Ang Impluwensiya sa mga Mantalaan

Sa dihang gipukan sa Gubat sa Kalibotan I ang monarkiya sa Alemanya, ang sosyalismo-demokratiko nga gobyerno maoy mipuli paggahom sa Berlin. Human niana, ang mga Komunista naningkamot sa pagpukan niining bag-ong gobyerno. Ang mga Komunista ug ang gobyerno nagtuo nga kon makontrolar nila ang mga mantalaan makontrolar usab nila dili lang ang hunahuna sa publiko kondili ang mga tawo usab. Niining paagiha nagsugod ang grabeng pag-ilogay sa pagkontrolar sa mga mantalaan.

SULOD sa miaging pipila ka siglo, ang mga mantalaan nakaimpluwensiya sa kultura, politika, negosyo, ug nakaapektar sa matag adlaw nga kinabuhi sa milyon-milyon. Unsay papel niini sa imong kinabuhi?

Sa 1605, ang Alemanya maoy unang nakapatik ug mantalaan sa Uropa. Sa ubang mga dapit karon, 3 sa 4 ka tawo nga kapin sa 14 ang edad tigbasa ug mantalaan kada adlaw. Bisan tuod ang proporsiyon sa mga mantalaan sa ubang kabos nga mga nasod moabot lamang ug mga 20 ka kopya sa matag 1,000 ka molupyo, ang Norway dunay kapin sa 600 ka mantalaan. Tanan-tanan, mga 38,000 ka mantalaan ang ginapatik sa tibuok kalibotan.

Bisan asa, ang mga mantalaan magpahibalo sa publiko bahin sa dagkong mga panghitabo. Apan dili lang kana ang ilang ginahimo. Silay naghatag ug impormasyon nga maoy basehan sa daghang magbabasa sa ilang mga opinyon. “Ang atong adlaw-adlawng pagbasa ug mantalaan,” matod ni Dieter Offenhäusser sa Komisyon sa Alemanya alang sa UNESCO, makaimpluwensiya “sa atong tinamdan, paggawi, ug bisan sa atong mga sukdanan sa moralidad.”

Ang mga historyano nag-ingon nga ang mga mantalaan nangaghat, nagpaluyo, ug nagpakamatarong sa mga gubat. Sila naghisgot sa 1870-​71 nga Gubat sa Pransiya ug Alemanya, sa Gubat sa Espanya ug Amerika sa 1898, ug sa Gubat sa Vietnam sa 1955-​75. Daghang negosyante, siyentipiko, artista, ug mga politiko nangadaot tungod sa gibandilyo nga mga eskandalo diha sa mga mantalaan. Ang pag-imbestigar sa mga magsusulat bahin sa korapsiyon sa gibantog nga eskandalo sa Watergate sa tunga-tungang bahin sa katuigan sa 1970 maoy nakaingon sa sunod-sunod nga mga hitabo nga nakapugos kang Presidente Richard M. Nixon sa U.S. sa pagluwat sa puwesto. Oo, maayo man o daotan ang impluwensiya sa mga mantalaan, kini gamhanan gayod.

Apan sa unsang paagi nagsugod kini nga impluwensiya? Unsa ka kasaligan ang impormasyon nga atong mabasa sa atong mga mantalaan? Unsang mga panagana ang makatabang kanato aron kita makabenepisyo sa mga mantalaan?

[Hulagway sa panid 3]

Ang panag-away sa mga tawo may kalabotan sa mga mantalaan sa Berlin human sa Gubat sa Kalibotan I