Usa ka Virus nga Angayng Hatagan ug Pagtagad sa mga Babaye

HUMAN maminyo sa usa ka tuig ug tunga, si Cristina * nagpahiling sa unang higayon sa gynecologist ug nagpa-Pap smear. Ang gynecologist nabalaka sa iyang nakita ug misugyot nga si Cristina magpa-colposcopy (paghiling sa kinatawo ug cervix). Ang doktor dunay nakitang samad diha sa cervix ug gi-biopsy kini, nga mikuhag gamayng bahin sa samad aron masusi kini.

“Paglabay sa duha ka semana,” matod ni Cristina, “ako ug ang akong bana gipatawag sa doktor alang sa resulta. Iya kaming gisultihan nga ang samad maoy resulta sa impeksiyon nga human papillomavirus ug nga kini grabe na. Iyang gipatin-aw nga ang impeksiyon nameligro nga mahimong kanser sa cervix ug kini kinahanglang tambalan dayon.

“Mihilak ako pagkadungog nako sa dayagnosis. Nakurat kami sa akong bana. Gieskedyul ang usa ka gamayng operasyon sa sunod nga adlaw. Nianang hapona naguol ug nabalaka kaayo ako. Akong gipangutana ang akong kaugalingon, ‘Nganong nahitabo man ni nako?’”

Kay nabasahan nga ang virus ikapasa pinaagig pagpakigsekso, naglibog si Cristina kon sa unsang paagi siya natakboyan. Siya ug ang iyang bana nagsunod gayod sa hataas nga mga prinsipyo sa Bibliya bahin sa moral.

Komon nga Matang sa Impeksiyon

Ang tinuod, milyonmilyon sa mga babaye sa kalibotan ang natakboyan ug human papillomavirus (HPV)​—giisip nga labing komon nga sakit sa kalibotan nga mapasa pinaagi sa pagpakigsekso. Sumala sa World Health Organization (WHO), kining sakita maoy motakboy una pa kini mahimong kanser sa cervix. *

Gatosan ka libong kaso sa HPV ang nadayagnos sa tibuok kalibotan kada tuig, ug libolibo ka  babaye ang nangamatay kada tuig tungod sa kanser sa cervix, nga resulta sa impeksiyon. Busa, ang HPV maoy pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga babaye gumikan sa kanser diha sa kabos nga kanasoran. Sa tibuok kalibotan, ang kanser sa cervix mao ang ikaduha nga labing komon nga matang sa kanser sa matris. Dili ikatingala nga ginganlan sa WHO ang HPV ingong “tibuok-kalibotang problema sa panglawas sa mga tawo”! Unsa pay angay natong masayran bahin niini nga virus?

Ang human papillomavirus maoy hinungdan sa mga kalunggo sa mga lalaki ug babaye, apil na ang mga kalunggo diha sa kinatawo, nga gitawag ug condyloma acuminata. Kini kasagarang dili makamatay, o dili makakanser. Bisan ug dunay kapin sa usa ka gatos ka matang sa HPV, pipila lang ang makakanser. Ang dugay maayo nga impeksiyon tungod sa pipila ka klase sa HPV mao lang ang makakanser sa cervix. Sa laing bahin, ang kadaghanang impeksiyon sa HPV maalim ra, kay masumpo man kini sa sistema sa imyunidad sa lawas.

Mga Hinungdan nga Matakdan

Ang ilabinang matakdan mao ang mga babaye nga aktibo na sa pagpakigsekso sa batan-on pa, nakigsekso sa daghang lalaki, o nakigsekso sa usa ka lalaki kinsa nakigsekso sa daghang babaye. Ang lalaki nga walay panggawas nga mga simtoma maoy kasagarang motakod sa HPV nga impeksiyon ngadto sa iyang paris.

Apan, dunay mga kaso diin matakboyan sa sakit ang mga babaye nga hinlo ug moral o tingali wala pa gayod makasulay sa pagpakigsekso. Pananglitan, gipakita sa pipila ka pagtuon dili pa dugay nga ang virus ikapasa sa inahan ngadto sa iyang anak inigpanganak o kaha matakdan ang usa ka tawo sa ubang paagi nga dili pinaagi sa iyang inahan. Ang sakit mahimong motungha bisan daghang tuig na ang milabay human matakboyan ang maong tawo.

Kon Unsaon Pagkahibalo nga Naimpeksiyon

Kon ikaw usa ka babaye, tingali mangutana ka sa imong kaugalingon, ‘Unsaon man nako pagkahibalo nga natakboyan ko ug HPV?’ Hinungdanon kini nga pangutana tungod kay ang sakit kasagarang walay mga simtoma. Busa, sama sa kaso ni Cristina nga gihisgotan sa sinugdanan, ang pangunang lakang mao ang pagpahiling sa cervix, nga gitawag ug Pap smear, o Papanicolaou smear. *

Aron masusi kini, ang doktor mogamit ug igkakagis o brutsa sa pagkuhag gamayng sampol sa mga selula gikan sa cervix ug ipadala ang mga selula sa laboratoryo. Sa pagsusi masayran kon aduna bay impeksiyon, paghubag, o abnormal nga mga selula. Gikataho nga tungod sa mga Pap smear nakunhoran ang nangamatay ug natakboyan ug kanser sa cervix.

