Nangita ug Mouflon

Usa niana ka maanindot nga kabuntagon sa tingpamulak, kami misakay sa among sakyanan nga magamit sa bisan unsang kahimtang sa karsada ug mibiyahe nga nagdalag mga mapa, kamera, kalo, ug lig-ong mga botas. Ang among adtoan mao ang Lasang sa Paphos nga atua sa kabukiran sa Troodos sa isla sa Cyprus, diin kami namasin nga makakita ug ihalas nga mouflon. Unsa ba kining mananapa?

ANG mga mouflon maoy usa ka matang sa ihalas nga mga karnero, nga ang mga kaliwat niini makaplagan sa tibuok rehiyon sa Mediteranyo. Ang mouflon nga nakapaikag kanamo mao ang lumad sa Cyprus ug gikaingon nga may katahom nga sama sa osa ug kaliksi nga sama sa kanding. Ang mga zoologo nagtawag niini nga Ovis gmelini ophion, samtang ang mga taga-Cyprus nagtawag niini nga agrinó. Kini makaplagan lamang sa hilit nga mga dapit sa kabukiran.

Mitipas kami sa haywey ug mipaingon sa kabungtoran ug dayon milatas sa maanindot nga walog. Adunay mga balangay nga nahimutang sa kilid sa mga bungtod, ug may mga prutasan diha sa maong walog. Apan sa wala madugay, nag-anam ka lisod ang agianan, ug sa pipila ka dapit ang among sakyanan diha na sa ngilit sa titip nga mga pangpang. Sa kataposan, nakaabot ra gayod kami sa among destinasyon​—sa estasyonan sa lasang. Anaa na kami sa tungatunga sa Lasang sa Paphos nga may 60,000 ka ektarya nga mga kahoyng pino ug sedro. Nag-order kamig kape ug nakig-estorya kang Andreas, ang tig-atiman sa lasang nga nagsul-ob ug berde nga uniporme nga maikagong nag-estorya bahin sa mga mouflon.

Matod niya, ang mouflon mao ang kinadak-ang ihalas nga sus-an nga mananap sa Cyprus. Kaniadto daghan kaayo ang naglaaglaag sa isla. Daghang Grego-Romanong mga mosaiko ang naghulagway niining ihalas nga karnero, ug ang mga sinulat sa Edad Medya nagbatbat nga ang hamiling mga tawo nalingaw pag-ayo sa pagpangayam niini diha sa Lasang sa Paphos.

Samtang gitultolan kami paingon sa usa ka kinoralang dapit, si Andreas nagsugilon kanamog dugang bahin sa kasaysayan sa mga mouflon. Pananglitan, among nakat-onan nga kining mga mananapa nagkadiyutay pag-ayo sa dihang ang mga mangangayam naggamit na ug mga riple. Niadto lang 1938 nga ang mga balaod sa Cyprus bahin sa pagpangayam giusab aron sa pagpanalipod niining mananapa. Ang mga tig-atiman sa lasang ug ang mga polis nagtambayayong sa pagsanta sa ilegal nga pagpangayam. Usa ka tuig sa ulahi, ang lasang wala na pasudli ug mga mangangayam. Tungod niini nga mga kausaban, lakip sa uban pang mga lakang nga gihimo sukad sa katuigan sa 1960, midaghan pag-usab ang mga mouflon.

Among Unang Pagkakita ug Mouflon

Among gisundan si Andreas ngadto sa kinoralang dapit ug gianinaw ang kalibonan ug kakahoyan. Gisenyasan kami ni Andreas nga dili magsaba, ug iya kaming gidala sa unahan sa may bakilid. Didto nakakita kamig tulo ka dagkong  mga baye ug duha ka nati nga nanibsib diha sa sanag nga hawan sa lasang. Ang mga dagko halos 90 sentimetros ang gitas-on, ug pughaw-brawon ang ilang mga balhibo, nga mas pughaw sa may tiyan.

