok kaayo’ ug 29 porsiyento ang nag-ingon nga sila nagdiyeta nianang tungora.” Nganong ang himsog nga mga dalagita gustong moniwang? Sumala sa mantalaan, ang mabasol pag-ayo mao ang mga hamtong nga nagsige usab ug diyeta ug kinsa nagbugalbugal sa mga tawo nga sobra sa timbang. “Ang media dako usab ug impluwensiya sa panggawi sa mga tin-edyer, pinaagi sa pagpakita kanunay sa niwang kaayong mga modelo,” nag-ingon ang Globe. Si Dra. Gail McVey, usa ka tigdukiduki nga siyentipiko sa Toronto Hospital for Sick Children, nag-ingon nga ang mga bata, ginikanan, ug mga magtutudlo kinahanglang makaamgo nga “ang pag-uswag sa timbang normal, ug gikinahanglan kini sa mga bata nga nagpadulong sa pagkabatan-on.”