Michael Servetus—Nag-inusara sa Pagpangita sa Kamatuoran

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

Niadtong Oktubre 27, 1553, si Michael Servetus gisunog sa estaka didto sa Geneva, Switzerland. Si Guillaume Farel—ang berdugo ug hawas ni John Calvin—nagpasidaan sa mga nanan-aw: “[Si Servetus] maoy usa ka maalamong tawo nga sa walay duhaduha naghunahuna nga siya nagtudlo sa kamatuoran, apan siya nahulog sa mga kamot sa Yawa. . . . Pagmatngon nga kini dili usab mahitabo kaninyo!” Unsay nahimo niining alaot nga biktima nga nakaagom man sa maong makalilisang nga kamatayon?

SI Michael Servetus natawo niadtong 1511 sa balangay sa Villanueva de Sijena, Espanya. Sa linghod nga pangedaron, siya mihawod ingon nga estudyante. Sumala pa sa usa ka biograpo, “sa pag-edad niyag 14 anyos, nakakat-on na siyag Grego, Latin, ug Hebreohanon, ug dako na ang iyang kaalam bahin sa pilosopiya, matematika, ug teolohiya.”

Sa tin-edyer pa lang si Servetus, gikuha siya nga katabang ni Juan de Quintana, ang personal nga pari sa Katsilang Emperador nga si Charles V. Sa iyang mga panaw, nakita ni Servetus ang lintunganayng mga hinungdan sa relihiyosong pagkabahinbahin sa Espanya, diin ang mga Hudiyo ug mga Muslim gidestiyero o pinugos nga gikombertir sa Katolisismo. a

Sa edad nga 16, si Servetus nagtuon ug abogasiya sa University of Toulouse, sa Pransiya. Nakita niya didto ang kompletong Bibliya sa unang higayon. Bisan pag gidili pag-ayo ang pagbasa sa Bibliya, gibasa kini ni Servetus sa tago. Human niyag basa sa tibuok Bibliya sa unang higayon, siya nanaad nga iya kining basahon sa “usa ka libo ka beses pa.” Lagmit, ang Bibliya nga gitun-an ni Servetus sa Toulouse mao ang Complutensian Polyglot, usa ka bersiyon diin iyang mabasa ang Kasulatan diha sa orihinal nga mga pinulongan niini (ang Hebreohanon ug Grego), nga may Latin nga hubad. b Ang iyang pagtuki sa Bibliya ug ang daot nga moralidad sa mga lider sa simbahan nga iyang nakita sa Espanya nakapahuyang  sa iyang pagtuo sa relihiyong Katoliko.

Misamot ang mga pagduhaduha ni Servetus sa dihang siya mitambong sa koronasyon ni Charles V. Ang hari sa Espanya gikoronahan ni Papa Clemente VII ingong emperador sa Balaang Romanhong Imperyo. Ang papa, nga naglingkod sa iyang madaladala nga trono, midawat sa hari ug ang hari mihalok sa tiil sa papa. Si Servetus misulat sa ulahi: “Akong nakita kon sa unsang paagi ang papa gipas-an sa mga prinsipe, uban ang tumang pagkamagarbohon, nga gisimba diha sa kadalanan sa mga tawo sa palibot.” Dili ikapahiuyon ni Servetus ang maong pagkamagarbohon ug paghinobra uban sa kayano sa Ebanghelyo.

Ang Iyang Pagpangitag Relihiyosong Kamatuoran

Si Servetus mainampingong mibiya sa iyang trabaho kang Quintana ug nagsugod sa iyang pagpangita sa kamatuoran nga nag-inusara. Siya nagtuo nga ang mensahe ni Kristo wala itumong sa mga teologo o mga pilosopo kondili ngadto sa komon nga mga tawo nga mosabot ug motuman niini. Busa, naningkamot siya sa pagsusi sa Bibliya diha sa orihinal nga mga pinulongan niini ug sa pagsalikway sa bisan unsang pagtulon-an nga supak sa Kasulatan. Makapaikag, ang pulong “kamatuoran” ug ang mga pulong nga nalangkit niini subsob nga makita kay sa bisan unsang pulong diha sa iyang mga sinulat.