Ang WHO nag-ingon: “Ang sayo nga pagdiskobre sa mga samad nga wala pa makanser pinaagi sa pagsusi sa mga selula dugay nang gigamit ug, dakog posibilidad nga padayong gamiton, ingong pangunang paagi sa pagkontrolar niining sakita sa tibuok kalibotan.” Kon ang mga resulta niini nga pagsusi makapabalaka, himoon ang colposcopy gamit ang usa ka aparato nga may mga lente aron makita ang apektadong dapit. Pinaagi niini mahibaloan kon aduna bay samad. Kon aduna, i-biopsy kini ug sugdan ang pagtambal.

Karon, adunay mas moderno nga mga paagi sa pagsusi sa mga selula diha sa laboratoryo. Pinaagi niini mas maseguro kon aduna bay impeksiyon.

Pagtambal ug Paglikay

Adunay ubay-ubayng mga pagtambal nga makasanta sa impeksiyon sa HPV. Ang mga espesyalista mogamit ug mga tambal nga ihidhid. Ang pipila niini mopatay sa mga selula nga adunay virus,  ug ang uban mopalagsik sa sistema sa imyunidad. Ang ubang mga pamaagi mao ang pagkuha sa nasamad o naimpeksiyon nga parte pinaagi sa pagpatay sa tisyu gamit ang koryente, laser, o cryosurgery. Apan, imbes magpatambal, mas labing maayo nga likayan ang impeksiyon. Sa unsang paagi?

Pipila ka tuig kanhi, dihay simposyum nga gihimo sa Mexico City nga may ulohang “Kanser sa Cervix ug HPV sa Bag-ong Milenyo.” Si Dr. V. Cecil Wright, ang bisitang mamumulong ug eksperto sa HPV gikan sa Canada, mitambag: “Ayaw pagpakigsekso kon dili ka pa minyo.” Si Dr. Alex Ferenczy, propesor sa patolohiya sa McGill University sa Montreal, Canada, miingon usab: “Aron malikayan ang kanser sa cervix . . . , kinahanglang ipasiugda ang pagkamaunongon sa mga magtiayon sa usag usa.”

Busa ang mga tawong nagkinabuhi subay sa moral nga mga prinsipyo sa Bibliya menos ug purohan nga matakboyan sa makakanser nga matang sa HPV. Tungod kini kay ang Bibliya nagdili sa seksuwal nga relasyon sa dili kasado, nagdasig sa mga magtiayon nga magmaunongon sa usag usa, ug nag-awhag sa mga Kristohanon sa pagpakigminyo lamang sa usa nga nagsubay usab sa maong mga prinsipyo.​—1 Corinto 7:39; Hebreohanon 13:4.

Apan, gikinahanglan gihapon ang edukasyon, tungod kay ang sakit nga HPV kasagarang malikayan. Dugang pa, bisan pag kini motakboy ug mograbe, kini matambalan gihapon. Gani, ang WHO nag-ingon: “Kon ang kanser sa cervix sayo nga madiskobrehan sa dihang kini wala pay mga simtoma, kini kasagarang sayon nga tambalan.”

Gawas sa moral nga edukasyon, kinahanglan usab nga mahibalo ang mga babaye bahin niini nga sakit ug masabtan ang kahinungdanon sa regular nga pagpahiling sama sa pagpa-Pap smear. * Kon madiskobrehan nga dunay impeksiyon, ang babaye magpatambal gilayon. Mahitungod sa pagbaton ug hustong tinamdan bahin sa pagpatambal, si Dra. Montserrat Flores, espesyalista sa coloscopy, nag-ingon: “Kon ang babaye nahibalo sa kagrabehon sa iyang sakit, iyang likayan ang duha ka sobra ug peligroso nga reaksiyon: ang usa mao ang dili kaayo paghatag ug seryosong pagtagad sa sakit ug dili ipadayon ang pagpatambal, nga mahimong moresulta ug kanser, ug ang lain mao ang pagpadaog sa sobrang kahadlok sa kanser busa magpailalom sa wala-kinahanglana nga operasyon.”

Ang siyensiya padayong nangita ug mas epektibo ug dili-gastosong mga paagi sa pagmatikod sa HPV. Dugang pa, adunay gigama karon nga mga bakuna aron malikayan ug matambalan kining sakita.

Bisan tuod maayo ang mga resulta sa ulahing pagsusi kang Cristina, nagpa-colposcopy gihapon siya kada unom ka bulan. Human nga nakakuhag daghang impormasyon bahin sa iyang sakit, siya mihinapos: “Bisan pag kita adunay HPV, daghan tag mahimo aron makapabiling himsog.”

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 22]

Maalamong mga Lakang nga Ginahimo sa mga Babaye

Ang mga babaye kinahanglang regular nga magpa-Pap smear, dili sila angayng manabako, ug kinahanglang mokaon sila ug sustansiyadong mga pagkaon. Kinahanglang mokaon sila ug daghang utanon, prutas, ug sereales. Gipakita diha sa ubang mga pagtuon nga ang pagkonsumo ug mga pagkaon nga tugob sa mga carotene, bitamina A, C, ug E, ug folic acid mahimong makapamenos sa risgo sa kanser sa cervix.

[Kahon/Hulagway sa panid 23]

Makamatayng Virus

Ang human papillomavirus (HPV), nga giisip ingong labing komon nga sakit sa kalibotan nga mapasa pinaagi sa pagpakigsekso, maoy pangunang hinungdan sa kanser sa cervix diha sa kabos nga mga nasod. Sa tibuok kalibotan, ang kanser sa cervix mao ang ikaduha nga labing komon nga matang sa kanser sa matris.

[Credit Line]

© Science VU/NCI/Visuals Unlimited

[Hulagway sa panid 23]

Si Dr. George Papanicolaou, nga maoy nag-imbento sa Pap smear