Kinahanglan Ka ba Gayong Mag-ehersisyo?

“Pag-ehersisyo kaduha sa usa ka semana aron mohimsog ka. Pag-ehersisyo ug 30 minutos kada adlaw. Likayi ang alkoholikong ilimnon aron masanta ang kanser. Inom ug alkoholikong ilimnon aron mamenosan ang risgo nga masakit sa kasingkasing. Naglibog ka ba sa daghang maayog-tuyo nga mga tambag? Niining adlawa ang ulohang mga balita motaho ug usa ka butang apan pagkasunod lahi na sad ang ilang itaho. . . . Nganong dili man magkauyon ang mga siyentipiko? Nganong ang kape peligroso karon apan sa sunod dili na?”​—Barbara A. Brehm, Ed.D., propesor sa pagtuon bahin sa ehersisyo ug esport.

ANG mga eksperto sa panglawas subsob nga dili magkauyon sa mga butang labot sa nutrisyon ug kahimsog. Daghang tawo ang maglibog sa nagbaha nga impormasyon bahin sa mga butang nga angayng buhaton ug dili angayng buhaton aron mahimong himsog. Apan, maylabot sa panginahanglan alang sa kasarangang pisikal nga kalihokan, morag bug-os nga nagkauyon ang mga siyentipiko​—kon gusto nimog mas maayong panglawas kinahanglan nga kanunay kang mag-ehersisyo!

Ang kakulang sa pisikal nga kalihokan nahimong seryosong problema sa modernong mga panahon, ilabina diha sa industriyalisadong mga nasod. Kaniadto daghang tawo sa maong mga nasod ang adunay bug-at nga trabaho, kana man pagpanguma, pagpangayam, o pagpanukod ug balay. Itugot ta, ang sobrang paghago nga gikinahanglan aron lamang mabuhi subsob nga naghatag ug dakong kabug-at sa atong mga katigulangan, nakapamubo pa gani sa ilang kinabuhi. Sumala sa Encyclopædia Britannica, “sa karaang Gresya ug Roma ang aberids nga gidahom nga gitas-on sa kinabuhi maoy mga 28 ka tuig.” Sa kaatbang, pagkatapos sa ika-20ng siglo, ang gidahom nga gitas-on sa kinabuhi diha sa adunahang mga nasod maoy mga 74 ka tuig. Nganong dunay kausaban?

Teknolohiya​—Usa ka Panalangin o Tunglo?

Ang mga tawo karon nakatagamtam na ug mas maayong panglawas ug mas taas nga kinabuhi kay niadtong nagkinabuhi kasiglohan kanhi. Ang usa ka hinungdan mao ang kausaban sa teknolohiya. Tungod sa modernong mga imbensiyon, nausab ang atong paagi sa pagbuhat sa mga butang, ug daghang hago nga trabaho ang dili na kaayo hago. Ang medikal nga propesyon dakog nahimo sa pagpakigbugno sa sakit, nga nakapaarang-arang sa panglawas sa kadaghanan sa katawhan. Apan, dunay panagsumpaki dinhi.

Bisan tuod ang modernong teknolohiya nakapaarang-arang sa panglawas, sa paglabay sa panahon, nakatampo usab kini sa dili-aktibo nga estilo sa kinabuhi sa kadaghanang tawo. Sa ilang di pa dugayng gipatik nga taho nga nag-ulohang International Cardiovascular Disease Statistics, ang American Heart Association nagpatin-aw nga ang “kausaban sa ekonomiya, pagkahimong siyudad sa usa ka dapit, industriyalisasyon ug globalisasyon nagpatungha ug mga kausaban sa estilo sa kinabuhi nga nagpatungha ug sakit sa kasingkasing.” Ang taho naghisgot sa “pisikal nga pagkadili-aktibo ug dili-makapahimsog nga pagkaon” lakip sa pangunang mga risgo sa panglawas.

Diha sa daghang nasod mga 50 lamang ka tuig kanhi, ang usa ka kugihan nga tawo panington nga nagdaro, magbisikleta paingon sa baryo aron  moadto sa bangko, ug mag-ayo-ayo diha sa balay inigkagabii. Apan, ang estilo sa kinabuhi sa iyang mga apo lahi kaayo. Ang modernong trabahante maglingkod tingali atubangan sa kompiyuter halos sa tibuok adlaw, modrayb sa iyang awto halos bisan asa nga gusto niyang moadto, ug motan-awg TV inigkagabii.

