Pagmatutog mga Anak nga Adunay mga Depekto

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PINLANDIA

Ang 20-anyos nga si Markus (sa wala) dili makakaon, makainom, o makakaligo nga walay tabang. Siya dili maayog kinatulgan ug kinahanglang atimanon sa tibuok gabii. Kay daling maaksidente, siya kanunayng nagkinahanglan ug emerhensiyang pagtambal. Apan si Markus gihigugma pag-ayo sa iyang mga ginikanan. Ilang gimahal ang iyang malumo, maluloton, mabination nga tinamdan. Mapasigarbohon sila sa ilang anak bisan pa sa iyang mga depekto.

ANG World Health Organization nagbanabana nga 3 porsiyento sa populasyon sa yuta ang adunay usa ka matang sa kadaot sa utok. Ang mental nga katakos mahimong madaot gumikan sa mga problema sa henetiko, mga kadaot panahon sa pagkatawo, impeksiyon sa utok samtang masuso pa, ug kakulang sa pagkaon, maingon man ang pagkaladlad sa droga, alkoholikong ilimnon, o sa kemikal. Sa kadaghanang kaso, ang hinungdan wala mahibaloi. Sama sa unsa ang pagkahimong mga ginikanan sa mga anak nga adunay mga depekto? Sa unsang paagi madasig ang maong mga ginikanan?

Sa Dihang Mahibaloan sa mga Ginikanan ang Makapasubong Balita

Ang kalisdanan magsugod sa dihang mahibaloan sa mga ginikanan nga ang ilang anak adunay diperensiya sa utok. “Sa dihang nahibaloan nako ug sa akong bana nga ang among anak nga babaye may Down syndrome, nahugno kami pag-ayo,” nahinumdom si Sirkka. Ang inahan ni Markus nga si Anne, miingon: “Sa dihang giingnan ko nga sa ngadtongadto madaot ang iyang utok, ako naghunahuna kon unsa kahay panglantaw sa mga tawo kaniya. Apan sa wala madugay wala na ko maghunahuna niana ug gisentro ang akong pagtagad diha sa iyang mga panginahanglan ug sa kon unsay akong mahimo alang kaniya.” Mao usab kanay reaksiyon ni Irmgard. “Sa dihang gipahibalo mi sa mga doktor bahin sa depekto sa among anak nga babayeng si Eunike,” siya miingon, “ang ako lamang gihunahuna maoy kon sa unsang paagi makatabang ako sa akong anak.” Human masayri ang maong dayagnosis, unsay mahimo sa mga ginikanan sama nila ni Sirkka, Anne, ug Irmgard?

“Ang usa sa unang mga butang nga imong mahimo,” nagtambag ang National Dissemination Center for Children With Disabilities sa U.S., “mao ang paghipos ug impormasyon—impormasyon bahin sa depekto sa imong anak, sa mga serbisyo nga mabatonan, ug bahin sa espesipikong mga butang nga imong mahimo aron matabangan ang imong anak sa pag-uswag kutob sa maarangan.” Pinaagi sa pagpadapat niini nga impormasyon, ang imong pag-atiman sa imong anak mahimong adunay katuyoan ug direksiyon. Susama gayod kini sa pagsusi diha sa mapa kon unsa na kalay-a ang imong napanaw ug unsa nang mga timailhang dapit ang imong naagian.

 Adunay Paglaom

Bisan pa sa mga kalisod nga imong maagoman tungod sa diperensiya sa utok sa imong anak, aduna gihapoy paglaom. Sa unsang paagi?

Una, ang mga ginikanan mahupayan sa pagkahibalo nga kadaghanan nianang mga bataa wala mag-antos. Si Dr. Robert Isaacson misulat diha sa iyang librong The Retarded Child: “Kadaghanan kanila malipay nga makighugoyhugoy, ganahan ug musika, pipila ka esport, maayong pagkaon, ug mga higala.” Bisan tuod menos ang ilang pagpakiglabot sa ilang palibot kay sa normal nga mga bata, sila subsob nga mas malipayon diha sa ilang simpleng kinabuhi kay sa normal nga mga bata nga komplikado ug mga kinabuhi.”

