Pagkawalay Puy-anan—Unsay Hinungdan Niini?

“SA TIBUOK kalibotan dunay kapin sa 100 ka milyong tawo ang walay puy-anan,” nagtaho ang Hiniusang Kanasoran. Kon tukma kanang numeroha, nan usa sa matag 60 ka tawo o kapin pa ang walay igong puy-anan! Sa gihapon, ang matuod nga gidak-on sa suliran lisod mahibaloan sa tukma. Ngano?

Sa tibuok kalibotan, lainlain ang kahulogan sa pagkawalay puy-anan. Ang mga paagi ug mga tumong sa mga tawong nagtuon niining problemaha makaimpluwensiya sa ilang pagsabot niana. Sa baylo, ang kahulogan nga ilang gamiton makaapektar sa estadistika nga ilang ipatik. Mao nga imposible gayod ang pagbaton ug tukma, bug-os nga gidak-on sa suliran.

Ang basahon nga Strategies to Combat Homelessness, nga gipatik sa United Nations Centre for Human Settlements, naghubit sa pagkawalay puy-anan ingong kahimtang nga “wala makaabot sa dalawatong sukdanan sa pamalay. Naglakip kana sa tanang kahimtang nga ubos sa sukdanan nga giisip nga igo” alang sa katilingban nga gipuy-an sa mga walay balay. Ang pipila basin nagpuyo diha sa kadalanan, sa gubaon o giabandonar nga mga bilding, samtang ang uban nagpuyo tingali sa mga puy-anan nga iya sa mga organisasyon nga nagtabang sa mga kabos. Duna pay pipila nga temporaryong nagpuyo uban sa mga higala. Sa bisan unsang kahimtang, ang maong taho nag-ingon: “Ang pagklasipikar sa usa ka tawo nga walay puy-anan nagpaila sa kahimtang nga ‘kinahanglang dunay himoon’ alang sa biktima sa maong mga kahimtang.”

Gibanabana nga sa Polandia, nga may populasyon nga mga 40 milyones, adunay 300,000 ka tawo ang walay puy-anan. Wala gayoy nahibalo kon unsa ka daghan, kay wala man sila marehistro sa usa ka tinong dapit ug magsige pa silag balhin. Ang uban nagtuo nga ang tinuod nga gidaghanon maoy halos tunga sa milyon!

Sanglit kaylap ang pagkawalay puy-anan, ikaw tingali dunay kaila nga apektado niini. Ang kahimtang sa mga walay puy-anan nagpatunghag daghang pangutana. Sa unsang paagi kining mga tawhana walay igong balay? Sa unsang paagi ilang nabatonan ang ilang mga panginahanglan? Kinsay nagtabang kanila? Unsay kaugmaon sa mga walay puy-anan?

 Usahay Duna, Usahay Walay Puy-anan

Si Sabrina * usa ka nag-inusarang inahan sa kabos nga kasilinganan sa Harlem, usa ka lugar sa New York City. Mihunong siya pagtungha sa hayskul human sa grade ten. Nagpuyo si Sabrina uban sa iyang tulo ka gagmayng bata diha sa puy-anan nga iya sa gobyerno alang niadtong dugay nang walay balay. Iyang gikauban diha sa usay-kuwarto nga apartment ang tulo niya ka batang lalaki nga nagpangedarog napulo ka bulan, tres, ug diyes anyos. Gitagana kini sa siyudad alang sa mga tawong walay luwas nga kapuy-an.

Napulo ka tuig kanhi, si Sabrina mibiya sa apartment sa iyang inahan. Sukad niadto nagpuyo siya uban sa iyang trato, mga higala ug mga paryente, ug sa mga puy-anan nga iya sa gobyerno sa dihang naglisod na gayod siya. “Usahay naa koy trabaho, nga sagad magsalapid sa buhok sa mga tawo aron makasapi,” nag-ingon si Sabrina, “apan kasagaran, magpatabang ako sa gobyerno.”

Makapatingala nga ang mga suliran ni Sabrina, sumala sa giasoy sa magasin nga Parents, nagsugod sa dihang siya nakakaplag ug maayong trabaho ingong tighinlog-kuwarto sa usa ka hotel. Sa nagtrabaho siya didto, dako ang iyang kita mao nga wala siya mokuwalipikar sa pagdawat ug hinabang gikan sa gobyerno, apan ang iyang suweldo dili pod makasapal sa iyang galastohan nga naglakip sa balay, pagkaon, besti, pletehan, ug pag-atiman sa bata. Mao nga nalisdan siya sa pagbayad sa iyang abang, ug ang tag-iya sa balay nagpapahawa kaniya. Sa kataposan, si Sabrina miundang sa iyang trabaho ug midangop sa temporaryong puy-anan hangtod aduna nay bakanteng apartment nga iyang kapuy-an nga iya sa gobyerno nga maoy iyang gipuy-an karon.