Tungod sa mga pagtuon ni Servetus bahin sa kasaysayan ug sa Kasulatan, siya nakahinapos nga ang Kristiyanidad nadaot sulod sa unang tulo ka siglo sa atong Komong Panahon. Iyang nahibaloan nga si Constantino ug ang iyang mga sumusunod maoy nagpasiugda sa bakak nga mga pagtulon-an nga sa ngadto-ngadto misangpot sa pagsagop sa Trinidad ingong opisyal nga doktrina. Sa edad nga 20, gipatik ni Servetus ang iyang librong On the Errors of the Trinity, ang basahon nga nakapahimo niyang pangunang target sa Inkwisisyon.

Nasabtan pag-ayo ni Servetus ang mga kahimtang. “Ang Bibliya,” siya misulat, “wala maghisgot sa Trinidad. . . . Atong mailhan ang Diyos, dili pinaagi sa atong mapasigarbogong pilosopikanhon nga mga ideya, kondili pinaagi kang Kristo.” c Nakahinapos usab siya nga ang balaang espiritu dili persona, kondili mao ang nagalihok nga puwersa sa Diyos.

Nakaangay kang Servetus ang ubang mga tawo. Ang protestanteng Repormador nga si Sebastian Franck misulat: “Ang Katsila nga si Servetus miergo diha sa iyang basahon nga ang Diyos adunay usa lamang ka persona. Ang Romanhong simbahan nag-ingon nga dunay tulo ka persona sa usa ka Diyos. Mas mouyon ako sa Katsila.” Bisan pa niana, ang Romano Katolikong Simbahan ug ang Protestanteng mga relihiyon wala gayod makapasaylo kang Servetus nga naghagit sa ilang pangunang doktrina.

Tungod sa iyang pagtuon sa Bibliya, gisalikway usab ni Servetus ang ubang mga doktrina sa simbahan, ug iyang giisip ang paggamit ug mga imahen nga dili-kasulatanhon. Busa, usa ka tuig ug tunga human mapatik ang On the Errors of the Trinity, si Servetus miingon bahin sa mga Katoliko ug mga Protestante: “Wala ako mouyon o mosupak sa bisan unsang butang bahin nilang duha. Kay para nako sila adunay pipila ka kamatuoran ug kasaypanan, apan sila nahibalo sa sayop sa usag usa ug wala magpakabana niini.” Nag-inusara siya sa pagpangita sa kamatuoran. d

Hinunoa, bisan pa sa iyang pagkasinsero siya nakadangat usab sa pipila ka sayop nga mga konklusyon. Pananglitan, iyang gibanabana nga ang Armagedon ug ang Usa ka Libo ka Tuig nga Pagmando ni Kristo modangat sa iyang panahon.

Pagpangitag Siyentipikanhong Kamatuoran

Kay napugos sa pagkalagiw gikan sa iyang mga maglulutos, giilisan ni Servetus ang iyang ngalan ngadto sa Villanovanus ug mipuyo sa Paris, diin siya nakatapos pagtuon sa kolehiyo sa natad sa arte ug medisina. Tungod sa  iyang pagkamaukiton sa siyensiya, iyang gitun-an ang proseso sa paghiwahiwa sa patayng lawas sa tawo aron iyang masabtan ang pag-obra niini. Busa, si Servetus lagmit mao ang unang Uropanhon nga naghubit sa sirkulasyon sa dugo diha sa baga. Ang iyang mga kaplag gilakip sa iyang basahon nga The Restitution of Christianity. Ang mga komento ni Servetus gihimo 75 ka tuig sa wala pa mahubit ni William Harvey ang bug-os nga sistema sa sirkulasyon sa dugo.

Gisulat usab ni Servetus ang bag-ong edisyon sa Geography ni Ptolemy. Malamposon kaayo kadto mao nga ang uban nagtawag kaniya nga amahan sa sistematikong pagtandi sa mga kasamahan ug kalainan sa geograpiya ug etnograpiya (pagtuon sa tawhanong kultura). Sa ulahi, sa iyang husay sa Geneva, si Servetus gisaway tungod sa iyang paghubit sa Palestina ingong wala kaayo matikad ug umaw nga yuta. Gidepensahan ni Servetus ang iyang kaugalingon pinaagi sa pagpangatarongan nga ang iyang paghubit mapadapat sa iyang panahon, dili sa panahon ni Moises, nga sa walay duhaduha nag-agay sa gatas ug dugos.

