Purokpurok—Mabulokong mga Sirkiro sa Kalangitan
Purokpurok—Mabulokong mga Sirkiro sa Kalangitan
Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Espanya
HANDUWARA ang pamilya sa mga langgam kansang mga balhibo samag mga kolor sa balangaw. Kon maglupad, ilang maapsan ang pipila ka kinatulinan nga mga insekto. Ang uban kanila maoy lakip sa pipila ka matang sa mga langgam nga magpundok ingong mga paryente diin sila magtinabangay sa pag-atiman sa mga kuyabog. Kini maoy tulo lamang sa daghang makaikag nga kinaiya sa purokpurok.
Apan, ang mabulokong kolor sa langgam maoy unang makadani sa mga tigtan-aw ug langgam. Daghang langgam nga mokaon ug mga insekto batig kolor ug dili makadani. Apan ang purokpurok magpasundayag ug dili hilabwan nga kaanindot sa mga kolor ug kalaki sa paglupad nga dili gayod malimtan sa mga tigtan-aw ug langgam. Ang ilang balhibo mahimong hayag nga pagkaberde, asul, pula, ug dalag. Ang ubang mga matang, sama sa Uropanhong purokpurok, aduna niining tanang kolora ug uban pang mga kolor! Ug ang Australianhong purokpurok tukmang gitawag nga balangaw ug kolor nga purokpurok o balangaw nga langgam.
Ang purokpurok nagpuyo diha sa daghang bahin sa Aprika, Asia, Australia, ug habagatang Uropa. Kay talagsa man kining madakpan, kining maong maanindot nga pasundayag makita lamang sa ilang natural nga puy-anan. “Ang pagtan-aw niining bagis ug liksi nga mga langgam makalingaw kaayo,” matod pa sa publikasyong Wildwatch diha sa Internet. “Kay dili man mahadlok ug tawo ang daghang matang sa purokpurok, daghan gayod ang higayon nga sila makuhaan ug letrato.”
Talagsaong mga Kalaki sa Paglupad
Ang purokpurok maayong laking modakop ug insekto samtang naglupad. Ug kay sila mas gusto man ug dagko, kusog molupad nga mga insekto, sama sa mga buyog, tamboboan, ug mga lampinig, sila kinahanglang abtik ug liksi. Makatabang usab ang hait nga panan-aw. Ang Uropanhong purokpurok makakitag buyog o tamboboan nga usa ka gatos ka metros ang gilay-on. *
Aron makadakop ug insekto, ang ubang mga purokpurok mopatiurok paglupad, ug sakdopan ang insekto gikan sa ibabaw. O sa kasagaran, sila mobatog sa dakong sanga ug mobulhot paglupad sa pagtuka sa naglupad nga insekto. Ang ubang mga matang mogamit ug mas lisod nga teknik sa pagdakop sa naglupad nga insekto. Una, sila molupad sa luyo ug ubos sa insekto nga dili makita sa insekto—nga halos madapat na sa yuta. Dayon sila mopasaka ug diyutay, mohangad, ug tukbon ang insekto nga naglupad pinaagi sa ilang taas nga sungo.
Ang ubang mga purokpurok sa Aprika magpatabang sa uban sa ilang pagpangitag pagkaon. Sila tingali molupad tapad sa dagkong mga hayop, ubang mga langgam, o bisan mga sakyanan nga makapaalibwag sa mga insekto nga ilang tukbon. Ang bagis nga carmine bee-eater (laing matang sa purokpurok) mosakay pa gani sa bukobuko sa ostrich, kanding, o sebra. Kini nga mga hayop dili lamang maayong batoganan sa mga purokpurok kondili makatugaw usab sa mga apan-apan o mga dulon nga ilang kaonon. Ang mga sunog sa kakahoyan makapadugok usab ug panon-panong mga carmine bee-eater aron manuka ug mga dulon samtang sila nagpalayo sa kalayo. *
Magpabulad sa Adlaw, Maniksik sa Balhibo, ug Mangaligo
Makatabang sa kusog nga paglupad ang hinlo nga balhibo, ug ang purokpurok daghan kaayog teknik sa pagkuha sa mga parasito ug sa paghimo sa ilang balhibo nga hinlo kanunay. Kini hinungdanon kaayo. Ang usa ka komon nga purokpurok mogugol ug 10 porsiyento sa adlaw niini sa pagpaniksik sa balhibo aron hayahay ang panimati.
Ang pagbulad sa adlaw makapainit sa langgam panahon sa buntag, ug duyogan kini sa pagpaniksik sa mga balhibo. Ang init sa adlaw makapagimok sa mga parasito ug mas dali nga makuha. Ang ubang mga matang sa purokpurok gustong magpundok sa dihang magpabulad sa adlaw, diin sundon dayon kini sa uban. Uban sa mga bukobuko nga gipabantang sa adlaw ug mga pako nga binukhad, sila morag nagsundog sa grupo sa mga turista nga nagpabulad diha sa baybay.
Sila mas gustong maniksik sa balhibo kay sa maligo ug kasagaran sila molusbog sa tubig makadiyot sa panahon nga maglupad. Sa mga dapit nga walay tubig, sila magligid-ligid sa abog aron makuha ang mga parasito. Human niana, ang mga langgam kanunayng maniksik sa ilang mga balhibo ug mangilkil. Kining adlaw-adlaw nga rutina maoy pangunang paagi sa pagtangtang sa mga parasito, nga pirhuwisyo sa mga langgam sama sa purokpurok nga tigbuho sa yuta nga ilang salagan.
