Bass Rock—Diin Magtapok ang mga Gannet

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG dako kaayo nga Bass Rock may gihabogon nga 110 metros ug mga duha ka kilometros kon liboton. Kini distansiyag diyutay sa baybayon sa amihanang-sidlakan sa Edinburgh, Scotland, diha sa entrada sa bokana nga gitawag ug Firth of Forth. Kini maoy pinuy-anan sa tingali mga 100,000 ka northern gannet, nga diyes porsiyento sa populasyon sa tibuok kalibotan niining makalingaw nga langgam sa dagat. *

Sa unang bahin sa ika-20ng siglo, ang mga gannet gipangayam ingong pagkaon. Ang ilang tambok gigamit ingong tambal, ug ang ilang mga balhibo gigamit sa pagpanghimog kutson ug unlan. Mga 300 ka langgam ang gikinahanglan aron magama ang usa lamang ka kutson. Ang ilang mga itlog, nga kanhi giisip nga lamian, sa pagkakaron wala na maangayi sa kadaghanan.

Ang mga gannet mahimong mabuhi ug 30 ka tuig ug kasagarang usa lay paris sa tibuok nilang kinabuhi. Sila mga tiglalin, ug sa Enero sila mamalik sa mao gihapong mga salag, nga ilang panalipdan pag-ayo. Diha sa Bass Rock kining maong mga salag, nga gama sa sagbot sa dagat ug uban pang sagbot, nahimutang  nga mga usa ka metros ang gilay-on sa usag usa. Gusto sa mga langgam ang mga dapit diin kusog ang hangin, kay kini makatabang kanila sa pagsulbong ug pagtugpa nga patiurok.

Ang mga gannet makalingawng tan-awon. Kon ang liog niini motuyhakaw nga ang sungo gipunting sa ibabaw, kana nagpaila nga ang langgam hapit nang molupad. Kon kini moduko nga mag-atubang sa laing langgam ug binukhad ang mga pako, kini maoy pasidaan nga andam panalipdan niini ang iyang salag. Ang mosanay nga mga paris magpininsingay ginamit ang ilang mga sungo, ug ang baye magpaupa lamang kon ang liog niini tuhikon ug hinay sa laki. Ang mga gannet magpatunghag usa ka piso kada tuig, ug lumloman sa laki o kaha sa baye ang itlog pinaagi sa paglukob niana ginamit ang iyang kuyamoy nga sama nianang sa itik aron kini kanunayng mainitan.

Ang dako na nga gannet puti, nga dunay itom kaayo nga badlis ang tumoy sa mga pako, nga mosukod ug duha ka metros kon nagbukhad. Sa kasukwahi, ang kuyabog itom, nga dunay gagmayng puntikpuntik nga puti. Sulod sa 12 ka semana gikan sa pagkapiso, ang guga (nga maoy tawag sa kuyabog sa gannet) mas bug-at ug timbang kay sa mga ginikanan niini. Kini may pondo nga daghang tambok aron sila makasugakod sa dihang kini molalin na.

Ang kuyabog mosugod sa pagkinaugalingon sa dihang kini mosalom sa dagat sa unang higayon, diin kini molangoy nga siyasiya ra. Apan, kadaghanan sa mga kuyabog dili mabuhi sa maong pagsalom, tungod kay kini himoon sa kuyabog pinaagi sa pagpadailos sa pangpang diin subsob nga mabali ang pako o tiil niini. Ang mga langgam nga makatugpa sa tubig nga dili maunsa makakat-on dayon sa pagpangisda. Sa ngadtongadto sila molalin, subsob hangtod pa sa Kasadpang Aprika, ug sila dili tingali mamalik sa Bass Rock sulod sa tulo o upat ka tuig.

Ang paagi nga ang mga gannet mosalom sa dagat aron mangisda nindot kaayong tan-awon. Sila moabot sa gikusgon nga 100 kilometros kada oras. Sa dili pa sila mosalom, tingali mga 30 metros pa ang distansiya gikan sa tubig, ang ilang mga pako mohipos nga morag sima tan-awon ug ang mga buho sa ilang ilong matakpan. Usa ka habolhabol ang motabon sa ilang mata aron kini mapanalipdan. Sa samang higayon, ang mga puyopuyo sa hangin sa ilawom sa panit maoy magsilbing shock absorber, kay lagmit puwersado kaayo ang pagsalom niini nga manuasik ang tubig. Ang isda mabungog usahay inigkaigo.

Sa dihang ang mga gannet anaa sa ilawom sa tubig, ilang gamiton ang ilang mga pako ug kuyamoy sa paglangoy aron makuha ang ilang kan-onon. Sila mokaon ug bodboron, bidbid, tagbak, ug matang sa ubod nga maglubong sa balas. Sila mahimong mangisda sulod sa mga 30 ka oras sa usa ka higayon. Ang ubang mga gannet makaabot pagpangisda bisan sa halayong bahin sa sidlakan, didto sa baybayon sa Norway.

Ang Bass Rock pinuy-anan usab sa mga napulo pa ka matang sa mga langgam sa dagat. Apan kini naglisod pag-establisar sa ilang mga kolonya didto tungod sa nagkadako nga kolonya sa mga gannet. Kaniadto, sa mga katuigan sa 1400, ang Bass Rock gigamit sa mga tawo ingong dapit alang sa pag-ampo ug pagpamalandong. Sa ulahi kini gihimoag kuta ug, sulod sa usa ka panahon, nahimong kolonya sa mga binilanggo. Bisan tuod wala nay tawong nagbantay sa parola nga gitukod niadtong 1902, kini nagpasidlak gihapon sa pasidaan nga kahayag niini latas sa bokana.

Ang tanaman sa tigbantay sa parola dugay nang nalibon, ug karon ang mga gannet mao nay atua didto. Ang popular nga mga ekskursiyon sakay sa bangka gikan sa gamayng pantalan sa North Berwick magsuroy sa mga bisita libot sa isla aron makita ang maong mga langgam. Makalingaw kini nga biyahe—kon linaw ang dagat.

Apan, bisag kusog ang unos, ang mga bisita dili mahigawad—tungod sa modernong teknolohiya. Ang usa ka linain nga salida sa video didto sa Scottish Seabird Centre sa North Berwick magpakita sa tanang matang sa buhing linalang diha sa Bass Rock. Busa bisan unsay pilion sa bisita, makita niya kining talagsaong mga tigsalom sa Bass Rock. Ang maong kasinatian halandomon kaayo.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 27]

Ang mosalom nga mga gannet moabot sa gikusgong 100 ka kilometros kada oras

[Credit Line]

© NHPA/Bill Coster

[Picture Credit Lines sa panid 26]

Two gannets: Stefan Ernst/Naturfoto-Online; background: Jörn Meier/Naturfoto-Online