Unsay Imong Mahimo Kon Trapik Kaayo?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PILIPINAS

PASIDAAN: Daghang dagkong siyudad ang nag-antos sa usa ka hampak. Dili kini usa ka mananakod nga sakit, ni usa ka malaglagon nga duot sa gigutom nga mga insekto. Apan, makadaot kini sa panglawas sa milyon-milyong tawo. Unsa man kini? Kini ang hampak sa paghuot sa mga sakyanan diha sa kadalanan!

Sumala sa mga tigdukiduki, kon ikaw maabtan kanunay ug paghuot sa trapiko, kini makadaot sa imong panglawas. Gipakita pa gani diha sa usa ka bag-ong pagtuon nga human sa labing menos usa ka oras nga pagkatanggong diha sa trapiko, ang usa adunay dakong kapeligrohan nga atakehon sa kasingkasing. Ang The New Zealand Herald nagtaho nga “ang mga binuga sa mga sakyanan, kabanha ug kapit-os lagmit maoy pangunang mga hinungdan kon nganong kalit nga midako ang kapeligrohan.”

Mga Hilo Diha sa Hangin

Kadaghanang sakyanan magbuga ug nitrogen oxide ug ubang makakanser nga mga substansiya. Daghang sakyanan, ilabina kanang gitubilan ug krudo, mobuga ug daghang gigming nga mga partikulo. Kini makahatag ug grabeng kadaot sa panglawas sa mga tawo. Gibanabana nga mga tulo ka milyong tawo ang mamatay kada tuig tungod sa polusyon sa hangin, nga ang kadaghanan niana naggikan sa mga sakyanan. Sumala sa usa ka taho, 10 porsiyento sa mga impeksiyon sa baga sa mga kabataan sa Uropa maoy resulta sa polusyon sa pinong mga partikulo, nga mas daghan ang apektado diha sa mga siyudad nga huot ang trapiko.

Tagda usab ang mga kadaot nga ipahinabo niini sa kalikopan. Ang mga nitrogen oxide ug sulfur dioxide gikan sa mga binuga sa sakyanan makapahinabog acid rain, nga makahugaw sa katubigan ug makadaot sa mga linalang sa dagat ug sa nagkadaiyang mga tanom. Nakapasamot pa sa kadaot mao ang daghang carbon dioxide nga ibuga sa mga sakyanan. Kini nga gas ang pangunang hinungdan sa pag-init sa klima sa tibuok kalibotan, nga gituohang makahatag ug uban pang mga kadaot sa planetang Yuta.

Mas Daghang Aksidente

Sa dihang magkahuot ang trapiko, ang kinabuhi sa tawo mas mameligro usab. Kapin sa usa ka milyong tawo ang mangamatay kada tuig tungod sa mga aksidente sa dalan, ug ang mangamatay nagkadaghan. Ang kapeligrohan mas dako diha sa ubang mga dapit. Pananglitan, nakita sa mga tigdukiduki sa European Commission nga “sa matag usa ka milyong pumoluyo, 690 ang mangamatay sa kadalanan sa Gresya, kon itandi sa 120 sa Sweden.”

Usa ka dili maayong hinungdan nga gihatagag dakong pagtagad ning di pa dugayng katuigan mao ang suko nga mga drayber. Ordinaryo na lang ang mga balita bahin sa mga drayber nga nagpahungaw sa ilang kasuko ngadto sa ubang mga drayber. Sumala sa usa ka surbi nga gidumala sa National Highway Traffic Safety Administration sa Tinipong Bansa, ang mga drayber nagtuo nga ang usa sa mga rason sa pagsamot sa kapintas sa mga drayber mao ang “nagkagrabe nga paghuot sa trapiko.”

Makadaot sa Ekonomiya

Ang paghuot sa trapiko mokostar usab ug salapi. Usa ka pagtuon nagpakita nga diha  lamang sa Los Angeles, California, kapin sa upat ka bilyong litro sa gasolina ang mausik kada tuig tungod sa pagkalangan sa mga sakyanan diha sa trapiko. Aduna usay dili-direktang mga kapildihan, lakip na ang pagkawala sa mga kahigayonan sa negosyo, dugang gastos sa pagpatambal tungod sa sakit nga dala sa polusyon, ug ang kadaot nga moresulta tungod sa pagdaghan sa mga aksidente diha sa kadalanan.