Gisulat usab ni Servetus ang Universal Treatise on Syrups, nga naghatag ug bag-o, timbang nga panglantaw bahin sa usa ka matang sa medisina. Ang dagayang kahibalo bahin sa medisina nga anaa sa maong libro naghimo kaniya nga maoy unang nagtuon sa natad sa parmakolohiya ug sa paggamit ug mga bitamina. Tungod sa kahanas ni Servetus sa daghan kaayong natad, usa ka historyano naghubit kaniya ingong “usa sa labing utokang mga tawo sa tawhanong kasaysayan, nga nakaamot sa pagpauswag sa kinaadman sa katawhan sa tibuok kalibotan.”

Usa ka Banggiitang Kaaway

Ang mga tawong nangitag kamatuoran kanunay gayod nga daghag magsusupak. (Lucas 21:15) Lakip sa daghang kaaway ni Servetus mao si John Calvin, nga nakatukod ug awtoritaryan nga Protestanteng estado sa Geneva. Sumala pa sa historyanong si Will Durant, “ang pagkadiktador [ni Calvin] wala mag-agad sa balaod o kusog kondili sa determinasyon ug lig-ong personalidad,” ug si Calvin “sama ra ka mabug-oson sa tanang papa sa pagsupak niadtong magkinaugalingon sa paghukom kon unsay iyang tuohan.”

Si Servetus ug si Calvin lagmit nagkahimamat sa Paris sa batan-on pa sila. Sa sinugdanan pa lamang dili na sila magkasinabot, ug si Calvin nahimong dili-malukmay nga kaaway ni Servetus. Bisan tuod si Calvin usa ka lider sa Repormasyon, sa kataposan iyang giakusahan si Servetus atubangan sa Katolikong Inkwisisyon. Halos wala makaikyas si Servetus sa Pransiya, diin ang iyang larawan gisunog. Bisan pa niana, siya nailhan ug gibilanggo diha sa utlanang siyudad sa Geneva, diin ang pulong ni Calvin mao ang balaod.

Gimaltrato ni Calvin si Servetus diha sa bilanggoan. Bisan pa niana, sa iyang debate kang Calvin atol sa iyang husay, si Servetus miingon nga iyang usbon ang iyang mga panghunahuna, kon si Calvin mohatag ug Kasulatanhong mga argumento nga makapakombinsir kaniya. Si Calvin wala makahimo niana. Pagkahuman sa husay, si Servetus gihukman nga sunogon diha sa estaka. Ang pipila ka historyano nag-ingon nga si Servetus lamang ang relihiyosong magsusupak nga ang larawan gisunog sa mga Katoliko ug gisunog nga buhi sa mga Protestante.

Kadaogan sa Relihiyosong Kagawasan

Bisan tuod nahipos ni Calvin ang iyang personal nga karibal, siya nawad-an sa iyang moral nga awtoridad. Ang dili-makataronganong pagpatay kang Servetus nakapasuko sa intelihenteng mga tawo sa tibuok Uropa, ug kini naghatag ug puwersadong argumento alang sa mga tawo nga gustog personal nga kagawasan kinsa miinsistir nga walay tawo nga angayng patyon tungod sa iyang relihiyosong mga tinuohan. Niadtong higayona sila determinado kaayo nga ipadayon ang ilang pagpakigbugno alang sa relihiyosong kagawasan.

Ang Italyanong magbabalak nga si Camillo Renato miprotesta: “Bisan ang Diyos o ang iyang espiritu wala gayod  magdasig sa maong buhat. Si Kristo wala magtratar sa mga tawong milimod kaniya nianang paagiha.” Ug ang Pranses nga si Sébastien Chateillon, nga nagtuon bahin sa kinabuhi ug tinuohan sa mga tawo, misulat: “Ang pagpatay ug tawo dili makapanalipod sa usa ka doktrina, kondii kini maoy pagpatay ug tawo.” Si Servetus mismo miingon: “Akong giisip nga usa ka seryosong butang ang pagpatay ug mga tawo tungod lang kay sila nasayop sa pag-interpretar sa pipila ka teksto sa Bibliya, ilabina kay kita nahibalo nga bisan ang piniling mga tawo masayop usab.”

