Pagpangawat ug Baligya—Kinsay Apektado Niini?

SA Japan usa ka tag-iya ug tindahan ang nakasakop sa usa ka batang lalaki nga nangawat ug nagtawag siyag mga polis. Sa dihang nangabot ang mga polis, ang batang lalaki midagan. Gigukod siya sa mga polis. Sa dihang mitabok ang bata sa riles sa tren, nabanggaan siya sa tren ug namatay.

Tungod kay nabaniog ang maong hitabo, gisaway sa uban ang tag-iya sa tindahan tungod sa pagtawag niya sa mga polis. Iyang gisira ang iyang tindahan hangtod nawala ang maong isyu. Sa dihang nangabli na siya sa iyang tindahan, midagsang na usab ang mga kawatan ug baligya. Apan, tungod kay nahinumdoman niya ang di pa dugayng nahitabo, nahadlok siya nga atubangon ang mga kawatan. Naila nga ang iyang tindahan dali rang kawatan. Sa wala madugay, kinahanglang isira niya sa dayon ang iyang tindahan.

Tinuod, ang maong kaso mas makapaguol kay sa ubang kahimtang, apan gipakita dinhi ang hinungdanong kamatuoran. Ang pagpangawat ug baligya makapahinabog dakong kadaot​—sa daghang paagi ug ngadto sa daghang tawo. Susihon nato pag-ayo ang epekto niining maong krimen.

Kon sa Unsang Paagi Naapektohan ang mga Tindahan

Tungod sa pagpangawat ug baligya, ang mga negosyante sa kalibotan maalkansi ug bilyonbilyong dolyar kada tuig. Gibanabana sa pipila ka mga tawo nga ang mga alkanse sa Tinipong Bansa lamang mokapin sa $40 bilyones. Pila ba ka negosyo ang dili maapektohan sa ingon niana ka dakong alkanse? Daghang tindahan ang dili makaagwanta niini. Sa dihang ang mga kawatan mohugop sa usa ka tindahan, lagmit mahapay ang negosyo nga tibuok kinabuhi nilang gipundar.

“Gawas sa kompetisyon, ang pagpangawat ug baligya maoy usa ka butang nga angayng kabalak-an. Wala ko mahibalo kon hangtod kanus-a kami makapadayon sa among negosyo,” matod ni Luke, usa ka tag-iyag tindahan sa New York City. Dili niya maabot ang galastohan sa pagpataod ug elektronikong sistema sa seguridad. Bahin sa mga kawatan, siya miingon: “Bisan kinsa mangawat, bisan ang akong mga suki.”

Ang uban nagtuo nga ang problema ni Luke dili seryoso. “Kining mga tindahana dagkog kita,” moingon ang uban, “busa, ang akong gikawat dili kaayo makaapekto sa ilang negosyo.” Apan dagko ba gayod ug ganansiya ang mga tindahan nga nagbaligyag menudo?

Ang mga tindahan sa pipila ka dapit mopatong ug 30, 40, o 50 porsiyento sa ilang puhonan, apan ang maong porsiyento dili pa klarong ganansiya. Ang negosyante mogamit sa ganansiya sa pagbayad sa mga bayranan sa pagpadagan sa negosyo, sama sa abangan, buhis, suweldo ug mga benepisyo sa mga empleyado, pagmentinar sa tinukod, pag-ayo sa mga kasangkapan, insyurans, koryente, tubig, sugnod nga gamiton sa pagpainit sa tinukod panahon sa tingtugnaw, telepono, ug mga sistema sa seguridad. Human mabayran kining tanan, ang iyang ganansiya tingali maoy 2 o 3 porsiyento na lamang. Busa kon dunay mangawat gikan sa usa ka tindahan, mamenosan ang kita sa negosyante.

Komosta ang Ginagmay nga Pagpangawat?

Samtang diha sa tindahan kauban sa iyang inahan, usa ka batang lalaki ang miadto nga siyasiya ra sa gibutangan sa mga kendi. Didto giablihan niya ang usa ka putos ug gisulod sa bulsa ang usa ka buok kendi. Ang mao bang ginagmay nga pagpangawat ug baligya makaapektar sa tindahan?