Kon tingbon, kini nga mga gastos makadaot sa ekonomiya sa mga nasod. Usa ka pagtuon nagpakita nga ang paghuot sa trapiko mikostar sa mga Amerikano ug mga 68 ka bilyong dolyares kada tuig tungod lang sa nausik nga panahon ug gasolina. Sa Halayong Sidlakan, usa ka taho sa Philippine Star miingon: “Sama sa usa ka metrohan sa taksi nga padayong nag-andar, ang nasod naalkanse ug binilyon ka pesos kada tuig tungod sa naghuot nga trapiko.” Sa Uropa, ang alkanse gibanabana nga moabot ug un-kuwarto sa usa ka trilyong euro.

Unsay Balita sa Trapiko?

Bisan pa sa daghang paningkamot sa pagsulbad sa mga problema sa trapiko, kini misamot. Usa ka surbi sa nasod nga gidumala sa Texas Transportation Institute sa 75 ka siyudad sa Tinipong Bansa nagpakita nga ang panahon nga nausik tungod sa pagkatanggong diha sa trapiko misaka gikan sa aberids nga 16 ka oras kada tuig sa 1982 ngadto sa 62 ka oras sa 2000. Ang gitas-on sa panahon nga ang mga tigbiyahe lagmit nga matanggong diha sa trapiko misaka gikan sa 4.5 ngadto sa 7 ka oras. Ang taho nag-ingon nga “ang sukod sa paghuot sa trapiko misamot sa tanang dapit nga gisurbi sulod sa mga tuig nga gihimo ang maong surbi. Ang paghuot sa trapiko mas dugay, ug mas daghang dalan ug daghang biyahe ang naapektohan karon kay sa miagi.”

Susama usab ang mga taho gikan sa ubang mga nasod. Ang mga tigdukiduki nga nagtrabaho ilalom sa direksiyon sa European Commission mihinapos: “Kon dili nato usbon ang atong paagi sa pagbiyahe, sa mosunod nga dekada ang mga sakyanan maungot na diha sa mga dalan sa mga siyudad tungod sa huot nga trapiko.”

Aduna usay susamang mga suliran ang mga nasod sa Asia. Ang Tokyo ilado nga trapik kaayo, ug ang ubang mga siyudad sa tibuok Japan anam-anam usab nga nagkatrapik. Sa Pilipinas, komon na ang mga taho sama niining sa Manila Bulletin: “Ang mga dalan naghuot sa trapiko, nga nagkadugay ug paabot ug sakyanan ang libo-libong pasahero sa oras nga tingsakay.”

Sa pagkatinuod, ikaingon nga sa pagkakaron, ang problema sa trapiko daw walay bug-os nga solusyon. Si Anthony Downs, awtor sa librong Stuck in Traffic—Coping With Peak-Hour Traffic Congestion, nakaingon: “Bisag unsa pang polisiya ang himoon sa pagsulbad sa umaabot nga paghuot sa trapiko, ang problema lagmit gayod nga mosamot pa sa halos tanang bahin sa kalibotan. Busa ang akong kataposang tambag mao: Dawata ang maong kahimtang.”

Unsay Imong Mahimo?

Nan, unsay imong mahimo aron masagubang kining makapikal nga problema? Kon ikaw usa sa minilyon nga kanunayng matanggong sa trapiko, dunay mga butang  nga imong mahimo aron mapanalipdan ang imong pisikal ug mental nga kahimsog.

◼ MAGMAANDAM. Daghan ang tensiyonado na daan una pa sila matanggong sa trapiko. Sila udto nang mobangon. Magdalidali sila nga maligo, mag-ilis, ug mokaon. Ang paghunahuna lang daan nga maulahi sa trabaho makapabalaka na kanila. Ang huot nga trapiko makapasamot lamang sa ilang tensiyon. Kon nahibalo ka nga matanggong ka sa trapiko, biyahe ug sayo. Kon sayo ka nga molakaw, tingali dili ka pa maabtan sa grabeng paghuot sa trapiko. Sumala sa librong Commuting Stress—Causes, Effects, and Methods of Coping, “ang dili kaayo makapatensiyon nga biyahe magsugod sa adlaw o sa gabii una ka mobiyahe.” Ang libro midugang: “Ang mga sinina, bag, balon para sa paniudto sa mga mobiyahe o sa mga bata andamon  nang daan magabii aron dili magkabuang ug andam inigkabuntag.” Siyempre, importante ang igong katulog sa gabii. Aron makamata ug sayo, kinahanglan kang matulog ug sayo.