“Nalisdan gayod ang akong mga anak,” matod ni Sabrina. “Ang akong kamagulangang lalaki nagbalhinbalhin na sa tulo ka eskuylahan. Kinto grado na unta siya karon, apan gipabalik siya sa kuwarto grado . . . Kinahanglan man god ming magbalhinbalhin kanunay.” Si Sabrina anaa sa listahan nga naghulat ug hinabang nga puy-anan nga ihatag sa gobyerno.

Para sa mga tawo nga wala gayoy kapaingnan, daw maayo ra mag kahimtang si Sabrina. Apan, ang kinabuhi diha sa puy-anan nga iya sa gobyerno, dili maayong solusyon sa tanang walay puy-anan. Sumala sa Polish Community Help Committee, ang pipila “nangahadlok sa restriksiyon nga gipatuman diha sa mga puy-anan nga iya sa gobyerno” mao nga dili sila modawat sa maong tabang. Pananglitan, kadtong mopuyo diha maong mga puy-anan gidahom nga motrabaho ug dili mag-abuso sa makahubog nga ilimnon ug sa mga droga. Dili tanan ang andam motuman niana. Busa, depende sa panahon sa tuig, ang mga walay puy-anan makaplagan nga nangatulog diha sa mga estasyonan sa tren, mga hagdanan, mga bodega, o sa mga lingkoranan sa parke, ilalom sa mga taytayan, ug sa industriyal  nga mga dapit. Ang susamang mga talan-awon makita sa tibuok kalibotan.

Usa ka basahon bahin niini naglista sa daghang hinungdan nga nakaamot sa pagkawalay puy-anan sa mga tawo sa Polandia. Naglakip kini sa pagkatangtang sa trabaho, utang, ug mga suliran sa pamilya. Kulang ang puy-anan sa mga tigulang, baldado, ug mga tawong natakboyan sa HIV. Daghan kanila adunay mental ug pisikal nga mga problema o mga suliran sa pagkagiyan, ilabina sa bino. Ang kadaghanang babaye nga walay mga puy-anan namiya—o nanglayas—gikan sa ilang mga bana, gipapahawa sa ilang puy-anan, o nakaagi sa pagpamampam. Mora bag sa matag kaso, anaay makapasubong estorya.

Mga Biktima sa Kahigayonan

Si Stanisława Golinowska, usa ka espesyalista bahin sa mga tawo ug panginabuhi, nag-ingon: “Dinhi [sa Polandia] walay usa nga walay puy-anan tungod kay gusto niya nga walay puy-anan. . . . Hinunoa, resulta kini sa nagkalainlaing kapakyasan sa kinabuhi, mao nga nahugno ug nawala ang ilang tinguha nga mabuhi.” Tungod sa nagkalainlaing hinungdan, ang pagkawalay puy-anan daw modangat sa mga tawo nga mibating dili makasulbad sa ilang mga suliran. Pananglitan, ang pipila gipagawas sa bilanggoan, ug sa ilang pagpauli gidaot na diay sa mga tawong among-amongan ang ilang balay. Ang uban gipapahawa sa ilang balay. Daghan ang nawad-ag puy-anan tungod sa kinaiyanhong mga katalagman. *

Nakaplagan sa usa ka pagtuon nga halos 50 porsiyento sa mga walay puy-anan nga gisurbi sa Polandia maoy bahin kaniadto sa usa ka pamilya ug nagpuyo uban sa ilang mga kapikas, apan kasagarang problemado ang pamilya. Kadaghanan kanila gipapahawa sa ilang gipuy-an o napugos sa pagbiya tungod sa grabeng kalisod. Katorse porsiyento lamang kanila ang midesisyon nga mao gayoy mobiya.