Ikaduha, ikapasigarbo sa mga ginikanan ang gihagoan pag-ayo nga mga kalamposan sa ilang anak. Ang matag buluhaton nga makat-onan sama rag pagkatkat sa usa ka taas nga bukid, ug ang pagpalandong sa nalampos sa bata makahatag ug kaayohan sa mga ginikanan ug sa bata usab. Pananglitan, si Bryan nag-antos sa tuberous sclerosis (sakit nga makapatunghag mga tumor nga dili kanseron), kombulsiyon, ug autismo. Bisan tuod intelihente, siya dili makasulti ug dili kaayo makakontrolar sa iyang mga kamot. Bisan pa niana, siya inanayng nakakat-on sa pag-inom ug tunga sa basong tubig o gatas nga dili kini mausik. Tungod sa pagkakab-ot niining koordinasyon sa hunahuna ug lawas, si Bryan makainom na sa iyang paboritong imnonon—ang gatas—nga siyasiya ra.

Ang amahan ug inahan ni Bryan nag-isip niining maong kalamposan ingong laing gamay nga kadaogan batok sa iyang mga depekto. “Among giisip ang among anak ingong gahi nga kahoy diha sa lasang,” miingon ang iyang inahan nga si Laurie. “Bisan tuod ang gahi nga kahoy dili sama ka paspas motubo sa ubang mga kahoy, kini magpatungha ug bililhon kaayong troso. Sa susama, ang mga bata nga adunay depekto hinay usab nga motubo. Apan alang sa ilang mga ginikanan sila sama sa gagmay nga mga gahi nga kahoy nga dumalayon ang pagkabililhon.”

Ikatulo, daghang ginikanan ang nalipay tungod sa pagkamabination sa ilang anak. Si Irmgard miingon: “Si Eunike gustong matulog ug sayo ug kanunayng mohalok sa matag membro sa pamilya sa dili pa matulog. Kon matulog na siya sa dili pa kami makapauli, siya mohimog mubong sulat nga nangayog pasaylo nga wala siya makahulat sa among pagpauli. Idugang pa niya nga siya nahigugma kanamo ug naghinamhinam nga makigkita kanamo sa buntag.”

Si Markus dili makasulti, bisan pa niana naghago siya sa pagkat-on ug pipila ka pulong diha sa senyas nga pinulongan aron sa pagpahibalo sa iyang mga ginikanan nga gimahal niya sila. Ang mga ginikanan ni Tia, usa ka bata nga adunay diperensiya sa utok, mipahayag sa ilang pagbati: “Iyang gitugob ang among kinabuhi sa gugma, kamainiton, pagmahal, mga gakos, ug mga halok.” Dayag nga kanang mga bataa kinahanglan gayong pakitaan sa ilang mga ginikanan ug dakong gugma ug pagmahal—sa binaba ug sa pisikal nga paagi.

Ikaupat, ang Kristohanong mga ginikanan mobati gayod ug dakong katagbawan sa dihang ang ilang mga anak mopahayag sa ilang pagtuo sa Diyos. Ang usa ka haom nga pananglitan mao si Juha. Sa serbisyo sa paglubong sa iyang amahan, natingala ang tanan sa dihang mihangyo siya kon mahimo ba siyang moampo. Sa iyang mubo nga pag-ampo, gipahayag ni Juha ang iyang pagtuo nga ang iyang amahan anaa sa panumdoman sa Diyos ug sa takdang panahon ang Diyos magbanhaw kaniya. Dayon gihangyo niya ang Diyos nga tabangan ang mga membro sa ilang pamilya, nga ginganlan ang matag usa kanila.

Ang pagsalig ni Eunike sa Diyos nakapalipay usab sa iyang mga ginikanan. Si Eunike dili makasabot sa tanan niyang nakat-onan. Pananglitan, daghang karakter sa Bibliya ang iyang nailhan, apan diha sa iyang hunahuna dili niya kini makonektar sa ubang mga impormasyon nga iya nang nahibaloan, nga daw kini morag bahin sa usa ka puzzle nga dili niya makompleto ang hulagway. Bisan pa niana, iyang nasabtan nga usa ka adlaw niana wagtangon sa Labing Gamhanan nga Diyos ang mga problema sa yuta. Si Eunike naglaom nga mopuyo diha sa gisaad nga bag-ong kalibotan sa Diyos, diin mabatonan niya ang bug-os nga mga katakos sa hunahuna.

