Pagpaniid sa Kalibotan

Pagsumpo sa Batasan sa Kabataan sa Pagtan-awg TV

Sa lima ka bulan nga pagtuon sa 16 ka tunghaan sa kindergarten sa gawas sa New York, nadiskobrehan nga ang paghatag sa kabataan ug simpleng mga leksiyon bahin sa mga kapuli sa pagtan-awg TV “nakapakunhod sa ilang pagtan-aw ug tulo ka oras matag semana,” nagtaho ang The New York Times. Ang mga leksiyon nagdasig sa pagbasa ug paghimog mga hanig sa plato nga gamiton sa pagpangaon ug paghimog mga karatula nga nag-ingong “Walay TV” nga ipaskin diha sa matag TV sa balay. Ang kabataan mismo nagsugyot usab ug ubang mga butang nga buhaton puli sa pagtan-awg TV o mga video. Ang mga ginikanan gidasig sa pagbasa ug mga estorya ngadto sa ilang mga anak adlaw-adlaw ug sa pagpalong sa TV panahon sa pagpangaon. Panahon sa panukiduki, duha ka beses nga ang mga pamilya wala motan-aw ug TV sulod sa usa ka semana. Ang nanguna sa panukiduki nga si Dra. Barbara Dennison nag-ingon nga ang mga ginikanan dili angay maghunahuna nga imposibleng masumpo ang batasan sa pagtan-awg TV, ilabina kay “ang kabataan mosugot dayon kon unsay ipabuhat kanila.”

 Tabako Makadaot sa Tibuok Lawas

“Ang mga tigtabako nagdaot dili lamang sa ilang mga baga ug kaugatan kondili sa tanang tisyu,” nagtaho ang New Scientist. Ang taho nga gipatik sa Siruhano Heneral nga si Richard H. Carmona sa U.S. naglista sa mga sakit nga nalangkit sa pagtabako, lakip na ang pulmonya, leukemia, katarata, sakit sa lagos, ug mga kanser sa rinyon, kuwelyo sa matris, tiyan, ug pancreas. “Sulod sa daghang dekada, kita nasayod nga ang pagpanigarilyo makadaot, apan kini nga taho nagpakita nga kini labi pa diayng makadaot kay sa atong nasayran,” nag-ingon si Carmona. “Ang mga hilo sa aso sa sigarilyo madala sa dugo ngadto sa lain-laing bahin sa lawas.” Alang niadtong nagtuo nga ilang malikayan ang kadaot pinaagi sa paggamit ug sigarilyo nga mas menos ug tar ug nikotina, si Carmona dugang miingon: “Ang tanang sigarilyo makadaot.” Ang mga tigtabako kasagaran 13 ngadto sa 14 ka tuig nga mamatay ug una kay sa mga dili tigtabako, siya miingon. “Ang pagpanigarilyo makahatag ug sakit sa halos tanang organo sa lawas sa tanang yugto sa kinabuhi,” matod ni Carmona, sumala sa gitaho diha sa The New York Times.

Mga Hinagiban Gihimong mga Materyales sa Dulaanan

Usa ka kampanya nga gisugdan sa Brazil gidisenyo aron makunhoran ang gidaghanon sa mga hinagiban nga gipanag-iya sa populasyon niini. Ang matag hinagiban nga boluntaryong iuli bayran ug $30 ngadto sa $100. Sumala sa gitaho sa Folha Online, kapin sa 200,000 ka hinagiban ang nakolekta diha sa nasod gikan sa Hulyo hangtod sa Disyembre 2004. Ang mga hinagiban nga nakolekta sa estado sa São Paulo gidugmok, gipigsat, gitunaw, ug dayon gihimong mga materyales sa dulaanan, nga gibutang diha sa usa ka parke sa siyudad. Ang parke karon duna nay siso, duyan, ug padailosan, nga tanan gihimo gikan sa nakolekta nga mga hinagiban. Ang Ministro sa Hustisya nga si Márcio Thomaz Bastos miingon: “Usa sa pangunang mga katuyoan sa kampanya mao ang pagpasilsil ug pakigdait diha sa katilingban.”