Human makapuyo sa puy-anan nga iya sa gobyerno, ang pipila nakasuportar na usab sa ilang kaugalingon ug nakakitag ilang kapuy-an. Alang sa uban, ang kahimtang mas lisod sulbaron. Ang usa ka hinungdan maoy tungod sa mental o pisikal nga sakit, pag-abuso sa droga, kawalay-ganang motrabaho, dili-maayog tinamdan sa trabaho, walay igong edukasyon, o tungod sa daghan  pang mga hinungdan, mao nga kanunay na lang silang walay puy-anan. Sa Tinipong Bansa, mga 30 porsiyento sa maong mga tawo nagsulod-gawas na lang sa gitawag sa usa ka organisasyon nga “sistema sa pagkawalay puy-anan”—usa ka sistema nga naglakip sa mga puy-anan nga iya sa gobyerno, mga ospital ug, ikasubo, mga bilanggoan. Kadtong nagsalig na lang kanunay sa maong sistema gikaingon nga maoy nakapahimulos sa mga 90 porsiyento sa kahinguhaan sa nasod nga gigahin alang sa maong suliran.

Tabang Alang sa mga Walay Puy-anan?

Ang pipila ka puy-anan nga iya sa gobyerno gitukod aron ang mga tawo matabangan nga makalingkawas sa pagkawalay puy-anan. Mahimo silang tabangan nga makabaton ug ayuda gikan sa gobyerno, pinansiyal nga tabang gikan sa ubang mga ahensiya, legal nga tabang, suporta aron makontak nila pag-usab ang ilang pamilya, o kahigayonan nga makakat-on ug paninugdang mga kahanas. Ang mga ahensiya alang sa mga batan-on sa London nagtudlo bahin sa pagdiyeta, pagpangluto, pagkinabuhi nga mas himsog, ug sa pagkaplag ug trabaho. Ang pagtambag gihimo aron mousbaw ang ilang pagtahod sa kaugalingon ug motibasyon ug aron sila matabangan nga makabatog mas dakong kagawasan aron sila makakaplag ug makaatiman sa kaugalingon nilang puy-anan. Dalayegon gayod ang maong mga tagana.

Bisan pa niana, ang mga puy-anan nga iya sa gobyerno wala makatabang kanunay sa ilang gibati nga maoy tinuod nilang gikinahanglan. Si Jacek, usa nga walay puy-anan sa Warsaw, nagpatin-aw nga ang kinabuhi diha sa mga puy-anan nga iya sa gobyerno wala makatabang sa mga namuyo dinha sa pagpakiglabot sa mga tawo sa katilingban. Tungod kay halos silasila ra may mag-ubanay ug mag-estoryahay, gibati niya nga ang mga nanimuyo didto daw nakaugmad ug “korto nga panghunahuna.” Siya miingon, “Ang puy-anan nga naglain kanamo gikan sa mga tawo sa katilingban nahisamag puy-anan sa mga bata alang sa mga adulto.” Sa iyang panglantaw, daghan sa mga namuyo “daot ug panghunahuna.”

Sumala sa usa ka pagtuon sa Polandia, ang  kamingaw mao ang labing sakit nga bation sa tawo nga walay puy-anan. Tungod sa mga suliran sa panalapi ug ubos nga kahimtang diha sa katilingban, ang mga tawong walay puy-anan maghunahuna nga sila walay pulos. Ang pipila maghuboghubog na lang. Si Jacek miingon, “Kay walay nakitang paglaom nga mabag-o pa ang kahimtang, daghan kanamo inanay nga nawad-ag pagtuo nga kami aduna pay mahimo aron moarang-arang ang among kahimtang.” Maulaw sila sa ilang panagway, sa ilang kakabos ug pagkawalay mahimo, ug sa yanong kamatuoran nga sila walay puy-anan.

“Bisag maghisgot pa kita bahin sa mga tawong namuyo diha sa mga aseras sa Bombay [Mumbai] ug Calcutta o sa nagkalago nga mga tawong nangatulog sa kadalanan sa London, o sa mga bata nga anaa sa kadalanan sa Brazil,” matod ni Francis Jegede, nga nagtuon bahin sa mga isyu sa populasyon, “di lalim ang walay puy-anan ug makapasubo kaayo kining hunahunaon, ilabina kon ikaw ang hingtungdan.” Dayon siya midugang: “Bisag unsa pay hinungdan o mga hinungdan niining kahimtanga, ang pangutana nga kanunayng isukna sa usa maoy kon nganong ang kalibotan, uban sa tanang bahandi ug kaalam ug kahibalo niini sa teknolohiya, daw inutil man sa pagsulbad sa suliran sa pagkawalay puy-anan?”

Dayag nga ang tanang tawo nga walay puy-anan nagkinahanglag tabang—dili lamang sa pisikal kondili kanang tabang nga makahupay ug makadasig kanila. Ang maong tabang makapalig-on sa mga tawo sa pagsagubang sa daghang suliran nga nakaamot sa pagkawalay puy-anan. Apan asa man makakaplag sa maong tabang ang mga tawong walay puy-anan? Ug may paglaom pa ba nga mahanaw ang kalisod sa pagkawalay puy-anan?