 Tabangi Sila nga Mahimong Mas Independente

Ang mga bata nga adunay diperensiya sa utok dili magpabiling mga bata—sila mahimong mga hamtong nga adunay diperensiya sa utok. Busa angayng tabangan sa mga ginikanan ang ilang mga anak nga adunay mga depekto nga dili sobrang magsalig sa uban. Ang inahan ni Markus nga si Anne, nag-ingon: “Mas sayon ug mas dali para kanamo nga himoon ang tanan alang kang Markus. Bisan pa niana, kami naningkamot pag-ayo sa pagtabang kaniya sa paghimo kutob sa iyang maarangan nga dili magsalig sa uban.” Ang inahan ni Eunike midugang: “Si Eunike adunay daghang maanindot nga mga hiyas, apan usahay gahian siya. Aron makombinsir namo siya sa paghimo sa usa ka butang nga dili niya gustong buhaton, kinahanglang pahinumdoman namo siya sa iyang tinguha nga pahimut-an kami. Ug bisag miuyon na siya nga himoon ang maong buluhaton, kinahanglang dasigon namo siya kanunay hangtod matapos niya kini.”

Ang inahan ni Bryan nga si Laurie, kanunayng mangitag mga paagi aron mahimong mas makapatagbaw ang kinabuhi sa iyang anak. Sulod sa tulo ka tuig, si Laurie ug ang iyang bana mitabang kang Bryan sa pagkat-on sa paggamit ug kompiyuter. Dako kaayo ang kalipay ni Bryan karon nga magpadala ug mga e-mail sa iyang mga higala ug pamilya. Apan kinahanglang dunay mosangga sa iyang pulso samtang siya mogamit sa kompiyuter. Ang iyang mga ginikanan nagtabang kaniya nga mouswag hangtod sa punto diin ang iyang siko na lang ang sanggaon. Sila nahibalo nga kana maoy dako nang pag-uswag sa iyang pagkaindependente.

Bisan pa niana, ang mga ginikanan kinahanglang dili magdahom pag-ayo o magpugos sa bata nga mouswag. Ang matag bata lainlaig katakos. Ang librong The Special Child nagsugyot: “Ang maayong lagda mao ang pagbalanse sa pagdasig ug pagkaindependente ug sa pagtagana ug igong tabang aron malikayan ang kahigawad.”

Ang Kinadak-ang Tuboran sa Tabang

Ang mga ginikanan sa mga anak nga adunay depekto nagkinahanglan ug hataas nga pailob ug paglahutay. Sa dihang magpatongpatong ang problema, daghang ginikanan ang mawad-an usahay ug paglaom. Sa ngadtongadto ang kakapoy mopatunghag dili maayong epekto. Sila tingali mohilak, ug usahay mobatig kaluoy sa kaugalingon. Unsa may arang mahimo?

Ang mga ginikanan makapangayog tabang sa Diyos, ang “Tigpatalinghog sa pag-ampo.” (Salmo 65:2) Siya mohatag ug kaisog, paglaom, ug kusog aron makalahutay. (1 Cronicas 29:12; Salmo 27:14) Siya mohupay sa atong masulub-ong kasingkasing, ug siya nagtinguha nga kita “magmaya diha sa paglaom” nga gitagana sa Bibliya. (Roma 12:12; 15:4, 5; 2 Corinto 1:3, 4) Ang diyosnong mga ginikanan makasalig nga sa umaabot, sa dihang ‘ang buta makakita, ang bungol makadungog, ang bakol makalakaw, ug ang amang mosinggit sa kasadya,’ ang ilang pinalanggang anak makatagamtam usab ug hingpit nga mental ug pisikal nga kahimsog.—Isaias 35:5, 6; Salmo 103:2, 3.

KON UNSAY MAHIMO SA MGA GINIKANAN

◼ Pagkat-on ug panukiduki bahin sa depekto sa imong anak.

◼ Paningkamoti ang paghupot ug positibong tinamdan.

◼ Tabangi ang imong anak nga mahimong independente kutob sa mahimo.

◼ Pangayog kaisog, paglaom, ug kusog gikan sa Diyos.

KON UNSAY MAHIMO SA UBAN

◼ Pakigsulti sa bata sa normal ug sinsero nga paagi.

◼ Pakigsulti sa mga ginikanan bahin sa ilang anak ug komendahi sila.

◼ Magmasensitibo ug magmahunahunaon sa ilang pagbati.

◼ Pakig-uban sa mga ginikanan ug pamilya sa mga bata nga adunay depekto.