Sa brosyur niini nga Curtailing Crime​—Inside and Out, ang Administrasyon sa Gagmayng mga Negosyo sa T.B. miingon: “Ang ginagmayng pagpangawat mora tingalig gamay lang nga krimen para sa tawo nga mangawat ug bolpen o kaha debulsa nga calculator matag karon ug unya. Apan makadaot kini sa usa ka gamayng negosyo nga nanglimbasog nga makalahutay.” Tungod kay gamay ra kaayo ang ganansiya, ang tag-iya sa tindahan kinahanglang magbaligya ug dugang 900 ka kendi o 380 ka linatang sabaw kada adlaw, aron mabawi ang tinuig nga alkanse nga $1,000 gumikan sa gipangawat nga baligya. Busa dako kaayo ang kadaot ngadto sa negosyo kon daghang  batang lalaki ang mangawat ug kendi. Mao kini ang magpatunghag problema.

Tinagpulo ka milyong tawo, bata ug tigulang, dato ug pobre, gikan sa tanang rasa ug mga kagikan, ang nagapangawat gikan sa mga merkado ug mga tindahan. Unsa may resulta? Ang National Crime Prevention Council sa T.B. nagtaho nga duolan sa un-tersiya sa tanang negosyo sa Tinipong Bansa ang napugos sa pagsira tungod sa pagpangawat. Walay duhaduha nga ang mga negosyo sa ubang mga nasod nakaagom usab sa maong situwasyon.

Ang Mamalitay Maoy Magbayad sa Alkanse

Ang mga presyo mousbaw sa dihang ang mga tawo mangawat gikan sa mga tindahan. Busa, diha sa pipila ka dapit ang mamalitay mobayad ug $300 nga tubo sa presyo kada tuig tungod sa gipangawat nga baligya. Nagpasabot kini nga kon mokita ka ug $60 kada adlaw, motrabaho ka ug katumbas sa usa ka semana kada tuig aron mabayran ang gikawat sa uban. Maabot ba nimo kana? Sa mga retirado nga nagsalig lang sa pensiyon o sa usa ka nag-inusarang inahan nga nanglimbasog sa pagsuportar sa iyang pamilya, ang pagkawala sa usa ka semanang kita niining paagiha makapaguol gayod. Dili lang kay mao ra kini ang epekto.

Ang enterong silinganan mahimong mag-antos sa dihang ang tindahan diha sa ilang duol manira. Gitaho nga ang pagpangawat ug baligya mao ang hinungdan nga nanira ang usa ka botika diha sa Amerikanong komunidad nga suod sa usag usa. Aron makapalit sa ilang mga tambal, daghang tigulang ug baldado nga mga molupyo ang kinahanglang mobiyahe karon ug duha ka kilometro ug tunga paingon sa laing botika. “Ang uban nag-wheelchair pa,” matod pa sa usa ka opisyal.

Ang Epekto Ngadto sa mga Ginikanan

Si Bruce usa ka tawo nga taas ug moral nga mga sukdanan nga nagtudlo sa iyang mga anak nga magmatinud-anon. Usa ka adlaw niana ang iyang anak nga babaye nasakpan nga nangawat. “Nahugno kaayo ko,” matod niya. “Tiaw mo kana, gitawagan ko sa telepono ug gisultian nga ang akong anak nasakpan nga nangawat. Migugol kamig daghang katuigan sa pagmatuto sa among anak aron mahimong buotan nga dalaga, ug karon mao kiniy nahitabo. Wala gyod mi magtuo nga siya morebelde niining paagiha.”

Nabalaka kaayo si Bruce sa iyang anak nga babaye ug sa kaugmaon niini. Dugang pa, miluwat siya sa iyang katungdanan ingong boluntaryong relihiyosong magtutudlo. “May nawong pa ba akong ikaatubang sa kongregasyon? Makaako pa ba ako, uban ang maayong tanlag, sa pagtudlo kanila bahin sa pagmatuto sa ilang mga anak? Gibati nakong dili kana angay.” Ang iyang anak morag wala maghunahuna kon sa unsang paagi ang krimen nga iyang gihimo makaapektar sa iyang amahan.