Nagkadiyutay ang mga Madre

“Sa Argentina, nagkadiyutay na ang mga babaye nga gustong magmadre,” nagtaho ang mantalaang Clarín sa Buenos Aires sa 2004. Kini midugang: “Sa milabayng upat ka tuig, ang gidaghanon sa mga madre mius-os ug 5.5 porsiyento, gikan sa 9,113 niadtong 2000 ngadto sa 8,612 niining tuiga. Ang pag-us-os mas dako gayod​—duolan sa 36 porsiyento​—kon itandi niadtong 1960, nga dunay 13,423 ka madre.” Lakip sa mga hinungdan sa pag-us-os mao ang “dili maayong impresyon sa mga tawo sa relihiyosong mga propesyon” ug “kahadlok sa tibuok-kinabuhing panaad” sa usa ka relihiyosong karera. Ang gidaghanon sa mga pari mius-os sulod sa mao gihapon nga yugto. “Daghan ang nagtuo nga mous-os pa gayod ang gidaghanon sa mga pari sa umaabot nga mga tuig,” sumala sa Clarín, “ug ang tanan mouyon nga kini nagakahitabo sa tibuok kalibotan.”

Barkong Panglulinghayaw nga Puy-anan sa mga Tigulang

Gastoso kaayo ang pagpaatiman ug mga tigulang busa ang uban nagsugyot nga ang mga tigulang papuy-on diha sa barkong panglulinghayaw inay sa balay amomahan. Sumala sa usa ka taho sa Journal of the American Geriatrics Society, “ang mga barkong panglulinghayaw nagtagana ug susamang pasilidad, samang galastohan matag bulan, ug daghan pang ubang mga serbisyo nianang sa mga balay amomahan.” Sa pagkatinuod, daghang barkong panglulinghayaw nagtanyag ug mga serbisyo nga wala itagana sa mga balay amomahan. Lakip niini mao ang 24-oras nga serbisyo sa doktor, tawo nga ikauban sa pagpangaon, paglimpiyo ug paglaba. Lakip sa uban pang mga benepisyo mao ang makalingaw nga pagbiyahe ug ang kahigayonan nga makahimamat ug mga tawo. Ang taho nagpakita nga “mas daghan ang ganahang ‘moduaw kang Lola’ kon siya nagpuyo sa barkong panglulinghayaw.”

Sakit sa Pagkatarantar

“Ang panic disorder o sakit sa pagkatarantar moatake sa bisan unsang panahon, nga makapamata pa gani sa mga biktima magabii nga may mga simtoma sama sa pagpanakit sa dughan, pagkutas, grabeng kahadlok, pagkatuk-an, pagsingot ug paghigwaos nga molagiw,” nag-ingon ang mantalaang Vancouver Sun. Ang di pa dugayng taho nga nahipos gikan sa mga interbiyo sa 36,894 ka tawo nagpakita nga ang maong sakit nakaapektar sa 3.7 porsiyento sa populasyon sa Canada nga nag-edad ug 15 ug mas gulang pa, o mga usa ka milyong tawo. Mas daghang babaye (4.6 porsiyento) ang gitaho nga nakaagi ug pag-atake kay sa mga lalaki (2.8 porsiyento). Kadtong nag-antos niining sakita “halos duha ka pilo nga posibleng moinom ug alkoholikong ilimnon sa pagsagubang sa maong sakit ug duolan sa tulo ka pilo nga posibleng manigarilyo kay sa tawo nga wala nianang sakita,” nag-ingon ang mantalaan. Makapadasig nga duolan sa 70 porsiyento sa mga tawong nag-antos nagpatambal sa doktor. Ang taho nag-ingon nga si Dr. Jacques Bradwejn, tsirman sa departamento sa sikyatriya sa University of Ottawa, nagtuo nga bisan genetikanhon ug biolohikanhon ang hinungdan sa sakit, ang mga pag-atake “matukbil tungod sa punog tensiyon nga kinabuhi.”

Ang Dakong Eskandalo Bahin sa Pagkaon

Sumala sa Food and Agriculture Organization (FAO) sa Hiniusang Kanasoran, mga lima ka milyong kabataan ang mangamatay sa gutom matag tuig, nagtaho ang mantalaan sa Italya nga Corriere della Sera. Ang taho sa FAO nagpakita nga sa tibuok kalibotan, 852 ka milyong tawo ang walay igong pagkaon​—815 ka milyon diha sa dili progresibo nga mga nasod, 28 ka milyon diha sa dili industriyalisadong mga nasod, ug 9 ka milyon diha sa adunahang mga nasod. Ang taho naghisgot sa usa ka deklarasyon nga gipirmahan sa mga hawas gikan sa 110 ka nasod nga mitambong sa 2004 World Leaders Summit on Hunger nga gihimo sa hedkuwarter sa HK sa New York. Sa bahin, kini nag-ingon: “Ang dakong eskandalo dili kay dunay kagutom kondili nga kini nagpabilin bisan tuod kita makasarang sa pagsulbad niini.”