Bahin sa dumalayong epekto sa pagpatay kang Servetus, ang basahong Michael Servetus—Intellectual Giant, Humanist, and Martyr nag-ingon: “Ang kamatayon ni Servetus maoy nakapausab sa panghunahuna ug tinamdan sa mga tawo nga maoy nagpasulabi sukad pa sa ikaupat nga siglo.” Kini nagdugang: “Pinasukad sa makasaysayanhong panghunahuna, si Servetus namatay aron ang kagawasan sa tanlag mahimong sibil nga katungod sa matag tawo sa modernong katilingban.”

Niadtong 1908, ang usa ka monyumento ni Servetus gitukod diha sa Pranses nga siyudad sa Annemasse, mga lima ka kilometro gikan sa lugar diin siya gipatay. Ang sinulat mabasa: “Si Michel Servet[us], . . . nga usa ka geograpo, doktor, pisiologo, nakapauswag sa kaayohan sa katawhan pinaagi sa iyang siyentipikanhong mga kaplag, iyang debosyon sa mga masakiton ug mga kabos, ug pinaagi sa iyang determinasyon nga dili kontrolahon sa uban ang iyang pangatarongan ug tanlag. . . . Lig-on ang iyang pagtuo. Iyang gihalad ang iyang kinabuhi alang sa kawsa sa kamatuoran.”

[Mga footnote]

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 21]

Si Servetus ug ang Ngalang Jehova

Ang pagpangita ni Servetus sa kamatuoran misangpot usab sa iyang paggamit sa ngalang Jehova. Pipila ka bulan human gamita ni William Tyndale kining ngalana sa iyang paghubad sa Pentateuko, gipatik ni Servetus ang On the Errors of the Trinity—diin iyang gigamit ang ngalang Jehova sa tibuok basahon. Niining basahona siya misaysay: “Ang laing ngalan, ang labing balaan sa tanan, ang יהוה, . . . mahubad sumala sa mosunod, . . . ‘Siya nga nagpahinabo,’ ‘siya nga nagpatungha,’ ‘ang hinungdan sa paglungtad.’” Siya miingon: “Ang ngalang Jehova ikapadapat lamang sa Amahan.”

Niadtong 1542, giedit usab ni Servetus ang iladong Latin nga hubad sa Bibliya ni Santes Pagninus (gipakita sa ubos). Sa iyang daghang panaplin nga mga nota, gipasiugda pag-usab ni Servetus ang balaang ngalan. Gilakip niya ang ngalang Jehova diha sa panaplin nga mga reperensiya sa hinungdanong mga teksto sama sa Salmo 83:18, diin ang pulong “Ginoo” makita diha sa pangunang teksto.

Sa iyang kataposang basahon, ang The Restitution of Christianity, si Servetus miingon bahin sa balaang ngalang Jehova: “Dayag . . . nga daghan ang naglitok niining ngalana sa karaang mga panahon.”

[Hulagway]

Ang monyumento sa Annemasse, Pransiya

[Hulagway sa panid 18]

Ika-15ng siglo nga kinulit sa pinugos nga pagpamawtismo sa mga Muslim nga nagpuyo sa Espanya

[Credit Line]

Capilla Real, Granada

[Hulagway sa panid 19]

Unang panid sa “On the Errors of the Trinity”

[Credit Line]

From the book De Trinitatis Erroribus, by Michael Servetus, 1531

[Hulagway sa panid 20]

Gitun-an ni Servetus ang sirkulasyon sa dugo diha sa baga

[Credit Line]

Anatomie descriptive et physiologique, Paris, 1866-7, L. Guérin, Editor

[Hulagway sa panid 20]

Ang libro ni Servetus nga “Universal Treatise on Syrups” maoy una sa mga ideya sa natad sa parmakolohiya

[Hulagway sa panid 21]

Si John Calvin nahimong pintas nga kaaway ni Servetus

[Credit Line]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Picture Credit Line sa panid 18]

Biblioteca Nacional, Madrid