Ang Alhambra—Garbo sa Islam Diha sa Granada

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

“Pagkadaghan sa mga kasugiran ug mga tradisyon, tinuod ug dili; pagkadaghan sa mga awit, Arabianhon ug Kinatsila, bahin sa gugma ug sa gubat ug sa pagkabayanihon, ang gilangkit niining estilo-sa-sidlakan nga mga tinukod!”​—WASHINGTON IRVING, AMERIKANONG MAGSUSULAT SA IKA-19NG SIGLO.

ANG gibantog nga dapit nga maoy inspirasyon nianang mga pulonga mao ang Alhambra, nga maoy usa ka talagsaong palasyo nga nagpatahom sa siyudad sa Granada didto sa Espanya. Ang Alhambra maoy usa ka hulad sa Arabia o sa Persia sa habagatan sa Uropa. Ang responsable sa talagsaon nga katahom sa kuta mao ang Arabiano ug Berber nga mga Muslim, kansang makaylapong impluwensiya diha sa Espanya milungtad ug ubay-ubayng siglo. a

Gitukod sa Arabianong emir o magmamando nga si Zawí ben Zirí ang independenteng gingharian sa Granada sa ika-11ng siglo. Kadto milungtad ug mga 500 ka tuig, nga nianang yugtoa ang arte ug kultura niini milambo. Natapos kadto sa dihang gipukan sa Katolikong haring si Ferdinand ug harang si Isabella ang Muslim nga pagmando sa Espanya niadtong 1492.

Ang Arabianhong Granada midangat sa kinapungkayan niini human mapukan ang siyudad sa Córdoba pinaagi sa kasundalohan sa Kakristiyanohan niadtong 1236. Ang Granada nahimong kaulohang siyudad sa Muslim nga Espanya ug ang sunodsunod nga mga magmamando nagtukod sa palasyo​—ang Alhambra​—nga ang ingon niana wala pa sukad makita sa katawhan sa Uropa. Usa ka masibotong magsusulat nagbatbat sa palasyo ingong “ang labing katingalahang tinukod nga naglungtad sa tibuok kalibotan.”

Ang palibot nga nahimutangan sa Alhambra maoy sama ka nindot sa palasyo mismo. Nagbuntaog nga daw monyumento sa luyo niini mao ang giputos-ug-niyebe nga mga taluktok sa kabukiran sa Sierra Nevada ug kini nagtuybog kapin sa 3,400 ka metro. Ang Alhambra mismo nagbarog ibabaw sa Sabika, nga maoy taas, punog-kakahoyan nga bungtod ug nagtuybog 150 ka metro ibabaw sa siyudad. Sa panan-aw sa magbabalak sa ika-14ng siglo nga si Ibn Zamrak, ang bungtod nag-umbaw sa Granada nga samag usa ka bana nga madayegong nagsud-ong sa iyang asawa.

Usa ka Siyudad Sulod sa Usa ka Siyudad

Ang ngalang Alhambra, nga nagkahulogang “ang pula” sa Arabiko, lagmit nagpasabot sa kolor sa mga tisa nga gigamit sa mga Arabo sa pagtukod sa panggawas nga mga paril. Bisan pa niana, ang pipila mas moangay sa katin-awan sa Arabianong mga historyano nga nag-ingon nga ang Alhambra gitukod ginamit ang “kahayag sa mga sulo.” Ang maong kahayag sa panahon sa gabii nakapapula sa mga paril nga maoy gipunting sa ngalan sa maong tinukod.

Dili lang usa ka palasyo ang Alhambra. Mabatbat kini ingong usa ka siyudad sulod sa siyudad sa Granada. Nahimutang sa luyo sa dagkong mga paril niini ang mga hardin, pabilyon, ang palasyo, ang Alcazaba (o, kuta), ug ang usa pa ka gamayng medina, o lungsod. Ang Arabianhong disenyo sa Alhambra ug ang ulahing mga dinugang miresulta sa talagsaong pagpasundayag sa pino ug kuti nga Arabikong arte nga dinuyogan sa mas dagko ug balanse nga mga dagway sa klasikong arkitektura sa Uropa.

Matahom kaayo ang Alhambra tungod sa usa ka metodo nga gigamit sa mga Arabiano ug sa karaang mga Grego. Una, ilang ipahiuyon ang kolor ug grano sa bato sa pagpormag mga gambalay segun sa  mga prinsipyo sa kaharmonya, proporsiyon, ug kayano. Dayon giadornohan nila ang elegante nilang tinukod. Sumala pa sa usa ka eksperto, “ang mga Arabiano kanunayng nagtuo sa gituohan sa mga arkitekto nga mao ang unang prinsipyo sa arkitektura​—adornohan ang tinukod, dili kay tukoron ang adorno.”