Daghan kaayong ihalas nga mga tanom ang ilang makaon niining panahona sa tuig, ug ang mga dagko nagsige rag panibsib nga wala makaalinggat kanamo. Apan, ang mga nati mihunong sa pagduladula ug mihinayhinay pagduol kanamo. Nahimuot kaayo kami! Ugaling lang nahadlok sila sa paghagtik sa usa sa among mga kamera, ug sa kalit lang, nanagan ang tibuok grupo ngadto sa kakahoyan.

Kay nahimuot pag-ayo sa among nakita, nagplano kaming mosuot sa lasang nga magbaktas basin makakita kamig naglaaglaag nga mga mouflon. Si Andreas misugyot nga sulayan namo ang pagsuroy inigkakadlawon, sa dihang ang mga mananap usahay mangahas sa pag-adto sa mga utlanan sa lasang aron mangitag pagkaon. Kay nagplano kaming magtolda diha sa walog pagkagabii, ang bukid nga nag-umbaw sa walog lagmit maoy maayong dapit nga pangitaan ug mouflon. Among nahibaloan nga ang mga mouflon subsob nga moadto sa taastaas nga mga bakilid panahon sa mga bulan sa ting-init, apan sa tingtugnaw, sa dihang ang mga taluktok sa kabukiran mapunog niyebe, sila mangitag makaon nga mga tanom sa ubos-ubos nga dapit, nga mangahas pa gani sa pag-adto sa hawan.

Ang pagsanay mahitabo sa tinghunlak. Sa tingtugnaw, mga 10 ngadto sa 20 ka mouflon ang magpanon sa paglaaglaag. Sa dihang ang pagpanganak magsugod na sa Abril o Mayo, ang mga panon magbulag ngadto sa mas gagmayng mga grupo, sama sa grupo nga among nakit-an didto sa kinoralang dapit. Ang dagko nga mga laki sagad manibsib nga mag-inusara.

Laking Karnero sa Lasang!

Sayo sa pagkasunod buntag, misubida na usab kami, miparking diha sa usa ka hawan sa lasang, ug among gibaktas ang lasang sa wala pa motaas pag-ayo ang adlaw. Hilom pa gihapon ang lasang, ug diha pay gabon sa kakahoyan. Sa among paghunong aron sa pagtagamtam sa kahilom, nakakita kamig dako, maskulado nga laki, nga hapit nang mahurot pagpanglarot ang bagang mga balhibo niini. May itom nga mga balhibo sa ubos nga bahin sa iyang liog. Magarbohon niyang gihangad ang iyang ulo, ug iyang gitutok kanamo ang iyang mga mata nga baga ug pilok ug gisimhot-simhot ang hangin sa pagsusi sa among baho. Ang matag usa sa iyang baga, nagkurba nga mga sungay labing menos 40 sentimetros ang gitas-on! Siya mas dako kay sa mga baye nga among nakita gahapon ug lagmit mitimbang ug mga 35 kilos.

Wala mi manglihok, nga halos wala moginhawa. Bisan pa niana, kining mabinantayon nga mananap daw nakapanimaho kanamo, kay iyang gituyhakaw ang iyang ulo ug gipaubos ug dayon mikaratil ug dagan. Ang among nakita ug nakat-onan sa duha ka adlaw nakapahingangha gayod kanamo. Kami makapasalamat usab sa Maglalalang, kinsa miingon: “Ang tagsatagsa ka ihalas nga hayop sa lasang akoa man, ang mga mananap sa ibabaw sa usa ka libo nga kabukiran.”​—Salmo 50:10.

[Mga hulagway sa panid 24, 25]

Ang mouflon sa Cyprus (luyo) ug ang mouflon sa Uropa

[Picture Credit Lines sa panid 25]

Top right: Oxford Scientific/photolibrary/Niall Benvie; European Mouflon: Oxford Scientific/photolibrary