“Nahinumdom Gayod Kami sa . . . Ahos!”

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Republika sa Dominica

KON anaa ka sa laing nasod ug gigutom ka, unsang pagkaon ang gusto nimong kaonon? Ang preskong prutas ug mga utanon sa imong nasod tingali maoy mosantop sa imong hunahuna, o tingali maghandom ka ug laoyang karne o isda nga ginaluto sa imong inahan. Apan maglaway-laway ka bang maghandom ug ahos?

Duolan sa 3,500 ka tuig kanhi, samtang gitadlas sa mga Israelinhon ang kamingawan sa Sinai, sila miingon: “Nahinumdom gayod kami sa mga isda nga among gikaon sa Ehipto nga walay bayad, sa mga pepino ug sa mga sandiya ug sa mga puerro ug sa mga sibuyas ug sa mga ahos!” (Numeros 11:​4, 5) Oo, gihidlaw sila ug ahos. Kinaham gayod kini sa mga Hudiyo nga sumala pa sa sugilanon sa karaan, ilang gitawag ang ilang kaugalingon nga mga hingaon ug ahos.

Nganong nahimo man nga kinaham sa mga Israelinhon ang ahos? Sulod sa ilang 215 ka tuig nga pagpuyo sa Ehipto, ang ahos nahimong bahin sa ilang pagkaon. Ang ebidensiya sa arkeolohiya nagpakita nga sa wala pa moabot si Jacob ug ang iyang pamilya sa Ehipto, ang mga Ehiptohanon nananom na ug ahos. Ang Gregong historyano nga si Herodotus nagtaho nga ang mga kadagkoan sa Ehipto namalit ug daghan kaayong sibuyas, rabanos, ug ahos aron ipakaon sa ilang mga ulipon nga nagtukod ug mga piramid. Ang ilang pagkaon nga daghag sagol nga ahos daw nakahatag ug dugang kabaskog ug kalig-on sa mga trabahante. Sa dihang gilubong sa mga Ehiptohanon si Paraon Tutankhamen, nagbilin sila ug daghang mahalong mga butang diha sa iyang lubong, hasta ahos. Siyempre, dili magpulos ang ahos sa patay, apan nakita nga kini daghan kaayog benepisyo sa mga buhi.

Epektibong Tambal

Ang mga doktor dugay nang migamit ug ahos sa pagtambal sa ilang mga pasyente. Sa kasiglohan kanhi ang Gregong mga mananambal nga si Hippocrates ug Dioscorides nagrekomendar niini nga tambal sa mga sakit-sakit sa tinai, sanla, kanser, mga samad, impeksiyon, ug sakit sa kasingkasing. Sa ika-19ng siglo, gitun-an sa Pranses nga kemista nga si Louis Pasteur ang ahos ug gihubit ang pangontra sa kagaw nga mga kinaiyahan niini. Sa Aprika sa ika-20ng siglo, si Albert Schweitzer, usa ka iladong misyonaryo nga doktor, migamit ug ahos sa pagtambal sa kalibang nga gipahinabo sa kagaw ug uban pang mga sakit. Sa dihang nahutdan ug modernong mga tambal ang mga doktor sa militar sa Rusya panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sila migamit ug ahos sa pagtambal sa nasamdang mga sundalo. Busa, ang ahos nailhang penicillin sa Rusya. Dili pa dugay, ang mga siyentipiko nanukiduki kon nganong makatambal ang ahos sa sistema sa kaugatan.

Busa, ang ahos daghag sustansiya ug magamit ingong tambal, ug ang baho ug lami niini tagsaon. Diin ba unang nanubo ang ahos? Ang ubang mga tigtuon ug tanom nagtuo nga gikan kini sa sentral nga Asia, nga gikan didto kini mikaylap sa tibuok kalibotan. Atong tan-awon ang matahom nga dapit sa Kasadpang Hemisperyo diin ang ahos gibantog.

