Publikong Kalingawan sa Unang Siglo

Daghan kaayo ang nangaangol ug nangamatay, lakip na ang pipila ka bata, tungod sa rayot tali sa magkaatbang nga mga magdadayeg sa esport sa duha ka managsilingan nga siyudad sa habagatang Italya. Tungod niining maong trahedya, ang mga awtoridad nagmando nga sirad-an ang ampiteatro sulod sa napulo ka tuig.

ANG mga taho sa mga rayot nga sama niini komon nga mabasa sa mga mantalaan karon. Apan kini nahitabo halos 2,000 ka tuig na kanhi panahon sa pagmando ni Emperador Nero. Ang Romanong historyano nga si Tacitus nagtaho nga kini nga rayot miulbo sa ampiteatro sa Pompeii panahon sa usa ka sangka sa mga gladyador sa dihang ang mga taga-Pompeii nakig-away sa mga magdadayeg sa esport gikan sa silingang siyudad sa Nuceria.

Sa unang siglo, ang kalingawan nakadani gayod sa daghang tawo. Ang dagkong mga siyudad sa Romanhong Imperyo adunay mga teatro, mga ampiteatro, ug mga sirko, ug ang pipila ka siyudad aduna niining tulo. Ang Atlas of the Roman World nag-ingon, “Ang mga dula naglangkit sa grabeng kapeligrohan ug kaukyab . . . [ug] sa sistematikong pag-ula ug dugo.” Ang mga magkakaro magsul-ob ug managlahing mga kolor, ug ang matag tem maghawas sa usa ka hut-ong sa katilingban, mahimong politikal o sosyal. Ang mga magdadayeg magkaguliyang sa kaukyab sa dihang mogawas na ang ilang paborito nga tem. Ang mga magkakaro popular kaayo sa pagkaagi nga ang ilang mga hulagway iadorno sa mga tawo sa ilang mga balay, ug dako kaayong kantidad ang ibayad kanila.

Gipahigayon usab diha sa dagkong mga siyudad ang mga sangka tali sa mga gladyador ug mga sangka tali sa mga tawo ug mga hayop, nga usahay walay bisan unsang hinagiban ang mga tawo. Sumala sa historyano nga si Will Durant, “ang gihukman nga mga kriminal, nga usahay sul-oban ug panit sa mananap aron mahisamag mga mananap, isalibay ngadto sa gigutom nga mga mananap; ang maong matang sa kamatayon hilabihan gayod ka sakit.”

Kadtong mga nalipay nianang maong dili-diyosnong kalingawan sa pagkatinuod “anaa sa kangitngit sa kaisipan” ug “nawad-an na sa tanang moral nga pagbati.” (Efeso 4:17-19) Niadtong ikaduhang siglo si Tertullian misulat: “Taliwala sa [mga Kristohanon] walay gikasulti, o nakita, o nadungog bahin kanila nga nagbanaag sa kabuangan diha sa mga sirko, sa paghinobra diha sa teatro, [ug] sa mga kapintasan sa arena.” Karong adlawa, ang tinuod nga mga Kristohanon magmaampingon usab aron malikayan ang pagtan-aw sa mapintas nga kalingawan sa bisan unsang tinubdan—sa basahon, telebisyon, o sa mga dula sa kompiyuter—nga maghinumdom nga si Jehova nagadumot kang “bisan kinsa nga nahigugma sa kapintasan.”—Salmo 11:5.

[Hulagway sa panid 30]

Mosaiko sa usa ka madaogong magkakaro

[Hulagway sa panid 30]

Dibuho sa usa ka lalaking nakigsangka sa babayeng leyon

[Hulagway sa panid 30]

Romanhong teatro sa unang siglo

[Credit Line]

Ciudad de Mérida

[Picture Credit Lines sa panid 30]

Top and bottom left: Museo Nacional de Arte Romano, Mérida