Sumala sa usa ka pagtuon, ang Swekong mga magtotroso, kinsa makahurot kaniadto ug duolan sa 7,000 ka kaloriya kada adlaw sa pagpamutol ug kahoy ug paghakot sa mga troso, sa pagkakaron mag-apong na lang sa modernong mga makina nga maoy mohimo sa kadaghanang hago nga trabaho. Daghan sa mga karsada sa kalibotan ang gihimo ug gimentinar kaniadto sa mga lalaki ginamit ang mga piko ug pala. Apan karon, bisan diha sa kabos nga mga nasod, ang mga buldoser ug ubang dagkong makinarya mao nay magkalot ug magpala.

Sa pipila ka dapit sa Tsina, ang gagmayng mga motorsiklo mao nay gustong gamiton sa mga tawo nga transportasyon inay ang bisikleta. Sa Tinipong Bansa, diin 25 porsiyento sa tanang biyahe wala makaabot ug usa ka milya ang gilay-on, hangtod sa 75 porsiyento niining mugbong mga biyahe ang gihimo sakay sa awto.

Ang modernong teknolohiya nakapatungha usab ug kaliwatan sa mga bata nga dili aktibo. Ang usa ka pagtuon nakapaniid nga samtang ang mga dula sa video nahimong “mas makalingaw ug mas tinuod tan-awon, ang mga bata . . . nagagugol ug mas taas nga panahon diha sa ilang mga dulaanan.” Mao usab kanay ilang nahinapos maylabot sa pagtan-aw ug TV ug sa ubang matang sa dili-aktibo nga kalingawan alang sa mga bata.

Ang mga Risgo sa Dili-Aktibo nga Estilo sa Kinabuhi

Ang kalit nga pagpamenos sa paghago mitultol ngadto sa daghang pisikal, mental, ug emosyonal nga mga sakit. Pananglitan, usa ka ahensiya sa panglawas sa Britanya di pa dugayng mitaho: “Ang dili-aktibong mga bata nameligrong mobati ug menos nga pagtamod sa kaugalingon, mas dakong kabalaka ug mas taas nga sukod sa kapit-os. Kining mga bataa mas lagmit usab nga manigarilyo ug mogamit ug mga droga kay sa aktibo nga mga bata. Ang dili-aktibo nga mga trabahante mas daghag palta sa trabaho kay sa aktibong mga trabahante. Inigkatigulang na, ang dili-aktibo nga mga tawo malisdan sa ilang adlaw-adlawng mga kalihokan tungod kay sila naluya na ug dili na malubaylubay ang ilang lawas. Tungod niini, daghan ang dili na makahimo sa paglihoklihok kon sila ra ug ningmenos usab ang ilang pangutok.”

Si Cora Craig, presidente sa Canadian Fitness and Lifestyle Research Institute, nagpatin-aw nga “ang mga Canadiano dili na kaayo aktibo sa pisikal diha sa trabahoan kay sa ilang naandan kaniadto  . . . Sa katibuk-an, mius-os ang pisikal nga kalihokan.” Ang mantalaang Globe and Mail sa Canada nagtaho: “Mga 48 porsiyento sa mga Canadiano ang sobra sa timbang, lakip na ang 15 porsiyento nga tambok kaayo.” Ang mantalaan midugang nga sa Canada, 59 porsiyento sa mga hamtong ang dili aktibo. Si Dr. Matti Uusitupa, sa University of Kuopio, sa Pinlandia, nagpasidaan nga “nagkadaghan ang adunay tipo 2 nga diabetes sa tibuok kalibotan tungod kay nagkadaghan ang mga tawo nga tambok kaayo ug ang mga tawo nga dili aktibo ug estilo sa kinabuhi.”

Sa Hong Kong ang usa ka di pa dugayng pagtuon nagtaho nga taliwala sa mga tawo nga 35 anyos ug kapin pa, mga 20 porsiyento sa tanang kamatayon ang ikalangkit sa kakulang sa pisikal nga kalihokan. Ang pagtuon, nga gipangunahan ni Propesor Tai-Hing Lam sa University of Hong Kong ug gipatik sa 2004 sa Annals of Epidemiology, mihinapos nga ang “risgo gumikan sa pagkadili-aktibo sa pisikal milabaw pa sa risgo gumikan sa pagpanigarilyo” diha sa mga Insek sa Hong Kong. Ang mga tigpanukiduki nagtagna nga ang ubang dapit sa Tsina “makaagom usab sa susamang kahimtang maylabot sa kamatayon tungod sa kakulang sa pisikal nga kalihokan.”

