Himamata ang Makalupad nga  Ananagsing

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PINLANDIA

ANG mga ananagsing makita halos sa tanang bahin sa yuta. Apan, pipila lang ang kaamgid sa tagsaon makalupad nga ananagsing sa Siberia. * Tinuod ba gayod nga makalupad kining gamayng ilaga? Unsang matanga sa hayop ang ananagsing nga makalupad, ug nganong panagsa ra kaayo kining makita?

Unsay Ilang Paagi sa Paglupad?

Bisan tuod ang tanang ananagsing nga nanimuyo sa mga kahoy maglumpat-lumpat sa nagkalainlaing kahoy, walay makapildi sa makalupad nga ananagsing. Kining maong mga ilaga nahibaloan nga makalukso kutob sa 80 metros! Apan unsaon kini paghimo sa mga ananagsing?

Ang makalupad nga ananagsing dunay mga panit nga gidisenyo sa paglupad nga makapatingala sa daghang inhenyero sa ayroplano. “Ang atubangang bahin sa panit niini gisuportahan sa taas nga alud-od nga nagsugod gikan sa pulso,” nag-ingon ang librong The World of the Animals. “Bisan pag ang panit niini morag duna lamay duha ka lut-od, kini dunay nipis nga lut-od sa kaunoran nga magpaarang sa mga ananagsing sa pagbalog-balog sa panit nga gamiton sa dihang magpatighulog aron mapaangay ang katakos niini sa paglupad.”

Ang makalupad nga ananagsing kon magpatighulog, plat tan-awon, nga sama gayod ug guwantes. Kon dili magpatighulog, ang ananagsing usahay morag nagsul-ob ug abohon ug luag kaayo nga amerkana!

Sa unsang paagi ang ananagsing molupad nga dili makabangga? Ang ikog niini nagsilbing timon, nga maoy mogiya sa paglupad sa ananagsing. Sa dili pa motugpa diha sa usa ka kahoy, bukharon sa ananagsing ang “pangpreno nga parakyot”​—sa ato pa, kini magpatighulog. Ang ananagsing talagsa ra gayod nga mosipyat ug mahulog sa yuta.

Kining balhiboon nga “hang glider” makalupad sa tabang usab sa gaan nga timbang niini. Ang aberids nga hamtong nga makalupad nga ananagsing motimbang lamang ug mga 150 gramos ug mga 20 sentimetros ang gitas-on, walay labot sa ikog. Ang mga dalunggan gagmay ug walay balhibo, busa dili kini makasabal sa paglupad sa ananagsing.

Kini Makalupad sa Gabii

Ang makalupad nga ananagsing dunay tagsaong mga mata, nga morag dagkong itom nga mga perlas. Lahi sa ubang mga ananagsing, ang makalupad nga ananagsing maoy mga hayop nga aktibo sa gabii. Busa, kini kinahanglang hait ug panan-aw aron makakita sa kinaham nga pagkaon niini​—mga bulak ug mga dahon sa kahoyng malarag ang dahon ug mga putot sa kahoyng pino. Kay diyutay man lang ang pagkaong makuha panahon sa tingtugnaw, sa tinghunlak ang makalupad nga ananagsing manguha ug manigom ug mga bulak ug ibutang sa mga tagoanan diha sa mga sanga ug mga lungag-lungag sa kahoy.

Sa tingpamulak ang ubang makalupad nga ananagsing malinga sa pagpakigdula nga tungod niini sila makalimot sa pagkatulog sa udto. Gawas pa, niining panahona sa tuig, ang mga ananagsing interesado sa lain pang butang​—pagpangitag paris. Human madani ang baye sa pagpasundayag sa laki sa paglupad, panahon na nga magplano sa paghimo ug salag. Ang salag mahimong balay sa langgam, kon aduna, o lungag diha sa kahoy. Kasagaran ang makalupad nga ananagsing dunay daghang salag.  Ang uban gamiton nga pondohanag pagkaon, ang uban ingong ekstra nga mga puy-anan. Ang ubang makalupad nga ananagsing maghimo pa ganig salag diha sa kamalig. Apan, lahi sa ubang mga ananagsing, ang makalupad nga ananagsing dili gustong mopuyo sa siyudad!

Sa ulahing bahin sa tingpamulak o sa unang bahin sa ting-init, ang inahang ananagsing manganak ug duha o tulo ka liwat. Okupado siya sa pagpakaon kanila, bisan maadlaw. Inigkahimugso, kining bag-ong mga liwat samag gidak-on sa tumoy sa imong tudlo; bisan pa niana, sa dili pa matapos ang tinghunlak, sila makamao nang mopatighulog gikan sa salag!

Nganong Talagsa Rang Makita?

Nganong talagsa ra kaayong makita ang makalupad nga ananagsing? Ang usa ka katarongan mao nga kining gagmayng mga hayop nga aktibo magabii hilom nga molihok diha sa mga sanga sa kahoy ug dili daling mamatikdan. Dugang pa, ang makalupad nga ananagsing mas gusto sa nagkalainlaing mga kahoy sa amihanan nga nanganawkanaw gikan sa Baltic Sea hangtod sa kalasangan sa kahoyng pino sa Rusya ngadto sa Dagat Pasipiko.

Ang dako kaayong kalasangan sa Siberia igo gayod nga kabuhian sa makalupad nga ananagsing sa Siberia. Bisan pa niana, kini nga mga espisye​—sama sa ubang mga linalang nga magsalag diha sa mga lungag​—napildihan ug dapit nga kasalagan tungod sa pagpuril sa mga lasang. Sa Pinlandia, ang kasadpang bahin sa pinuy-anan niini, ang makalupad nga ananagsing gipanalipdan sa usa ka balaod sa European Union. Kon may makita nga ananagsing diha sa mga sanga-sanga sa kahoy o kinalibang niini, ang proyekto sa pagtukod niining mga dapita mahimong makanselar.

Siyempre, ang makalupad nga ananagsing walay kalibotan sa epekto sa ilang kinalibang, ug morag walay makabalda sa ilang rutina. Inigkakilom-kilom na sa amihanang kakahoyan, libolibong gagmayng mga ilong ang manggulho sa mga lungag sa kahoy. Ang ilong nga dunay taas nga bungot mokibot-kibot, ang huyang nga mga sanga molabyog, ug ang makalupad nga mga ananagsing mokisaw na usab!

[Footnote]

[Hulagway sa panid 23]

Mga bulak sa kahoyng pino, kinaham nga pagkaon sa makalupad nga ananagsing

[Hulagway sa panid 24]

Liwat sa makalupad nga ananagsing sa Siberia

[Picture Credit Line sa panid 22]

Ilya Lyubechanskii/BCIUSA.COM

[Picture Credit Line sa panid 23]

Squirrels: Benjam Pöntinen

[Picture Credit Line sa panid 24]

Squirrels: Benjam Pöntinen