Paagi sa Pagpananom ug Ahos sa Constanza

Ang Constanza Valley, sa Republika sa Dominica, kasarangan ug klima. Gilibotan sa mga bukid, ang yuta sa walog tabunok kaayo ug mag-ulan kanunay dinhi. Ang Constanza maoy usa ka maayong lugar nga tamnan ug ahos.

Sa Septiyembre o Oktubre, hawanan ug darohon una sa mga magbabaol sa Constanza ang ilang kaumahan, nga magbilin ug laglom nga mga tudling nga ulangan ug mga dike-dike nga mga usa ka metros ang gilapdon. Sa matag usa niini nga mga dike-dike, magdaro sila ug tulo o upat ka mabaw-mabawng mga tudling nga ilang tamnan ug ahos. Kasamtangan, ang tibuok ahos bungkagan ug mga lusok. Human ihulom sa tubig ang mga lusok sulod  sa 30 minutos, itisok kini sa mga trabahante diha sa mga tudling. Sa kasarangan nga tingtugnaw sa Dominica, ang ahos motubo.

Sa Marso o Abril, magsugod ang pag-ani. Ibton sa mga trabahante ang gulang na nga tanom nga ahos ug pasagdan kini diha sa kaumahan sulod sa lima o unom ka adlaw. Dayon ilang tigomon ang mga ahos, putlan kinig mga gamot ug mga dahon, ug ibutang ang nalimpiyohan nang ahos sa bukas nga mga sudlanan nga gitawag ug cribas. Ilang ibulad ang puno sa ahos nga mga cribas sulod sa usa ka adlaw aron dili kini daling madunot. Human niana, andam na kining ibaligya.

Gamay ang Ahos, Apan Isog ug Baho

Iniglingkod nimo aron mokaon ug lamiang sabaw o ensalada, ang imong ilong makamatikod dayon kon may ahos ba ang pagkaon. Apan, nganong ang ahos walay baho kon tibuok? Ang ahos dunay isog nga mga kemikal nga dili-magsagol hangtod nga samdan, putlan, o dugmokon. Sa dihang magdukdok ka ug lusok sa ahos, usa ka enzyme nga gitawag ug alliinase madapat sa substansiya nga gitawag ug alliin. May reaksiyon dayon nga mahitabo, nga mopatungha ug allicin, ang tuboran sa isog nga baho ug lami sa ahos.

Inigpaak nimo ug preskong ahos, ang allicin morag mobuto sa imong baba. Kon ganahan ka man ugaling niini o dili, ang baho sa ahos moalisbo gayod. May mahimo ka ba aron dili kaayo manimahong ahos ang imong gininhawa? Mahimong mosulay ka pag-usap ug dahon sa sangig o klabo aron matabonag diyutay ang bahong ahos nga gininhawa.

Apan hinumdomi nga ang baho nga ahos sa imong baba naggikan sa imong mga baga. Kon mokaon ka ug ahos, ang imong sistema sa paghilis magpasa niini ngadto sa imong kaugatan, ug kini ipasa ngadto sa imong mga baga. Inigginhawa nimo, mogawas ang isog nga baho sa imong baba. Busa ang paglimogmog ug ang pag-usap ug sangig dili makawala sa baho sa ahos diha sa baba. Aduna bay solusyon kining problemaha? Wala gayod. Apan kon ang tanan sa imong palibot mokaon ug ahos, nan tingali walay makamatikod sa baho!

Diha sa kadaghanang nasod dili mahimong dili sagolan ug ahos ang mga pagkaon. Ug bisan pag ginagmay lang nga ahos ang kaonon, daghan niadtong mokaon ug ahos nagtuo nga ang benepisyong makuha gikan niini mas daghan kay sa mga disbentaha.

[Hulagway sa panid 23]

Naani nga ahos gibulad

[Hulagway sa panid 23]

Constanza Valley

[Hulagway sa panid 23]

Nganong ang baho sa ahos moalisbo lang human nga kini madukdok?