Michael Agricola​—Ang “Tawo sa Banagbanag”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PINLANDIA

“Walay laing basahon nga dunay mas lalom ug mas kaylap nga impluwensiya sa Pinlandes nga kultura, prinsipyo, ug panghunahuna kay sa Bibliya.”​—“Biblia 350​—The Finnish Bible and Culture.”

MAKABATON ka bag Bibliya sa imong pinulongan? Posible nga makabaton ka, kay ang Bibliya​—sa bug-os man o sa bahin​—mabatonan na sa kapin sa 2,000 ka pinulongan. Ug kini wala motungha nga sulagma. Latas sa kasaysayan, daghan kaayong lalaki ug babaye ang nagbudlay pag-ayo sa paghubad sa Bibliya ngadto sa komon nga mga pinulongan, bisan pa sa dagkong mga babag. Usa kanila mao si Michael Agricola.

Si Agricola maoy usa ka eskolar nga naghubad sa Bibliya ngadto sa Pinlandes. Ang iyang mga sinulat nakabulig sa kaugmaran sa Pinlandes nga kultura nga nailhan karon. Dili ikatingala nga siya gitawag ug Tawo sa Banagbanag!

Si Agricola natawo sa mga tuig 1510 sa balangay sa Torsby sa habagatang Pinlandia. Tag-iyag uma ang iyang amahan, mao nga Agricola (sama sa agrikultura) ang iyang apelyido, gikan sa Latin nga pulong nga nagkahulogang “mag-uuma.” Sanglit nagdako siya sa dapit nga duha ang pinulongan, lagmit si Agricola nagsultig Sweko ug Pinlandes. Giugmad niya ang iyang mga katakos sa pinulongan samtang siya nagtungha sa Latin nga eskuylahan sa lungsod sa Vyborg. Sa ulahi mibalhin siya sa Turku, ang administratibong sentro sa Pinlandia niadtong panahona, nga nagsilbing sekretaryo ni Martti Skytte, Katolikong obispo sa Pinlandia.

Ang Relihiyon ug Politika sa Iyang Panahon

Gubot ang Scandinavia sa panahon ni Agricola. Ang Sweden nakigbisog nga maindependente gikan sa Kalmar Union, nga gilangkoban sa mga nasod sa Scandinavia. Niadtong 1523, si Gustav I nahimong hari sa Sweden. Dako ang epekto niini sa Pinlandia, nga niadtong tungora usa ka probinsiya ilalom sa pagmando sa Sweden.

Buot sa bag-ong hari nga palig-onon ang iyang gahom. Aron makab-ot ang iyang mga tumong, iyang gisagop ang Repormasyon, nga niadto kusog nga mikaylap sa amihanang Uropa. Pinaagi sa pag-ilis sa relihiyon sa iyang nasod gikan sa Katolisismo ngadto sa Lutheranismo, iyang gibugto ang iyang relasyon sa Batikano, gipahuyang ang awtoridad sa Katolikong mga obispo, ug gipanag-iya ang mga bahandi sa simbahan. Hangtod karon, ang kadaghanang tawo sa Sweden ug Pinlandia maoy mga Lutherano.

Ang pangunang katuyoan sa Protestantismo mao ang paghimo sa mga serbisyo sa simbahan diha sa komon nga mga pinulongan imbes sa Latin. Busa, niadtong 1526, ang Kristohanon Gregong Kasulatan o  “Bag-ong Tugon,” gipatik sa Sweko. Bisan pa niana, maorag hinay ang kaugmaran sa Protestantismo sa Pinlandia. Nianang panahona, menos ang interes sa paghubad sa Bibliya ngadto sa Pinlandes. Ngano?

“Budlay ug Lisod” nga Trabaho

Ang pangunang rason mao nga halos walay literatura nga gipatik sa Pinlandes nga pinulongan. Sa wala pa ang tungatunga sa katuigan sa 1500, pipila lang ka Katolikong pangadyeon ang nasulat niining pinulongana. Busa, aron mahubad ang Balaang Kasulatan ngadto sa Pinlades, kinahanglang maghimog sinulat nga porma sa daghang pulong ug mag-imbentog bug-os bag-ong mga pulong ug mga prase. Ug himoon kini nga walay abag sa mga basahon bahin sa pinulongan. Bisan pa niana, si Agricola misugod sa paghubad sa Bibliya!

Niadtong 1536, si Skytte, ang Katolikong obispo sa Pinlandia, nagpaadto kang Agricola ngadto sa Wittenberg, Alemanya, aron ipadayon ang iyang mga pagtuon sa teolohiya ug pinulongan. Sumala pa sa pipila ka asoy, dinhing lungsora milanog ang martilyo ni Luther 20 ka tuig kanhi, sa dihang gilansang ni Luther ang iyang gibantog nga 95 ka gilantugiang mga punto didto sa pultahan sa simbahan sa kastilyo.

Samtang didto sa Wittenberg, dili kay teolohiya ug pinulongan ray gitun-an ni Agricola. Gisugdan niya ang dakong tahas sa paghubad sa Bibliya ngadto sa Pinlandes. Niadtong 1537, sa iyang sulat ngadto sa hari sa Sweden, siya miingon: “Kon giyahan sa Diyos ang akong mga pagtuon, akong paningkamotang mapadayon ang paghubad sa Bag-ong Tugon ngadto sa pinulongan sa mga Pinlandes, sama sa akong gisugdan kaniadto.” Sa iyang pagbalik sa Pinlandia, iyang gipadayon ang paghubad, nga sa samang panahon nagtrabaho ingong prinsipal sa eskuylahan.