Dunay uban pang mga kaayohan sa pagbangon ug sayo. Pananglitan, ang dugay nga paglingkod sa sakyanan tungod sa pagkatanggong diha sa trapiko makapahago sa imong kaunoran ug kini medyo manghugot. Kon itugot sa imong kahimtang, nganong dili mag-ehersisyo sa buntag? Ang regular nga programa sa pag-ehersisyo makapahimsog ug makatabang kanimo sa pagsagubang sa tensiyon tungod sa pagkatanggong sa trapiko. Kon mobangon ka ug sayo, ikaw makakaon usab ug sustansiyadong pamahaw. Ang pagkatanggong sa trapiko nga nagkaon-kaon lang ug pagkaong walay sustansiya o kaha walay sulod ang tiyan makapasamot pa sa imong tensiyon.

Imong malikayan ang dugang nga tensiyon kon imong paneguroon nga maayog kondisyon ang imong sakyanan. Wala nay mas makapikal pa kay sa madaotan ug sakyanan sa tunga sa naghuot nga trapiko. Mas labaw na kining tinuod kon daotan ang panahon. Busa, mentinaha ug maayo ang imong mga preno, ligid, air conditioner, heater, wiper, defroster, ug uban pang hinungdanong bahin sa sakyanan. Bisan ang gamayng aksidente diha sa tunga sa naghuot nga trapiko makapatensiyon kaayo. Ug siyempre, seguroa gayod nga ang imong tangke dunay igong gasolina.

◼ PAGKUHAG IMPORMASYON. Una ka pa magmaneho, mahimong makatabang kanimo kon mahibalo ka sa partikular nga mga kahimtang sama sa daotang panahon, giayo nga dalan, temporaryong pagsira sa dalan, aksidente, ug uban pang mga kahimtang sa trapiko. Imong mahibaloan kini nga mga impormasyon pinaagi sa pagpaminaw sa balita o pagbasa ug mantalaan. Pagdala usab ug mapa sa maong lugar. Pinaagi sa pagkasayod daan sa laing karsada nga kaagian, ikaw mahimong makalikay sa huot nga trapiko.

◼ PANINGKAMOT NGA MAHIMONG KOMPORTABLE. Ipasibo ang bentilasyon sa imong sakyanan maingon man ang posisyon sa imong lingkoranan aron ikaw komportable. Kon ikaw dunay radyo o cassette o CD player, pamati sa imong paboritong musika. Ang pipila ka matang sa musika may makapakalmang epekto ug makapakunhod sa tensiyon. Kini nga mga pamaagi makapanalipod usab kanimo gikan sa makapikal nga kasaba sa huot nga trapiko. *

◼ PAHIMUSLI UG MAAYO ANG IMONG PANAHON. Usa sa mapuslanon kaayong butang nga imong mahimo sa dihang matanggong sa trapiko mao ang paghunahuna ug positibong mga butang. Inay maghinuktok sa dili maayong kahimtang sa trapiko, sulayig hunahuna ang bahin sa mga kalihokan sa tibuok adlaw. Kon ikaw nag-inusara, ang panahon nga imong magugol sa huot nga trapiko mahimo nimong gamiton sa pagpamalandong ug sa paghimog mga desisyon nga walay disturbo.

Kon ikaw pasahero, basin mosamot ang imong tensiyon sa pagtan-aw sa taas nga linya sa mga sakyanan diha sa imong atubangan. Busa planoha nga imong mapahimuslan ang oras nga mausik diha sa trapiko. Basin gusto ka nga magdala ug paborito nimong libro o mantalaan. Mahimo nimong basahon ang imong mga sulat nga nadawat sa miaging adlaw. Nakita sa uban nga makahimo sila sa pagsulat o pagtrabaho diha sa laptop.

◼ MAGMAREALISTIKO. Kon ikaw nagpuyo sa dapit diin problema ang naghuot nga trapiko, andama ang imong kaugalingon nga matanggong ka sa trapiko ug planoha kon unsay imong mahimo. Ang huot nga trapiko magpabiling problema diha sa kadaghanang siyudad. Ang librong Stuck in Traffic—Coping With Peak-Hour Traffic Congestion nag-ingon: “Ang paghuot sa trapiko sa panahon nga tingsakay segurado nga magpadayon sa umaabot diha sa tanang dagkong siyudad nga trapik kaayo.” Busa pagtuon sa pagdawat nga ang pagkatanggong diha sa trapiko maoy normal nga bahin sa kinabuhi, ug buhata ang kutob sa imong maarangan ilalom niining kahimtanga!

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Likayi ang huot nga trapiko pinaagi sa abanteng pagplano

[Hulagway sa panid 26]

Sa dili pa magmaneho, pagpili ug nahiangay nga cassette o CD

[Hulagway sa panid 26]

Ingong usa ka pasahero, pangitag paagi nga mapahimuslan ang panahon

[Hulagway sa panid 26]

Ayaw ug kapikal sa mga butang nga dili nimo mausab