Kinahanglang Makalapos ang Mensahe

SA WALA pa maimbento ang telegrama, ang komunikasyon tali sa lagyong mga distansiya kasagarang hinay ug lisod, nga nag-agad sa transportasyon ug sa dalan. Tagda ang mga kalisdanan nga gisagubang sa mga Inca, nga may lapad kaayong imperyo sa Amerika del Sur.

Sa pungkay sa kauswagan niini sa hinapos sa ika-15 ug sa sinugdan sa ika-16 nga siglo K.P., nahisakop sa Imperyo sa Inca ang mga bahin sa modernong-adlaw nga Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, ug Peru, diin nahiluna ang karaang kaulohang siyudad sa imperyo, nga mao ang Cuzco. Lisod ang biyahe tungod sa habog kaayo nga mga bukid, baga nga mga lasang, ug lagyo kaayo nga mga distansiya. Dugang pa, ang mga Inca walay kargahanang mga hayop gawas lang sa mga llama, walay sakyanan, ug walay sinulat nga pinulongan. Busa, giunsa nila pagpakigkomunikar sa usag usa nianang luag nga dapit nga may sarisari nga katawhan ug pinulongan?

Gihimo sa mga Inca ang ilang pinulongang Quechua nga maoy pinulongan sa imperyo. Naghimo usab silag daghang dalan. Ang ilang harianong dalan o dakong haywey nga ang gilay-on kapig 5,000 ka kilometro miagi sa kabukiran sa Andes, samtang ang usa ka dalan nga mga 4,000 ka kilometro ang gilay-on nagsubay sa daplin sa Baybayon sa Pasipiko. Gikonektar ang duha ka haywey ug mga dalan nga nagsukad sa mga kilid niini. Ang mga Inca nagtukod usab ug aspaltado, may ang-ang nga mga dalan agi sa habog nga mga agianan sa bukid, mga taytayan nga gisuportahag naglutaw nga mga plataporma latas sa mga kalasakan, ug mga pising taytayan latas sa titip nga mga pangpang. Ang usa nianang taytayana nga 45 ka metro, may mga kableng sama ka baga sa lawas sa tawo, ug gigamit sulod sa 500 ka tuig hangtod sa 1880!

Ang sekreto sa komunikasyon sa mga Inca mao ang kahikayan sa mga magdadagan nga ginganlag chasquis, nga gipahimutang nga sal-angsal-ang ubay sa dagkong kadalanan. Ang mga magdadagan nag-ulos-ulos pagdagan sa tulo o upat ka kilometro ang matag usa ug gitaho nga ilang gidagan ang kapin sa usa ka gatos ka kilometro sa maadlaw. Sila nagpasag daghang mensahe nga binaba apan sila nagdalag mga estadistika bahin sa kahikayan sa gobyerno pinaagi sa makaiikag nga kasangkapan nga ginganlag quipu. Ang quipu maoy komplikado nga kasangkapan nga makatabang sa panumdoman ug binuhat sa pisi ug sa dekolor nga mga higot. Ang mga baligtos diha sa mga higot nagpasabot sa tinagsa, tinagpulo, ug ginatos. Sa dihang ang mga Inca nabihag sa mga Katsila, ang quipu wala na gamita ug ang sistema sa mga simbolo nahikalimtan.

‘Matahom nga mga Tiil Ibabaw sa Kabukiran’

Karong adlawa, ang labing hinungdanong mensahe ginadala ngadto sa milyonmilyong tawo nga nagsultig Quechua—ang maayong balita sa Gingharian sa Diyos, usa ka kagamhanan sa tibuok kalibotan nga magpatunghag pakigdait sa tanan nga magpasakop sa pagmando niini. (Daniel 2:44; Mateo 24:14) Lisod gihapon ang pagbiyahe sa nasod nga gimandoan kaniadto sa mga Inca, ug ang Quechua maoy dili gihapon sinulat nga pinulongan. Apan ang mga Saksi ni Jehova—nga daghan kanila nakakat-on sa pagsultig Quechua—malipayong nagapanagtag ug mga basahon ug mga teyp rekording diha sa daghang modernong mga diyalekto sa Quechua.

Ang buluhaton sa maong mga magwawali magpahinumdom sa inspiradong mga pulong: “Pagkatahom ibabaw sa kabukiran sa mga tiil sa usa nga nagdalag maayong balita, ang usa nga nagmantalag pakigdait, ang usa nga nagdalag maayong balita sa butang nga mas maayo!”—Isaias 52:7.