Ang Talabong—Higala sa Tawo ug Mananap

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

KINI ang usa sa labing malinawong pagpangilog ug nasod nga kapuy-an nga nahitabo sukad. Wala gayoy nahitabong pinusilay; walay pinatyanay. Walay tawo ang gipamentahaan, ug walay nasod ang gipangawatan sa bahandi niini. Bisan pa niana, ang mga manunulong nagsige ug pagpangokupar sa nagkalainlaing nasod.

Kini nga pagpanulong nahitabo sa ika-20ng siglo. Apan kining bag-ong pagpanulong wala kaayo maalinggati tungod kay ang mga manunulong mga langgam man. Kining maayo kaayong mopakalaki nga mga langgam, nga karon nangokupar ug lima ka kontinente, gitawag ug mga talabong​—o Bubulcus ibis, nga maoy ilang siyentipikanhong ngalan.

Lahi nga Paagi sa Pagpangilog ug Nasod

Sulod sa daghang siglo ang talabong makita lamang sa tropikanhong Aprika. Apan mga usa ka siglo kanhi, sila milalin ug namuyo sa Habagatang Aprika. Ang ubang mga basahon nag-ingon nga sa mga katuigan sa 1930, ubay-ubayng mga talabong ang mitabok sa Atlantiko ug nagsugod pagpuyo sa Amerika del Sur. Sa tunga-tunga sa ika-20ng siglo, sila nangabot sa Florida, ug paglabay sa napulo ka tuig ilang giokupar ang Canada sa amihanan ngadto sa Argentina sa habagatan. “Kon tinuod nga ang talabong . . . nakadangat sa Kasadpang Hemisperyo pinaagi lamang sa tabang sa duha ka pako niini ug sa hangin,” misulat si Roger Tory Peterson sa 1954, “sa kasaysayan, kini lamang ang bugtong langgam sa Sidlakang Hemisperyo nga nakalalin sa mga nasod sa Amerika nga walay tabang sa tawo.”

Ang mga tigtuon ug langgam karon miingon nga nahimo gayod sa mga talabong kining talagsaong paglalin. Gibanabana nga sa tabang sa hanging dumagsa, malupad sa talabong ug duolan sa 40 ka oras ang dagat nga nag-ulang sa Kasadpang Aprika ug Amerika del Sur. Ug ang Dagat Atlantiko dili lamang ang bugtong ulang nga ilang tadlason. Ang ubang mga talabong nanglupad pasidlakan hangtod nga sila nakaabot sa New Zealand. Sulod niining yugtoa, sila nahimong lumad nga mga langgam halos sa dakong bahin sa Uropa ug Asia, diin ang ilang dako kaayong teritoryo karon misangkad gikan sa Iberian Peninsula sa kasadpan ngadto sa Japan sa sidlakan.

Ang talabong nahimong lumad nga langgam diha sa mga nasod nga kasarangan ang klima; apan sa mga dapit nga hilabihan kaayo ka tugnaw, sila molalin sa mainit-init nga klima dihang makalupad na ang ilang mga piso. Ang ilang talagsaon ug lagyong panaw nagapadayon gihapon, ug sila mangadto sa mga isla sa Pasipiko o bisan sa Antartika.

Ang Sekreto sa Ilang Malamposong Pagpanulong

Ang pangunang hinungdan sa pagdaghan sa talabong mao ang pagkamapaigoon sa langgam ug ang relasyon niini sa tawo, ilabina sa nagbuhig mga baka. Bisan pag ang kadaghanan sa mga talabong mokaon ug mga linalang sa dagat, ang talabong mas gusto ug mga insekto. Kini kasagaran magsunod-sunod sa baka, apan magsunod-sunod usab kini sa mga elepante, kangaroo, traktor, o bisan sa mga sunog sa lasang​—bisan unsa nga makaukay sa mga insekto nga kaonon sa talabong.

Siyempre, ang mga talabong makakita ug ilang kaugalingong pagkaon bisag dili tabangan sa uban, apan ang baka maoy maayo kaayong tigbugaw alang niining langgam nga mangangayam. Samtang magsuroy-suroy ang mga baka sa sibsibanan, maukay nila ang mga dulon, langaw, ug mga bakukang. Ang maayong maniid nga mga talabong nga maglakaw-lakaw tapad sa baka mosikop ug mga insekto nga molupad sa ilang duol. Busa ang baka nakatabang sa mga talabong sa pagpangita ug sa pagdakop sa ilang biktima​—nga mga duha o tulo ka insekto  matag minuto, sumala sa usa ka pagbanabana. Ang mga tigtuon ug langgam nagbanabana nga ang pag-uban-uban niini sa baka makamenos sa kahago sa talabong ug 30 porsiyento samtang ang gidaghanon sa madakpan niini mosaka ug 50 porsiyento.

Ang pagkakita ug kugihang kauban sa pagpangayam dili lamang ang bugtong katarongan nga nagmalamposon ang talabong sa pagkolonisar sa kalibotan. Ang mga talabong malahutayon. Kon tan-awon, sila morag naglisod sa paglupad kon itandi sa tul-id, kusgang paglupad sa mga itik o mga salampati. Apan ang mga talabong makatabok sa Sahara, ug sama sa nahisgotan na, ilang nalupad ang 4,000 kilometros nga distansiya sa Kasadpang Aprika paingon sa Amerika del Sur.

