Ang Sunflower Nindot ug Mapuslanon

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Switzerland

MALIPAY kita kon sanag ang adlaw. Busa, dili ikahibulong nga ang mga tawo sa tibuok kalibotan malipay usab sa bulak nga magsunod-sunod sa direksiyon sa adlaw! Ang masadyaon, mapahiyomon nga dagway sa usa lang ka buok bulak nga sunffower o mirasol diha sa tanaman makapaluag sa ginhawa. Ug labaw nang makapaluag sa ginhawa ang nanganawkanaw nga umahan nga puno sa ilang dalag nga mga dagway!

Apan nahibalo ka ba kon nganong napopular kaayo kanang masadyaon ug dagway nga bulak? Tinuod bang magsunod-sunod kini sa direksiyon sa adlaw? Ug tinuod bang mapuslanon sila?

Nakadangat sa Tibuok Kalibotan

Ang sunffower orihinal nga nanubo sa Sentral Amerika hangtod ngadto sa dapit nga sa karon mao na ang habagatang Canada. Didto nananom ang mga Indian ug mga sunffower. Human nga nagdala ang Katsila nga mga eksplorador niining tanoma tabok sa Atlantiko sa 1510 K.P., kini mikaylap dayon pagpanubo sa tibuok kasadpang Uropa. Sa primero, ang sunffower giisip nga usa lamang ka masitas nga gipananom diha sa mga botanikal ug pribadong mga tanaman. Apan sa pagkatunga-tunga sa ika-18ng siglo, ang mga liso niini nahimong kinaham nga kalan-on. Gigamit usab sa mga tawo niadtong panahona ang mga dahon ug mga bulak niini ingong tsa agig tambal sa hilanat.

Sa 1716 usa ka Ingles nakabaton ug lisensiya sa pagkuha sa lana gikan sa mga bulak nga suflower nga gamiton sa mga industriya sa paghabol ug pagtina. Bisan pa niana, ang lana sa sunffower wala  pa hiilhi sa ubang bahin sa Uropa hangtod sa mga tuig sa 1800. Sa pagkatinuod, ang Hari sa Rusya nga si Peter the Great nagdalag liso ngadto sa Rusya gikan sa Netherlands sa 1698. Apan, diha na lamang nagsugod ang Rusya sa komersiyal nga pagpananom ug mga sunflower sa mga tuig sa 1830. Paglabay sa pipila ka tuig, ang rehiyon sa Voronezh sa Rusya nagproseso ug libolibo ka toneladang lana sa sunflower. Ang pagpananom ug mga sunffower wala madugay nakaabot sa kasikbit nga mga nasod sa Bulgaria, Hungaria, Romania, Ukraine, ug kanhi Yugoslavia.

Sa kabaliskaran, pagkatapos sa ika-19ng siglo, ang mga lalin nga Ruso nagdalag mga liso sa sunffower balik sa Amerika del Norte. Dili sama sa mga Indian sa karaang panahon nga nananom niini, ang unang mga lalin sa kontinente mihunong sa pagpananom ug sunffower. Apan karon, ang dagkong kaumahan sa tibuok kalibotan gipanamnan na ug mga sunffower.

Kini Magsunod-sunod sa Direksiyon sa Adlaw

Tinuod ba nga ang sunffower magsunod-sunod sa direksiyon sa adlaw? Oo! Ang mga dahon ug mga bulak niini mga heliotropic, sa ato pa, magsunod-sunod pag-atubang sa direksiyon sa adlaw. Ang tanom magtigom ug auxin, usa ka hormone sa tanom nga maoy magkontrolar sa pagtubo. Kon daghan ang auxin diha sa parte sa tanom nga dili masilakan sa adlaw, ang lindog motubo paatubang sa adlaw. Apan, sa dihang bug-os na ang pagbuswak sa mga bulak, sila dili na magsunod-sunod sa direksiyon sa adlaw kondili magpabiling mag-atubang sa sidlakan.

