Katingalahang mga Tigsuyop ug Hugaw sa Dagat

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Fiji

Sila “hinay kaayong mag-aginod diha sa salog sa dagat, o magsuyop sa lapok nga daghag gigming kaayong mga organismo. Sila makita bisan asa, sa mga dapit sa hunasan ngadto sa kinalalomang mga bahin sa dagat. Samag gamayng panon sa mananap nga gnu nga nag-aginod nga naglibod-libod sa salog sa dagat, sila naningaon sa sustansiyadong mga partikulo nga nanglugdang gikan sa ibabaw.”​—Philip Lambert, tagdumala sa Royal British Columbia Museum.

TINGALI mahibulong ka kon nganong may mga tawo nga nadasig sa pagsulat ug mga pagdayeg bahin niining ubos intawon nga balat. Gani, kini nga linalang gihubit ingong “usa ka matang sa gahi nga soriso.” Aduna bay mas maayo pa nga kinaiyahan ang balat kay sa makita sa panggawas nga dagway niini?

Daghag Mahimo

Ang balat giingong kamatang sa mga bituon sa dagat o star fish ug sa mga swaki. Bisag mora sila ug hilahila, lahi gayod sila sa mga hilahila sa dagat, nga walay mga kabhang. Sa pagkakaron, kapin sa 1,100 ka matang sa balat ang nailhan. Daghan niini​—apil ang makaon nga matang​—ordinaryog dagway. Ang uban nindot kaayog mga dayandayan. Tungod sa mga bugdo-bugdo sa panit sa daghang klase sa balat, sila morag balat nga gikalunggo.

Ang ubang mga balat gigming kaayo, samtang ang uban moabot ug 5 metros ang gitas-on. Apan, ang kadaghanan mosukod ug mga 4 ngadto sa 12 ka pulgada. Gibanabana nga ang mga balat molangkob ug kapin sa 90 porsiyento sa gidaghanon sa mga linalang nga nagpuyo sa giladmong 8,000 metros, busa sila ang kinadaghanan sa mga organismo diha sa mga nakimba nga mga bahin sa salog sa dagat. Bisag ang kadaghanan kanila nanimuyo sa salog sa dagat, ang pipila ka matang makalangoy.

Ang mga balat makita sa tanang dagat sa kalibotan, nga kanunayng naningaon sa organikong lapok. Sama sa mga makinang tigsuyop ug hugaw, ilang limpiyohan ang lapok sa salog sa dagat pinaagi sa pagsuyop sa mga nanglugdang, nagkuha sa organikong mga hugaw, ug biyaang hinlo ang kabalasan. Duolan sa 2,000 ka balat ang nagpuyo sa usa ka ektaryang kagaangan.

Ang mga balat mokaon ug gigming nga mga  organismo ug mga hugaw-hugaw nga nalugdang sa salog sa dagat o nadala sa sulog. Kutob 30 ka samag-balhibong mga gaway nga dunay linain nga mga nerve ending sa tumoy niini gamiton sa paghikap-hikap ug pagsikop sa mga pagkaon. Sa baylo, ang matag gaway iyang “tilapan” ayha pa kini mopadayon sa pagpangitag pagkaon.

Ang ubang matang sa mga balat magsilbing “tagbalay” nga nag-abiabi sa “mga dinapit.” Ang “mga dinapit” maoy mga isda ug ubang mga linalang nga mopuyo sa ginhawaan sa tagbalay ug mogula magabii aron maningaon. Lakip niini ang 27 ka matang sa pearlfish, o cucumber fish, sa pamilyang Carapidae. Kon makuratan, kining mga isdaa modali-dalig ipsot balik sa ginhawaan sa balat. Usahay kaonon nila ang organo sa pagsanay ug ang ginhawaan sa ilang tagbalay. Apan ang tagbalay dili madaot niini, kay ang balat makapatubo man ug balik sa naputol nga tisyu.

Abtik Kon Mameligro

Tan-awag maayo ang balat kon ugaling makakita ka ug usa kanila sa imong sunod nga pag-adto sa dagat. Apan, pagbantay! Kon sila hilabtan, kining mga tigsuyop ug hugaw sa dagat daghan ug makalibog nga kalaki sa pagsukol sa mga kaaway. Pananglitan, ang uban mopabuga ug daghang taas, pilit-pilit nga mga buhok-buhok nga makasabod o makapugwat sa mga kaaway. Ang pilit-pilit nga materyal mouga dayon,  nga ang tawo nga mataptan niini walay mahimo kondili mamaspas sa mga buhok-buhok nga namilit kaniya.

Ang ubang mga balat mopagawas ug hilo nga gitawag ug holothurin. Kining maong substansiya makapatay sa daghang matang sa isda. Bisan pag kini delikado sa mga mata ug lagmit makapakatol sa panit, kini dili makadaot sa tawo. Sulod sa daghang kaliwatan, gigamit sa mga taga-pulo kini nga substansiya sa paghilo, pagpatay, o pagpabungog sa mga isda, ug epektibo kaayo kini sa pag-abog sa mga iho. Nakita sa mga panukiduki nga ang hilo nga ipabuga sa balat may posibilidad nga maugmad ingong tambal sa kanser ug mga impeksiyon. Nagkalainlaing mga elemento gikan sa balat ang gigamit sa mga mananambal agig kapuli sa medisina sa pagtambal sa artraytis, pagpatubo pag-usab sa alud-od, ug pagpaubos sa presyon sa dugo. Ang balat giproseso usab sa paggamag mga suplementong bitamina ug minerales.