Gustog Daghang Kauban
Ang kadaghanang purokpurok makighugoy-hugoyon. Daghang matang magsalag ingong dagkong mga grupo, diin ang uban niini nga grupo may mga 25,000 ka langgam. Ang mga lugar nga ilang salagan kasagarang nahimutang diha sa dakong hawan sa balasong mga tampi sa suba, diin ang mga langgam daling makakalot sa ilang mga lungag. Ang ilang pagsalag nga grupo-grupo nakahatag kanila ug dugang panalipod batok sa mga manunukob, ug tungod kay magtinabangay, sila daling makakitag lugar nga daghag makaon. Bisan sa dihang mangitag pagkaon, ang mahigalaong mga purokpurok magpanon, nga magpunay ug panawag sa mga kauban pinaagi sa taliis nga pagtuwit-tuwit.
Sa ubang mga matang sa purokpurok, sama sa putig-dughang purokpurok, ang mga paryente motabang sa pag-atiman sa mga kuyabog. * Ang mga katabang nga langgam kasagaran mga liwat sa mga ginikanang langgam, ug tungod sa ilang pagtabang, doble ang gidaghanon sa mga kuyabog nga makapabiling buhi. “Ang mga katabang nga langgam moabag sa tanang mga trabaho sa pagpadako sa kuyabog: sila motabang sa pagkalot sa salag, paglumlom ug, labaw sa tanan, pagpakaon sa mga kuyabog,” nag-ingon ang librong Kingfishers, Bee-eaters and Rollers.
Ang mga grupo sa pamilya sa purokpurok gusto kaayong magpundok sa pagbatog. Ang matag langgam modutdot sa ilang tapad nga daw sila magpakuha ug letrato. Usahay daghang langgam maghuot sa usa ka sanga. Kini nga kinaiya sa walay duhaduha makatabang sa pagpainit sa ilang lawas panahon sa tugnawng kagabhion.
Nindot nga mga Langgam nga Dunay Usa ka Kahuyangon
Dili pa dugay, nahimong kinaham sa mga purokpurok ang pagkaon ug dulon, ilabina sa Kasadpang Aprika, diin ang malaglagon nga mga dulon magduot. Gibag-o pa gani sa carmine bee-eater ang batasan niini sa pagsalag ug paglalin aron mapahimuslan kining dagayang pagkaon. Kini magsunod-sunod sa mga dulon dihang magduot kini sa tampi sa Niger River.
Bisan pa niana, ang kahuyangon sa purokpurok mao ang pagkagusto niini nga mokaon ug buyog. Busa ang mga tigbuhig buyog dili makaangay kanila. Sa positibong bahin, sila mokaon usab ug mga tamboboan ug lampinig nga mokaon ug buyog, ug sa tinghunlak sila mokaon ug tigulang nang mga buyog nga posibleng makaimpeksiyon sa balay sa buyog.
“Karon, ang purokpurok gimahal sa mga tigtan-aw ug langgam tungod sa ilang nagkalainlaing kolor ug maanindot nga mga balhibo” nag-ingon ang Handbook of the Birds of the World. Ang ubang dagkong mga dapit nga nagpundok ang mga salag nahimo nang halandomong dapit nga hapitanan sa mga turista sa kabanikanhan sa Aprika.
Busa kon nagpuyo ka sa dapit nga dunay mga purokpurok, nganong dili mohunong makadiyot aron kalingawan kining maanindot nga talan-awon nga ipasundayag niining mabulokong mga sirkiro sa kalangitan?
[Mga footnote]
^ Inigkadakop ug mamaak nga mga insekto sama sa mga buyog o tamboboan, dili dayon kini tunlon sa purokpurok hangtod nga ilang makuha ang hilo niini. Kasagaran, sila mobatog sa duol nga sanga ug hinay-hinay nga inusnos nila ang tiyan sa insekto diha sa sanga aron mogawas ang hilo. Ila pa ganing piyongon sa makadiyot ang ilang mga mata aron dili kini masidlitan ug hilo.
^ Tungod niini nga kinaiya, ang lokal nga ngalan sa carmine bee-eater sa Kasadpang Aprika nagkahulogang “paryente sa kalayo.”
^ Ang usa ka pundok sa mga purokpurok sa Kenya nga duolan sa 400 ka putig-dughan nga purokpurok may 60 ka grupo sa pamilya. Gihubit sa mga tigdukiduki ang ilang kahikayan ingong usa sa kinalisdan nga natun-an sukad sa bisan unsang mga matang sa langgam.
[Hulagway sa panid 23]
Gamayng purokpurok, sa Sidlakang Aprika
[Hulagway sa panid 23]
Balangaw ug kolor nga purokpurok, sa Australia
[Hulagway sa panid 23]
Somalianhong purokpurok, sa Kenya
[Hulagway sa panid 23]
Putig-dughan nga purokpurok, sa Aprika
[Hulagway sa panid 24]
Uropanhong purokpurok, sa Espanya
Nangulitawo, usa ka laki nga naghatag ug crane fly sa usa ka baye
[Hulagway sa panid 24]
Mga purokpurok, sa Israel
[Hulagway sa panid 24]
Mga carmine bee-eater, sa Botswana
[Hulagway sa panid 25]
Mga carmine bee-eater, sa Botswana
[Credit Line]
©kevinschafer.com
[Hulagway sa panid 25]
Mga carmine bee-eater, sa Singapore