Makataronganon ba kining maong kabalaka? Ang pagkadili-aktibo sa pisikal makadaot ba gayod sa imong panglawas, nga mas labaw pa kay sa pagpanigarilyo? Gidawat sa kadaghanan nga kon itandi sa mga tawong aktibo, ang mga tawong dili aktibo mas taas ug presyon sa dugo, mas peligrong maestrok ug atakehon sa kasingkasing, mas peligrong makanser, ug mas peligrong makaagom sa osteoporosis o pagkagabok sa kabukogan, ug mas dakog purohan nga mahimong sobra ka tambok. *

Ang The Wall Street Journal nagtaho: “Sa matag kontinente sa yuta, bisan sa mga dapit diin kaylap ang malnutrisyon, midaghan pag-ayo ang mga tawo  nga sobra sa timbang o sobra ka tambok. Ang pangunang hinungdan: ang susamang kombinasyon sa daghag-kaloriya nga pagkaon ug pagkadili-aktibo sa pisikal nga mitultol sa epidemya sa pagkatambok didto sa T.B.” Si Dr. Stephan Rössner, usa ka propesor sa panggawi labot sa panglawas didto sa Karolinska Institute sa Stockholm, Sweden, miuyon ug miingon pa gani: “Walay nasod sa kalibotan diin wala magdaghan ang mga tawo nga sobra ka tambok.”

Usa ka Tibuok-Yuta nga Problema

Klaro nga hinungdanon ang usa ka regular nga eskedyul sa kasarangang pisikal nga kalihokan aron kita mohimsog. Apan, bisan pa sa maayong-pagkaanunsiyo nga mga risgo sa kawalay pisikal nga kalihokan, daghang tawo sa kalibotan ang halos dili gihapon aktibo. Ang World Heart Federation nagtuo nga tali sa 60 ug 85 porsiyento sa populasyon sa kalibotan ang “kulang ug pisikal nga kalihokan aron mahimong himsog, ilabina taliwala sa mga batan-on ug hamtong nga mga babaye.” Kining organisasyona nangangkon nga “duolan sa dos-tersiya sa mga bata ang kulang usab sa pisikal nga kalihokan aron mahimong himsog.” Sa Tinipong Bansa, duolan sa 40 porsiyento sa mga hamtong ang dili aktibo sa pisikal, ug halos katunga sa mga batan-on tali sa mga edad nga 12 ug 21 ang walay regular nga mga kalihokang pakusog.

Usa ka pagtuon nga nagsusi sa pagkakaylap sa dili-aktibo nga mga estilo sa kinabuhi diha sa 15 ka nasod sa Uropa nakakaplag nga ang mga porsiyento sa dili-aktibong mga tawo maoy gikan sa 43 porsiyento sa Sweden ngadto sa 87 porsiyento sa Portugal. Sa São Paulo, Brazil, mga 70 porsiyento sa populasyon ang dili aktibo. Ang World Health Organization (WHO) nagtaho nga ang “impormasyon nga nahipos bahin sa mga surbi labot sa panglawas gikan sa tibuok kalibotan pareho gayod.” Nan, dili kita matingala nga duha ka milyong tawo ang mamatay kada tuig gumikan sa mga hinungdan nga nalangkit sa kawalay pisikal nga kalihokan.

Ang mga eksperto sa panglawas sa tibuok kalibotan nabalaka niining maong kiling. Agig sanong, ang mga ahensiya sa gobyerno sa tibuok kalibotan nagpasiugda ug lainlaing mga programa nga gidisenyo sa pag-edukar sa mga tawo labot sa mga benepisyo sa kasarangang pisikal nga kalihokan. Sa tuig 2010, ang Australia, Japan, ug ang Tinipong Bansa naglaom nga makaabot ug 10 porsiyento nga uswag sa sukod sa pisikal nga kalihokan taliwala sa ilang mga lungsoranon. Ang tumong sa Scotland mao nga 50 porsiyento sa mga hamtong niini makigbahin sa regular nga pisikal nga kalihokan sa tuig 2020. Usa ka taho gikan sa WHO nagpatin-aw nga “ang ubang mga nasod nga nagpasiugda sa ilang nasodnong mga programa sa pisikal nga kalihokan mao ang Mexico, Brazil, Jamaica, New Zealand, Pinlandia, ang Rusong Pederasyon, Morocco, Vietnam, Habagatang Aprika, ug Slovenia.”