Apan ang balat dunay usa pa ka depensa nga gamiton lamang sa peligroso kaayong situwasyon, usa ka talagsaong reaksiyon sa pagpanalipod sa kaugalingon. Kon imo kining hilabtan, ang kilid sa balat awtomatiko nga mobuka ug ang mga tinai niini mahabwa. Kay makurat niini nga reaksiyon, maglibog ka lang kon unsay imong gihimo nga nakapatay niining makaluluoy nga linalang! Apan, ayaw ug kabalaka. Lagmit wala ka makapatay niini. Hinunoa, ang imong nakita maoy usa ka talagsaong paagi niini sa pag-ikyas. Kining dali nga mauliang mananap magpatubo ug bag-ong mga tinai sa pipila lang ka semana!

Pinangita Gihapon

Ang karaang trabaho sa pagpanguhag balat ginahimo gihapon diha sa bugnaw ug sa tropikanhong kadagatan. Sa pagkatinuod, ipameligro sa ubang mga mananalom ang ilang kinabuhi aron lang makakuhag daghan. Ang kadaghanan niini ipadala ngadto sa Tsina ug sa ubang bahin sa Sidlakan​—sulod sa daghan nang kasiglohan. Ang paagi sa pagpauga sa balat maoy pagpabukal niini diha sa tubig nga inasinan, dayon kuhaan ug tinai, paasohan, ibulad, ug unya ibaligya. Adunay mapalit usab karon nga balat nga gipakamig.

Makakaon ka kaha ug balat? Tingali. Sa dihang maluto, ang balat lap-ot ug sihag-sihag. Kini gamiton ingong pangpalap-ot ug subak sa mga sabaw. Sa Fiji, ang lokal nga matang sa balat lutoon nga may tuno, nga maoy tradisyonal nga paagi sa mga taga-isla sa pagluto niini, ug ang lami niini morag isda, makagana, ug hunit.

Bisan pa niana, kining hilom, dili-agresibong mga linalang nga daghag mahimo dili lamang lami kaonon. Kita utangan sa balat tungod sa ilang pagpunay ug limpiyo aron ang atong kadagatan magpabiling hinlo. Kining katingalahang tigsuyop ug hugaw sa dagat naghatag ug hilom nga kadayeganan sa Usa nga naglalang kanila!​—Salmo 104:​24, 25.

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 24]

Talagsaong mga Kinaiya sa Balat

◼ Ang sistema sa pagginhawa sa balat lahi kaayo kay sa atong giisip nga maoy naandan. Ang tubig mosulod diha sa ginhawaan, ug ang oksiheno suphon sa mga bungbong-bungbong sa duha ka tubo-tubo sa pagginhawa. Dunay mga matang sa balat sa lawod nga moginhawa pinaagi sa ilang tibuok panit. Ang uban moginhawa pa gani pinaagi sa panit diha sa ilang tiil.

◼ Ang mga ossicle, dili ang mga bukog, maoy nakapaporma sa balat nga morag pepino. Kon tan-awon diha sa mikroskopyo, ang katingalahang mga disenyo sa ossicle makita nga morag ligid, angkla, sima-ug-pormang mga suyak nga nanapot sa ilang panit, mao nga kini morag baga nga panit. Kining komplikado, gigming nga mga kristal nga calcium carbonate dunay kinaiyahan nga lahi sa matag espisye ug busa mapuslanon sa pag-ila kanila.

◼ Ang puwersa sa tubig magpalihok sa balat. Ang gatosan ka haw-ang nga tubo-tubong mga tiil dungan nga gipalihok sa puwersa sa tubig nga naglatay diha sa may-balbula nga sistema sa kaugatan. Pinaagi sa pagpaburot ug pagpakulo sa mga muskulo niini, ang tubig mapuwersa ngadto sa tiil aron kini motaas pa, sa ingon makalihok kini sumala sa gusto niini.

◼ Ingong paagi sa pagpasanay, ang binhi sa baye ug sa laki magsugat diha sa tubig, human niini ang pertilisadong mga binhi molugdang sa salog sa dagat. Apan, ang ubang mga matang nahibaloan nga naggamit ug lahi kaayong paagi sa pagpasanay. Literal nilang putlon ang ilang kaugalingon, ug sila mabahin sa duha. Sa katingalahan, ilang patuboon ang nangaputol nilang mga tisyu o organo sa lawas. Kining paagiha sa pagpasanay nagkinahanglan ug igong panahon sa pagpatubo pag-usab sa mga tisyu sa matag nangaputol nga mga bahin sa lawas.

[Credit Lines]

From top to bottom: Courtesy Bruce Carlson, Georgia Aquarium; courtesy of UC Museum of Paleontology, www.ucmp.berkeley.edu; © Houseman/BIODIDAC; Ocean Sky Diving, Hong Kong

[Hulagway sa panid 23]

Balat nga nagpabuga ug pilit-pilit nga mga lanot-lanot nga pangdepensa

[Hulagway sa panid 23]

Kunggohon nga balat

[Hulagway sa panid 23]

Balat nga may usa ka gaway nga naghungit sa baba niini

[Mga hulagway sa panid 25]

Balat nga tinunoan nga maoy naandang paagi sa mga taga-isla sa pagluto niini

[Picture Credit Line sa panid 22]

http://www.JohnHarveyPhoto.com

[Picture Credit Line sa panid 23]

Top inset: © David Wrobel/Visuals Unlimited; background: © Phillip Colla/SeaPics.com; bottom left: © Doug Perrine/SeaPics.com