Ang Latin nga ngalan sa sunffower nga Helianthus annuus, gikuha gikan sa Gregong pulong nga nagkahulogan ug “adlaw” ug “bulak” ug gikan sa Latin nga pulong nga nagkahulogan ug “tinuig.” Ang bulak sagad motubo sa mga dos metros sa bug-os nga gitas-on, apan ang ubang dagkong mga klase motubo ug duha ka pilo nianang gitas-ona. Ang gahi nga punoan ug balhiboon, berdeng mga dahon gipurong-purongan ug dako, linging bulak nga dalag ug mga gihay. Ang itom-itom nga sentro niini nga gilangkoban ug gigming kaayong mga bulak nga pormag gagmitoyng mga tubotubo gilibotan ug mga gihay. Kon kini mabutangan ug malo pinaagi sa mga insekto, kining pormag gagmitoyng mga tubotubo nga mga bulak mahimong makaon nga liso sa sunffower. Ang sentro sa bulak sa sunffower may gidak-ong 2 ngadto sa 20 pulgada nga diyametro ug makapatunghag 100 ngadto sa 8,000 ka liso.

Daghan ug klase ang Helianthus, ug bag-ong mga matang sa sunffower ang padayon nga ginadiskobre. Kasagaran duha lamang ka klase ang gipananom para sa agrikultura. Ang usa mao ang Helianthus annuus, nga gipananom alang sa lana niini. Ang lain, ang Helianthus tuberosus, gipananom alang sa samag-patatas nga unod niini. Kini gigamit ingong pagkaon sa mga hayop ug sa paggamag kalamay ug alkohol.

Mga Benepisyo Niini sa Ekonomiya

Ang kadaghanang sunffower karon gipananom alang sa mga liso niini, nga mopatungha ug primera klase nga mantika. Ang mantika sa sunffower gamiton sa pagluto, sa mga sarsa, ug margarina. Sustansiyado ang mga liso, nga dunay 18 ngadto sa 22 porsiyentong protina ug ubang mga sustansiya.

Daghang tawo lamian ug sinangag, inasinan nga mga liso sa sunffower. Ang harina nga gikan sa mga liso gamiton sa paglutog tinapay o keyk. Dugang pa, ang lana sa sunffower maoy usa sa mga sambog sa shampoo, pangpahid sa nag-uga nga ngabil, krema para sa kamot, losyon, ug mga produkto nga gamiton alang sa mga masuso. Gigamit pa gani kini sa paggamag aseite sa motor alang sa dagkong mga makina. Ang mga liso sa sunffower gigamit pod ingong pagkaon sa mga langgam ug gagmayng mga mananap.

Ang kaumahan sa sunffower dugokon sa mga putyokan​—ang usa ka ektarya sa mga sunffower makaani ug 25 ngadto sa 50 ka kilong dugos. Kon matapos na ang pag-ani sa sunffower, ang punoan nga nabilin maoy mga 43 ug 48 porsiyento nga cellulose, nga mapuslanon sa paghimog papel ug ubang mga produkto. Ang nahibiling mga bahin sa sunffower prosesohon aron mahimong pagkaon sa mga mananap o ingong abono.

Sa pagkatinuod, ang sunffower maoy mapuslanon gayod nga gasa para sa tawo. Ang katahom niini nakainspirar ug artistikong mga obra, sama sa dibuho ni Vincent van Gogh nga “Sunffowers.” Bisag asa pa kini manubo, ang sunffower daw nagdalag kahayag sa atong mga balay ug mga tanaman. Ang malipayong dagway ug ang pagkadaghan sa gamit niini maoy mosantop sa atong hunahuna sa dihang mabasa nato ang mga pulong sa salmista: “Daghang butang ang imong nabuhat, Oh Jehova nga Diyos ko, bisan ang imong katingalahang mga buhat ug ang imong mga hunahuna nganhi kanamo . . . Daghan pa sila kay sa akong ikabatbat.”​—Salmo 40:5.