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Mga Sangpotanan sa Tumang Kakabos

Ginatos ka libo ang nagpuyo sa kadalanan sa siyudad sa India. Gibanabana kaniadto nga halos 250,000 ang nanimuyo sa mga aseras sa Mumbai pa lamang. Ang ilang bugtong kapuy-an maoy usa lang ka trapal nga gihigot diha sa mga poste ug mga tinukod sa duol. Nganong diha man sila magpuyo inay sa bobaratong mga balay nga dili layo sa siyudad? Kay sila nagtrabaho—ingong gagmay nga mga negosyante, mga tindero o tindera sa kadalanan, tigguyod ug mga karetilya, o mga tigpamasura—duol sa sentro sa siyudad. “Wala silay kapaingnan,” nag-ingon ang Strategies to Combat Homelessness. “Tungod sa kakabos, napugos intawon sila nga dili mangabang ug balay aron duna silay ikapalit ug pagkaon.”

Mga 2,300 ka lalaki, babaye, ug mga bata ang nagpuyo diha sa Park Station sa Johannesburg, Habagatang Aprika. Mangatulog lang intawon sila diha sa mga estasyonan sa tren, nga naggamit ug biya nga mga habol ingong mga higdaanan, o diha sa sulod sa mga karton. Ang kadaghanan walay trabaho ug nawad-ag paglaom nga makatrabaho. Libolibo ang nanimuyo nga sama niini sa tibuok siyudad. Wala silay tubig, kasilyas, ug elektrisidad. Sa maong mga kahimtang, ang sakit kusog kaayong modagsang.

Yano lamang ang hinungdan sa pagkawalay puy-anan niining duha ka grupo sa mga tawo ug sa daghan pang uban nga sama kanila—tumang kakabos.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 7]

Mga Kapakyasan sa Modernong Katilingban

Ang basahong Strategies to Combat Homelessness, nga gipatik sa United Nations Centre for Human Settlements, nagpunting sa daghang kapakyasan sa katilingbanon, politikanhon, ug ekonomikanhong sistema karon bahin sa pagtaganag puy-anan alang sa tanan. Nalakip ang mosunod:

● “Ang pangunang isyu bahin sa pagkawalay puy-anan mao gihapon ang pagkawalay mahimo sa mga kagamhanan sa paggahin sa mahinungdanong mga kahinguhaan aron ikahatag sa bug-os ang katungod sa mga tawo sa pagbaton ug maayong mga puy-anan.”

● “Ang dili-maayong mga regulasyon ug mga sistema sa pagplano . . . makadaot sa pagtaganag puy-anan alang sa daghang kabos.”

● “Ang pagkawalay puy-anan maoy usa ka pamatuod sa dili-makiangayong pag-apod-apod sa salapi nga gigahin sa gobyerno sa pagpanukod ug mga balay diha sa katilingban.”

● “Ang krisis sa pagkawalay puy-anan maoy sangpotanan sa mga polisa nga nagbalewala o sayop nga nagbanabana sa daotang mga epekto sa kausaban sa ekonomiya, kakulang sa baratong mga balay, pagsulbong sa pag-abuso sa droga, ug uban pang mga suliran sa panglawas ug panghunahuna sa mga tawong dali ra kaayong mawad-ag mga balay diha sa . . . katilingban.”

● “Dunay dakong panginahanglan nga bag-ohon ang paagi sa pagbansay sa mga propesyonal sa pagdumala sa mga tawong dali ra kaayong mawad-ag mga balay. Ang mga walay puy-anan, ilabina ang mga bata sa kadalanan, angayng isipon nga mga tawong mapuslan pa sa katilingban inay nga mga palas-anon.”

[Hulagway]

Inahan nga nagpakilimos uban sa iyang duha ka anak babaye, Mexico

[Credit Line]

© Mark Henley/Panos Pictures

[Hulagway sa panid 6]

Ang kanhi estasyonan sa tren gihimong puy-anan alang sa mga walay balay sa Pretoria, Habagatang Aprika

[Credit Line]

© Dieter Telemans/Panos Pictures

[Picture Credit Lines sa panid 4]

Left: © Gerd Ludwig/Visum/Panos Pictures; inset: © Mikkel Ostergaard/Panos Pictures; right: © Mark Henley/Panos Pictures