Bisan pa sa mga paningkamot sa mga gobyerno ug sa mga organisasyon labot sa panglawas, ang pangunang responsibilidad sa pag-atiman sa panglawas sa usa angayng abagahon sa matag usa kanato. Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Igo ba ang akong pisikal nga kalihokan? Igo ba ang akong pag-ehersisyo? Kon dili, unsay akong mahimo aron mausab ang akong dili-aktibo nga estilo sa kinabuhi?’ Ipakita kanimo sa sunod nga artikulo kon unsaon pagpauswag ang imong sukod sa pisikal nga kalihokan.

[Footnote]

[Kahon sa panid 4]

Ang Galastohan Tungod sa Kawalay Kalihokan

Daghang gobyerno ug mga organisasyon labot sa panglawas ang nabalaka pag-ayo tungod sa galastohan sa katilingban gumikan sa kawalay pisikal nga kalihokan.

● Australia - Niining nasora ang tinuig nga galastohan sa pag-atiman sa panglawas nga nalangkit sa kawalay pisikal nga kalihokan mokantidad ug mga $377 milyones.

● Canada - Sumala sa World Heart Federation, sulod sa usa lamang ka tuig, ang Canada migasto ug kapin sa $2 bilyones sa pag-atiman sa panglawas “tungod sa kawalay pisikal nga kalihokan.”

● Tinipong Bansa - Sa tuig 2000, ang Tinipong Bansa migasto sa dako kaayong kantidad nga $76 bilyones diha sa medikal nga mga galastohan nga direktang nalangkit sa kawalay pisikal nga kalihokan.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 5]

Ang Kabataan Nagkinahanglan ug Pisikal nga Kalihokan

Ang di pa dugayng mga pagtuon nakakaplag nga nagkadaghan ang mga bata nga walay regular nga pisikal nga kalihokan. Ang kawalay kalihokan mas kaylap taliwala sa mga babaye kay sa mga lalaki. Morag samtang nagdako ang mga bata, ang ilang sukod sa pisikal nga kalihokan nagkamenos. Ang mosunod nalakip sa daghang paagi nga ang mga bata makabenepisyo gikan sa regular nga pisikal nga kalihokan:

● Pagpalig-on sa kabukogan ug kaunoran ug pagpahimsog sa mga lutahan

● Pagsanta sa pagsobra sa timbang ug sa katambok

● Pagsanta o pagpalangan sa mga problema labot sa taas nga presyon sa dugo

● Pagsanta sa Tipo 2 nga diabetes mellitus

● Pag-uswag sa pagtamod-sa-kaugalingon ug pagsanta sa kabalaka ug kapit-os

● Pagkahimong aktibo sa estilo sa kinabuhi nga makasanta sa pagkahimong dili aktibo inigkahamtong

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Mas Maayong Panglawas Alang sa mga Tigulang

Giingon nga kon mas tigulang ka, mas lagmit nga makabenepisyo ka sa kasarangang regular nga eskedyul sa pag-ehersisyo. Bisan pa niana, daghang tigulang ang magpanuko sa paghimog regular nga pisikal nga mga kalihokan sa kahadlok nga masamdan o masakit sila. Tinuod, ang mga tigulang angayng mokonsulta sa ilang doktor una pa magsugod ug regular nga eskedyul sa hago nga kalihokan. Apan, ang mga eksperto nagtuo nga ang pisikal nga kalihokan makapaarang-arang gayod sa kalidad sa kinabuhi sa mga tigulang. Mao kini ang pipila ka bahin diin ang mga tigulang lagmit nga mouswag pinaagi sa regular nga pag-ehersisyo:

● Kaabtik sa utok

● Panimbang ug pagkamapasiboon

● Emosyonal nga kahimsog

● Daling pagkaayo sa sakit o samad

● Mga obra sa mga tinai ug sa atay

● Metabolismo

● Sistema sa imyunidad

● Kasolido sa bukog

● Kusog