 Ang Epekto Nganha sa mga Kawatan ug Baligya

Kaniadto sa dihang ang mga manedyer sa tindahan makasakop ug mga kawatan ug baligya, subsob nga pasidan-an una nila ang kawatan ug dayon buhian. Karon kasagarang ipadakop na sa mga tag-iya sa tindahan bisan kadtong nangawat sa unang higayon. Nan, maamgohan sa mga kawatan nga ang ilang krimen adunay seryosong mga sangpotanan. Usa ka batan-ong babaye nga ginganlag Natalie nakaamgo mismo niini.

“Sa nagsige kog pangawat, misamot ang akong kompiyansa,” miingon si Natalie. “Ako nangatarongan nga bisan pag masakpan ko, ang mga bayranan sa abogado ug sa korte mas menos gihapon kay sa bayran nako kanang tanang uso nga mga sinina.” Nasayop si Natalie.

Nasakpan siyang nangawat ug sinina, dayon giposasan siya ug gidala sa mga polis. Sa estasyonan sa polis, siya gipatamla ug gipriso kauban sa ubang mga kriminal. Didto migugol siyag daghang oras samtang gihikay sa iyang mga ginikanan nga mapiyansahan siya.

Mao kiniy giingon ni Natalie kang bisan kinsa nga naghunahunang mangawat: “Dawata ang akong tambag, ug palita na lang ang imong nagustoan nga sinina o karsones inay mangawat.” Kon mangawat ka, matod niya, “basolan nimo kini sulod sa dugayng panahon.”

Ang usa ka kriminal nga rekord angayng ikasubo. Naulawan pag-ayo ang nakombikto nga mga kawatan ug baligya kay ang ilang kasal-anan dili gayod makalimtan, samag mansa sa sinina o kamisen nga dili mawala. Ang kawatan ug baligya kinahanglan tingaling modeklarar sa iyang krimen sa dihang magpalista sa usa ka unibersidad. Hayan malisdan siya sa pagkuhag propesyon, sama sa medisina, dentistriya, o arkitektura. Ang mga kompaniya magpanuko tingali sa paghatag kaniyag trabaho. Ug kining mga problemaha mahimong motungha bisan pag nabayran na niya ang silot nga gipahamtang kaniya sa korte ug wala na gayod siya mangawat pa.

Ang pagpangawat ug baligya mahimong dako gihapog epekto bisan pag ang tagsala wala makombikto. Si Hector, nga gihisgotan sa sinugdanan niining maong serye, nakadiskobre niana. “Kanunay kong makaipsot,” matod niya. “Wala gyod ko masakpi nga nangawat.” Apan kinahanglang antoson niya ang mga epekto niini. Siya miingon agig paghandom: “Sa akong hunahuna angayng masabtan sa mga batan-on ang usa ka butang: Anihon ninyo ang inyong gipugas. Bisan pag dili gayod kamo masakpan sa polis, kamo mag-antos sa mga epekto niini.”

Ang pagpangawat ug baligya maoy krimen nga aduna gayoy mga biktima, ug ang mga butang nga kuhaon sa mga kawatan ug baligya adunay bili. Si bisan kinsa nga nagapangawat ug baligya maayong mohunong na sa bug-os sa maong batasan. Sa unsang paagi ang usa ka kawatan ug baligya makahunong sa pagpangawat hangtod sa hangtod? Mapapha ba gayod kining maong krimen?

[Hulagway sa panid 7]

Ang pagpangawat ug baligya makahapay sa negosyo

[Hulagway sa panid 7]

Ang tanan apektado sa pagpangawat ug baligya

[Mga hulagway sa panid 8]

Ang pagpangawat ug baligya makaapektar sa imong kaugmaon

[Credit Line]

Fingerprints: © Morocco Flowers/ Index Stock Imagery