Sama sa unang mga maghuhubad, nalisdan gayod si Agricola sa paghubad sa Bibliya. Bisan si Luther miingon: “Budlay ug lisod man diayng hubaron ning Hebreohanon ngadto sa Aleman”! Tinuod, magamit ni Agricola ang mga hubad sa uban, apan ang dakong babag nga iyang giatubang mao ang Pinlandes nga pinulongan mismo. Sa pagkatinuod, wala pa gayod masulat kining pinulongana kaniadto!

Busa, morag si Agricola nagtukod ug balay nga walay arkitektural nga plano, nga nagtukod ginamit lamang ang diyutay ug nagkatag nga mga materyales. Giunsa man niya paghimo kadto? Gisugdan ni Agricola ang pagpilig mga pulong gikan sa nagkalainlaing Pinlades nga mga diyalekto ug pagsulat niini kon giunsa kadto paglitok. Lagmit siya ang unang nagmugna sa Pinlades nga mga pulong alang sa “kagamhanan,” “salingkapaw,” “manuskrito,” “militaryong gahom,” “sulondan,” ug “tigkopya.” Nagmugna siyag giusa nga mga pulong, ug naghulam sa laing mga pinulongan, ilabina sa Sweko. Apil niining mga pulonga mao ang enkeli (anghel), historia (kasaysayan), lamppu (lampara), marttyyri (martir), ug palmu (kahoyng palma).

Ang Pulong sa Diyos Alang sa Lumad nga mga Tawo

Sa kataposan, niadtong 1548, ang unang bahin sa hubad ni Agricola gipatik, nga mao ang Se Wsi Testamenti (Ang Bag-ong Tugon). Ang pipila nagtuo  nga kining hubara nahuman lima ka tuig pa nga mas sayo, apan ang kakulang sa salapi maoy nakalangan sa pagpatik niini. Gikaingon nga si Agricola maoy naggasto sa dakong bahin sa pag-imprenta.

Tulo ka tuig sa ulahi gipatik ang Dauidin Psaltari (ang mga Salmo), nga lagmit gihubad ni Agricola sa tabang sa iyang mga kauban. Gipangunahan usab niya ang paghubad sa mga basahon ni Moises ug sa mga manalagna.

Kay mapaubsanong miila sa iyang mga limitasyon, si Agricola prangka nga misulat: “Hinaot walay Kristohanon ug diyosnong tawo o magbabasa niining Balaang Basahon nga maglagot kon kining bag-ong hubad dunay sayop o bati ug dili-maayong pagkahubad o gihubad sa bag-ong paagi.” Bisan pa sa mga kasaypanan nga hayan makaplagan sa mga hubad ni Agricola, ang iyang determinadong kasibot aron mabatonan ang Bibliya sa ordinaryong mga tawo dalayegon kaayo.

Kabilin ni Agricola

Sayo sa 1557, si Agricola​—nga niadtong tungora usa na ka Lutherano ug obispo sa Turku​—nahiapil sa usa ka delegasyon nga gipadala ngadto sa Moscow nga maoy mohusay sa panag-away tali sa Sweden ug Rusya maylabot sa utlanan. Malamposon ang maong misyon. Apan, ang kakapoy sa panaw sa pagpauli dayag nga maoy hinungdan sa wala-damhang pagsakit ni Agricola. Namatay siya sa iyang pagpauli, sa pangedarong 47 anyos.

Sulod sa iyang mubong pagkinabuhi, si Agricola nakapatik lamang ug mga napulo ka basahon sa Pinlandes nga pinulongan, nga mikabat ug mga 2,400 ka panid. Sa gihapon, daghan ang nagtuo nga kining “Tawo sa Banagbanag” nakadasig sa kaugmaran sa Pinlandes nga kultura. Sukad niadto, ang Pinlandes nga pinulongan ug ang katawhan niini nakahimog dagkong kauswagan sa natad sa arte ug siyensiya.

Mas mahinungdanon, si Michael Agricola nakatabang sa pagpasubang sa laing matang sa banagbanag, tungod kay siya mitabang nga ang kahayag sa Pulong sa Diyos mahimong mas tin-aw sa mga tawong nagsultig Pinlandes. Kini gisumaryo diha sa balak isip handomanan nga gisulat alang kaniya diha sa Latin human sa iyang kamatayon: “Dili ordinaryong kabilin ang iyang gibiyaan. Inay testamento ang iyang isulat​—iyang gihubad ang balaang mga basahon ngadto sa Pinlades​—ug ang maong sinulat dalayegon kaayo.”

[Kahon/Hulagway sa panid 23]

Ang Pinlandes nga Bibliya

Ang unang kompletong Pinlandes nga Bibliya, nga sa panguna gipasukad sa hubad ni Michael Agricola, gipatik niadtong 1642. Sa ngadtongadto, kini nahimong opisyal nga Bibliya sa Finnish Lutheran Church. Latas sa katuigan gihimo ang ginagmay nga mga rebisyon niining hubara apan halos wala ray kausaban hangtod sa 1938. Ang kinaulahiang rebisyon gipatik niadtong 1992.

Ang lain pang kompletong Bibliya sa Pinlandes mao ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan, nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova. Kini gipatik niadtong 1995. Bayente ka tuig una pa niini, sa 1975, ang mga Saksi nakapatik na sa ilang hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan nagsunod pag-ayo sa orihinal nga mga manuskrito. Sa pagkakaron, mga 130,000,000 na ang napatik.

[Hulagway sa panid 22]

Si Michael Agricola ug ang unang Pinlandes nga Bibliya. Usa ka postcard gikan sa 1910

[Credit Line]

National Board of Antiquities/Ritva Bäckman

[Hulagway sa panid 23]

Ang “Bag-ong Testamento” ni Agricola

[Picture Credit Line sa panid 21]

National Board of Antiquities