Dugos—Ang Gasa sa Putyukan Alang sa Tawo

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Mexico

WALA damha nga nakaplagan sa usa ka gikapoy nga Israelinhong sundalo ang usa ka balay sa putyukan o udlan nga nagaagay sa dugos. Iyang gituslob ang iyang sungkod ngadto niini ug mikaon ug diyutay. Dihadiha “midan-ag ang iyang mga mata” ug naulian ang iyang kusog. (1 Samuel 14:25-30) Kining asoya sa Bibliya nagpakita sa usa sa mga kinaiyahan sa dugos nga mapuslanon sa tawo. Kini maoy dihadihang tinubdan sa enerhiya, kay sa panguna kini gilangkoban ug mga 82 porsiyento nga carbohydrate. Makaiikag, pinaagi sa enerhiya nga ikahatag sa 30 gramos lamang nga dugos, sa pagbanabana, ang usa ka putyukan makalupad na libot sa kalibotan!

Ang mga putyukan naghimo ba ug dugos alang lamang sa kaayohan sa tawo? Dili, sila nagdepende sa dugos alang sa pagkaon. Ang kasarangang gidak-on nga udlan kinahanglang adunay 10 ngadto sa 15 kilos nga dugos aron sila mabuhi sa tingtugnaw. Apan sa maayong panahon, ang usa ka udlan makapatunghag 25 kilos nga dugos, mao nga  ang sobra mahimong kuhaon ug pahimuslan sa mga tawo ug mga mananap sama sa mga oso ug mga raccoon.

Giunsa man paggama sa mga putyukan ang dugos? Ang tigpaniba nga mga putyukan mosuyop ug nektar gikan sa kabulakan ginamit ang ilang samag-tubo nga mga dila. Isulod nila kini sa usa nila ka tiyan ug dad-on kini ngadto sa udlan. Ilang ibalhin ang nektar ngadto sa laing mga putyukan nga maoy “mag-usap-usap” niini sulod sa mga tunga sa oras, nga magsagol niini ug mga enzyme gikan sa mga glandula sa ilang baba. Ila dayon kining isulod diha sa sayis-kantos nga mga kuwarto-kuwarto nga gama sa talo ug paypayan nila kini sa ilang mga pako aron mauga. * Human mokunhod ang gidaghanon sa tubig nga ubos pa sa 18 porsiyento, ang mga kuwarto-kuwarto tabonan ug nipis nga talo. Ang tinabonan nga dugos mahimong dili madaot hangtod sa hangtod. Ang dugos nga maayo pang kaonon gitaho nga nakaplagan diha sa mga lubnganan sa mga Paraon nga sukad pa sa mga 3,000 ka tuig kanhi.

Medisinal nga mga Kinaiyahan sa Dugos

Dugang pa sa pagkahimong kahibulongang pagkaon​—nga tugob sa mga bitamina B, nagkalainlaing minerales,  ug mga antioxidant​—ang dugos maoy usa sa labing karaang nailhan nga mga medisina nga gigamit hangtod karon. * Si Dra. May Berenbaum sa University of Illinois, T.B.A., nga nagtuon bahin sa mga insekto mikomento: “Sa daghang siglo gigamit na ang dugos sa pagtambal sa daghang sakit sama sa mga samad, paso, katarata, nukanuka ug mga pangos.”

Nagkomento sa di pa dugayng kaikag sa medisinal nga bili sa dugos, ang organisasyon sa balita nga CNN nagtaho: “Wala na mapopular ang dugos ingong panghunad sa samad sa dihang nagama na ang antibiotikong mga panghunad panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Apan tungod sa bag-ong panukiduki​—ug ang pagdagsang sa mga bakterya nga mosukol nag antibiotiko​—ang dugos gigamit na usab sa pagtambal sa sakit o samad.” Pananglitan, sa usa ka panukiduki kini gigamit sa pagtambal sa mga paso. Namatikdan nga ang mga pasyente mas daling naayo ug menos ang kahapdos ug pag-uwat sa dihang dugos ang gigamit sa paghunad.

Gipakita sa mga pagtuon nga tungod sa usa ka enzyme nga gisagol sa mga putyukan diha sa nektar, ang dugos adunay kasarangang mga kinaiyahan nga makasukol sa mga bakterya ug kagaw. Kini nga enzyme mopatunghag agwa oksihenada, nga makapatay sa makadaot nga bakterya. * Dugang pa, kon kini direktang ihidhid sa samad, nakaplagan nga ang dugos makapamenos sa paghubag ug makapatubo sa himsog nga tisyu. Busa, ang biokemista sa New Zealand nga si Dr. Peter Molan miingon: “Ang dugos gidawat na sa mga doktor nga naggamit sa naandang medisina ingong maayo ug epektibo nga tambal.” Ngani, ang Australian Therapeutic Goods Administration nag-aprobar sa dugos ingon nga medisina, ug kini ginabaligya na karon nianang nasora ingong panghunad sa samad.

Unsa ka daghang pagkaon ang imong nahibaloan nga sustansiyado ug lamian kaayo ug magamit usab ingong medisina? Dili ikatingala nga sa nangaging mga panahon, giaprobahan ang linaing mga balaod aron panalipdan ang mga putyukan ug ang mga tigbuhi niini! Kaniadto ang pagdaot sa mga kahoy nga dunay balay sa putyukan o ang pagpuhag sa mga udlan maoy krimen nga may silot nga dagkong multa o kamatayon pa gani. Sa pagkatinuod, ang dugos maoy usa ka bililhong gasa alang sa tawo ug kadayeganan sa Maglalalang.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 16]

Pagluto Ginamit ang Dugos

Ang dugos mas tam-is pa kay sa asukar. Busa, ingong kapuli sa asukar, paggamit lamang ug katunga o tres-kuwartos nga gidaghanon sa dugos kay sa imong gamiton nga asukar. Dugang pa, sanglit ang dugos maoy 18 porsiyento nga tubig, menosi usab ang mga likido nga imong gamiton sa imong resipe. Kon walay mga likido, dugangi ug duha ka kutsarang harina ang matag tasa nga dugos. Sa pagluto ug hinurno nga mga pagkaon, dugangi usab ug usa ka kutsaritang baking soda ang matag tasa nga dugos ug menosi ang kainiton sa imong hurnohan ug mga 15 grado Celsius.

[Credit Line]

National Honey Board

[Hulagway sa panid 16]

Putyukan nga naniba ug nektar

[Hulagway sa panid 16, 17]

Balay sa putyukan o udlan

[Hulagway sa panid 17]

Kolonya sa mga putyukan

[Hulagway sa panid 17]

Usa ka tigbuhig putyukan nagsusi sa usa ka kuwadro gikan sa udlan