 [Kahon/Hulagway sa panid 26]

Kon sa Unsang Paagi Makatabang ang Uban

Maingon nga ang mga tumatan-aw makadayeg sa pagkamalahutayon sa mga maglulumba sa maraton, ikaw makadayeg tingali sa pagkamalahutayon sa mga ginikanan nga adlaw-adlawng nag-atiman sa ilang anak nga adunay depekto. Ang mga tumatan-aw diha sa ruta sa maraton kasagarang mohatag sa mga maglulumba ug tubig aron makasustenir sila. Makahatag ka ba ug pagdasig sa mga ginikanan nga tibuok-kinabuhing nag-atiman sa ilang anak nga adunay depekto?

Ang usa ka paagi nga ikaw makatabang maoy sa pagpakigsulti sa ilang anak. Tingali mobati kag kabakikaw sa sinugdan, tungod kay ang bata dili tingali kaayo mosanong o dili gayod mosanong. Apan, hinumdomi nga daghan nianang mga bataa ang ganahang mamati ug lagmit nga maghunahuna pag-ayo sa imong isulti. Sa pipila ka kahimtang ang ilang mga hunahuna nahisamag dagko kaayong naglutawlutaw nga mga yelo (iceberg) nga ang dakong bahin anaa sa ilawom sa tubig, ug dili makita sa ilang mga nawong kon unsay tinuod nilang gibati. a

Ang neurologo sa mga bata nga si Dra. Annikki Koistinen nagsugyot kon sa unsang paagi mapasayon nimo ang pagpakigsulti: “Sa sinugdan mahimong makigsulti ka bahin sa ilang pamilya o mga pasatiempo. Pakigsulti kanila sumala sa ilang tinuod nga edad, dili nga mora kag nakigsulti sa usa nga batabata pa. Paghisgot ug usa lang ka butang sa usa ka higayon, nga maggamit ug mugbong mga tudling-pulong. Hatagi silag higayon nga maghunahuna bahin sa imong gisulti.”

Gusto usab sa mga ginikanan nga makigsulti ka kanila. Ang imong empatiya kanila mosamot samtang mas mahibaloan nimo ang emosyonal nga mga suliran nga ilang giatubang. Pananglitan, ang inahan ni Markus nga si Anne gustong mas masinati sa iyang minahal nga anak. Siya nasubo nga ang iyang anak dili makapakigsulti kaniya ug makapatin-aw kon unsay iyang gihunahuna. Nabalaka usab siya nga basin mag-una siyag kamatay sa iyang anak, sa ingon mawad-an na kinig inahan.

Bisan unsa ka dako ang gihimo sa mga ginikanan sa pag-atiman sa ilang anak nga adunay diperensiya sa utok, sila subsob nga mobati nga angay unta silang mohimog labaw pa. Si Laurie nga inahan ni Bryan nagbasol sa iyang kaugalingon sa tanang ginagmayng sayop nga iyang mahimo sa iyang pag-atiman sa iyang anak. Nahasol usab ang iyang tanlag nga wala niya mahatagi ug dugang pagtagad ang iyang ubang mga anak. Ang imong kaikag ug pagtahod sa maong mga ginikanan ug sa ilang gibati maghatag kanilag dignidad ug makatabang kanila ug sa ilang mga anak. Niining bahina si Irmgard miingon: “Malipay ko kon adunay makigsulti kanako bahin sa akong anak. Ako mobatig kasuod niadtong andam nga moduyog kanako sa malipayon ug masulub-on nga mga yugto sa akong kinabuhi uban kang Eunike.”

Ug aduna pay daghang paagi—dagko ug gagmay—diin ikaw makatabang. Tingali mahimo nimong imbitahon ang mga ginikanan ug ang ilang anak ngadto sa imong balay o awhagon silang moapil sa mga kalihokan sa imong pamilya. Tingali posible usab nga mogugol ka ug pipila ka oras uban sa bata samtang mamahulay ang mga ginikanan.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Ang pagpakita ug tinuod nga kahingawa makahatag ug dignidad sa mga ginikanan ug bata

[Hulagway sa panid 27]

Sama kang Eunike, ang mga bata nga adunay diperensiya sa utok kanunayng nagkinahanglan ug pagmahal samtang sila nagdako

[Hulagway sa panid 28]

Si Laurie nakatabang sa iyang anak nga si Bryan sa pagkat-on sa paggamit sa kompiyuter, nga nagdasig kaniya nga magmaindependente