Pagsuroy Diha sa Alhambra

Sa pagsulod sa Alhambra, moagi ka sa dako kaayong arko nga pormag sapatos sa kabayo nga gitawag ug Ganghaan sa Hustisya. Ang ngalan niana makapahinumdom sa korte nga nagtigom dinhi panahon sa Muslim nga okupasyon alang sa daling paghusay sa gagmayng mga reklamo. Ang hustisya nga gipahamtang diha sa ganghaan sa siyudad maoy kasagarang batasan sa tibuok Tungang Sidlakan ug gihisgotan diha sa Bibliya. b

Ang maartehon nga adorno, nga maoy kasagaran sa mga palasyo sa Arabia sama sa Alhambra, maoy estilo-stucco. Kini gikulitan ug samag-engkahe, artistikong disenyo nga sunod-sunod  nga pagkahan-ay. Ang dagway sa pipila ka makuti nga arko nahisamag mga stalactite nga proporsiyon kaayong pagkaplastar. Ang laing adorno sa palasyo mao ang zillij—sinawon nga mga baldosa nga gipormag makuti nga geometrikong mga disenyo. Kining hayag-ug-kolor nga baldosa giplastar diha sa ubos nga bahin sa mga bungbong, nga maayong pagkakombinar sa pughawon-ug-kolor nga stucco sa ibabaw.

Taliwala sa mga sawang sa Alhambra mao ang talagsaong Sawang sa mga Leyon, nga gibatbat ingong “labing bililhong disenyo sa Arabianhong arte nga naglungtad sa Espanya.” Usa ka lokal nga giyang-basahon nagpatin-aw: “Adunay usa ka butang bahin sa usa ka tinuod nga buhat sa arte nga dili gayod masundog ug makopya. . . . Kana ang among gibati atubangan sa maong Sawang sa mga Leyon sa Granada.” Ang maayong pagkaproporsiyon, inaptan nga mga pasilyong may mga arko ug ang yagpisong mga kolumna naglibot sa usa ka fountain nga gisuportahag 12 ka leyon nga ginama sa marmol. Kini maoy usa sa mga dapit sa Espanya nga kanunayng letratohan.

Mga Hardin nga Makapadasig sa Espiritu

Ang Alhambra aduna usay matahom nga mga hardin, mga fountain, ug mga lanaw. c Sumala kang Enrique Sordo diha sa iyang librong Moorish Spain, “ang mga hardin maoy iladong bahin sa Islamikong arkitektura.” Ang impluwensiya sa Islam dayag sa bisan diin. Ang Katsilang magsusulat nga si García Gómez miingon: “Ang Muslim nga paraiso detalyadong gibatbat diha sa Koran ingong usa ka malamboong hardin . . . nga gisuplayan ug tubig sa nindot nga mga sapa.” Walay tihiktihik ang paggamit ug tubig diha sa Alhambra​—nga maoy maluhong butang alang sa mga tawong naanad sa mga kalisdanan sa desyerto. Ang mga tigdisenyo sa hardin nakaamgo nga ang tubig makapabugnaw sa hangin ug ang makahupay nga kinanaas niini nindot nga pamation. Ang rektanggulo-ug-porma nga mga lanaw nga nagpaaninag sa sanag nga kalangitan sa Espanya daw makapaluag ug makapahayag sa dapit.

 Dili layo sa Alhambra anaa ang Generalife, usa ka nahilit nga Arabianhong residensiya ug hardin nga nagbarog diha sa Cerro del Sol, usa ka bungtod kanait sa Sabika. Ang Generalife, nga usa ka maayong modelo sa Arabianhong estilo sa paghardin, gitawag ug “usa sa labing nindot nga mga hardin sa kalibotan.” d Kini kaniadto konektado sa palasyo sa Alhambra pinaagig taytayan, ug kadto lagmit nagsilbing residensiya diin ang mga magmamando sa Granada makarelaks. Ang usa ka sawang mosangko sa Tubig nga Hagdanan. Dinhi ang mga bisita madani tungod sa kahayag, kolor, ug sa di-maihap nga mga alimyon.

Ang Arabianhong Panghupaw

Sa dihang ang kataposang hari sa Granada, si Boabdil (Muḥammad XI), nagtugyan sa siyudad ngadto kang Ferdinand ug Isabella, siya ug ang iyang pamilya gidestiyero. Sa pagbiya sa siyudad, gikataho nga sila mihunong sa usa ka habog nga dapit nga karon gitawag ug El Suspiro del Moro (Ang Arabianhong Panghupaw). Samtang sila milingi aron sa pagtan-aw sa kataposang higayon sa ilang matahom kaayo nga pulang palasyo, ang inahan ni Boabdil gikatahong miingon ngadto sa iyang anak lalaki: “Hilak sama sa paghilak sa usa ka babaye tungod sa usa ka butang nga dili nimo madepensahan ingon nga lalaki!”

Karong mga adlawa, ang pipila sa tulo ka milyong bisita kada tuig sa Alhambra moanha gihapon nianang dapita. Sama kang Boabdil, gikan nianang dapita makatan-aw sila sa siyudad sa Granada nga anaa sa tiilan sa bungtod diin nagbarog ang Arabianhong palasyo​—ang kinanindotang bahin sa siyudad. Kon may adlaw nga makaduaw ka sa Granada, basin masabtan usab nimo ang kasub-anan sa kataposang Arabianong hari.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 15]

Ang Alcazaba

[Hulagway sa panid 16]

Ang Sawang sa mga Leyon

[Hulagway sa panid 16, 17]

Generalife nga mga hardin

[Hulagway sa panid 17]

Ang Tubig nga Hagdanan

[Picture Credit Line sa panid 14]

Line art: EclectiCollections

[Picture Credit Line sa panid 15]

All except top photo: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Picture Credit Line sa panid 16]

All photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Picture Credit Line sa panid 17]

Above photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife; bottom photo: J. A. Fernández/San Marcos