Ang mga talabong morag dili gustong magpondo sa usa ka lugar, ug kining ilang kinaiya nga pagkalaagan mohaom usab sa ilang padayong pagpangitag dugang teritoryong kapuy-an. Aduna pa bay laing langgam nga mokaog insekto ang arisgadong molalin bisan sa halayong habagatan sama sa nahilit nga Antartika​—tungod kay gusto lang magsusi-susi?

Samtang naglaaglaag sila sa langyawng mga dapit, ang mga talabong nakakita ug mga lugar nga maayong puy-an halos sa tanang dapit. Sa matag kontinente nga ilang maabot, ang mga mag-uuma naghimo sa ilang naglawod-lawod nga yuta ingong mga ransohan o kaumahan nga may irigasyon nga punog mga insekto. Busa ang mga talabong namalhin ug puyo dinhi ug misanay.

Mga Benepisyo sa Tawo ug sa Hayop

Ang mga talabong dali makita tungod sa ilang lubos puti nga balhibo, sa ilang pagkagusto sa pagpundok-pundok, ug sa ilang pagsunod-sunod sa baka. Ang puti nga mga talabong nga grupo-grupong maglupad-lupad ibabaw sa kapatagan dili lamang nakahatag ug dugang katahom sa palibot kondili nakahatag usab ug hinungdanong serbisyo ingong tigpatay ug mga insekto nga makadaot sa pananom. Ang panon nga kutob 40,000 ka talabong kas-a nakita didto sa Tanzania nga naningaon sa duot sa mga dulon. Ang ubang mga mag-uuma naglantaw sa talabong ingong mapuslanong langgam nga tungod niini nagdala sila ug mga talabong sa ilang kaumahan sa tuyo nga masanta ang pagdaghan sa mga insekto nga makadaot sa ilang pananom. Ang matag langgam makakaon ug kapin sa 600 ka dulon ug kulilik sa usa ka adlaw.

Ang baka makabenepisyo usab sa presensiya sa panon sa mga talabong, sanglit ang mga langgam mokaon ug langaw ug ubang mga insekto nga pirhuwisyo sa baka. Ang baka morag nahibalo nga ang mga talabong ilang mga higala ug pasagdan lang nila ang isog nga mga talabong nga mosakay usahay sa ilang likod.

Maggrupo-grupo Kanunay

Ang mga talabong gustong may kuyog kanunay sa dihang sila magpasanay, magbatog, o maningaon. Kon magpasanay, sila malipayong motugot sa ubang matang sa lapay o mga stork sa paghimog salag diha sa kahoy nga ilang gisalagan. Tingali kining ilang pagsalag diha sa usa lang ka kahoy nagsilbing panagang batok sa mga manunulong, ug silang tanan makabenepisyo sa pagpuyo diha sa usa ra ka kahoy. Ang nanagsalag nga mga langgam puliki ug banha kaayo. Ang mga talabong mangawat ug mga lipak-lipak gikan sa duol nga mga salag, nga tungod niini may mahitabong mga away. Ub-an sa ubang mga talabong ang ilang mga salag, samtang ang uban puliking nangita ilalom sa punoan sa kahoy ug magamit nga mga lipak-lipak nga nangahulog sa yuta. Ang ilang mga paryente, ubang mga stork ug mga lapay, kansang dagkong mga salag nakaokupar ug dakong lugar diha sa kahoy, dili ra magbalibali sa kagubot sa ilang palibot.

Ang talagsaong pasundayag sa mga talabong sa pagpaibog ug baye nag-apil ug pagtuyhad-tuyhad, pagpakang-pakang sa mga sungo, ug pagpasundayag sa dalag nga balhibo nga ipagarbo sa mga laki panahon sa pagsanay. Inig-abot sa usa sa ginikanang langgam diha sa salag, kini pakitaan ug “seremonya sa pagpangomosta” sa iyang paris nga naglangkit ug magarbohong pagpabukad sa balhibo niini sa likod. Kini nga mga pasundayag kasagarang makita, kay ang mga langgam dili mahadlok ug tawo.

Kon nagpaseyo ka man sa kapatagan sa Aprika, nagbiyahe sa nasod sa kabakahan sa Amerika del Norte, o nagtan-aw sa kahumayan sa Asia, seguradong makakita ka niining maanindot nga mga langgam. Sila lagmit nagsunod-sunod sa mga tiil sa mga elepante, nagsakay-sakay sa likod sa baka nga walay kahadlok, o naglupad paingon sa salag dihang mosalop na ang adlaw. Bisag asa nimo sila makita, sila nakahatag gayod ug katahom sa kabanikanhan, nga sa samang higayon naghimog mapuslanong serbisyo sa tawo ug sa mananap. Ang ilang talagsaong pagpangilog ug nasod nga kapuy-an maoy usa sa labing malinawon nga nahibaloan sa kalibotan sukad.

[Mga hulagway sa panid 14, 15]

 Ang mga talabong nakakolonisar ug lima ka kontinente, nga maisogong magsakay-sakay sa likod sa mga elepante ug mga baka

Guyana

Australia

Kenya

Tinipong Bansa

Espanya

[Credit Line]

© Joe McDonald