Sinatia ang Dako ug Makapahingangha nga Mekong River

I-PLAY

Sinatia ang Dako ug Makapahingangha nga Mekong River

ANG Mekong River nag-ekis-ekis agi sa unom ka nasod sa Asia, nga maoy gisaligan sa 100 ka milyong tawo gikan sa halos 100 ka lumad ug etniko nga mga grupo. Kada tuig, ang suba nagtaganag 1.3 ka milyong tonelada nga isda—upat ka pilo nga mas daghan kay sa kuha didto sa North Sea! Kini mao ang kinatas-ang suba sa Habagatan-sidlakang Asia nga moabot ug 4,350 kilometros. Ug kay nag-agi man kini sa daghang nasod, ang suba daghag ngalan, ang labing ilado maoy Mekong, nga pinamubo sa ngalang Thai nga Mae Nam Khong.

Gikan sa Himalayas, nga maoy tuboran niini, ang tubig sa Mekong kusog nga mobul-og paubos sa kabakiliran ug sa lawom nga mga lugot. Inigbiya sa mga tubig niini sa Tsina, diin gitawag kini nga Lancang, kini nakapanaw nag halos katunga sa katibuk-ang gitas-on sa suba ug nakadulhog nag makapahinganghang gihabogon nga 4,500 metros. Ang ubos nga katunga sa Mekong aduna lamay gihabogon nga 500 metros. Ingong resulta, mas hinay na ang agos sa tubig nianang bahina sa suba. Pagbiya niini sa Tsina, ang suba mahimong utlanan sa Myanmar ug Laos ug sa Laos ug Thailand. Kini mabahin sa duha inig-abot niini sa Cambodia ug ang duha ka suba moagi sa Vietnam nga mabahin sa pipila ka sanga sa dili pa kini mosangko sa South China Sea.

Sa ulahing bahin sa katuigan sa 1860, ang mga Pranses misulay sa pagpangita ug rota aron makanabigar sa Mekong paingon sa Tsina. Apan, sila nahigawad kay kusog kaayo ang sulog duol sa lungsod sa Kratie, sa Cambodia, ug adunay nagsunod-sunod nga dagkong mga busay nga gitawag ug Khone Falls, sa habagatang Laos. Mas daghang tubig ang nag-agos sa Khone Falls kay sa bisan unsang busay sa kalibotan, nga doble pa nianang sa Niagara Falls, nga anaa sa utlanan sa Canada ug Tinipong Bansa.

Usa ka Hinungdanong Suba

Ang Mekong hinungdanon sa ekonomiya sa Habagatan-sidlakang Asia. Ang Vientiane, ang kaulohan sa Laos, ug ang Phnom Penh, ang kaulohan sa Cambodia, maoy mga siyudad nga may mga dunggoanan diha sa suba. Sa ubos nga bahin niini, ang Mekong dako kaayog papel sa panginabuhi sa mga tawo sa Vietnam. Didto, mabahin kini sa pito ka sanga, nga nakamugnag sabang nga 25,000 kilometros kuwadrado ang gilapdon, nga may gibanabanang 3,200 kilometros nga agosanan sa tubig. Ang kaabunda sa tubig nagtaganag irigasyon ug nagdala usab ug mga binanlas nga nakapatabunok sa kaumahan ug mga basakan nga nagpaarang sa mga mag-uuma sa pagtanom ug humay katulo sa usa ka tuig. Sa pagkatinuod, ang Vietnam mao ang ikaduhang kinadak-ang tig-eksportar ug bugas humay sa tibuok kalibotan sunod sa Thailand.

Adunay gibanabanang 1,200 ka espisye sa mga isda nga namuyo sa Mekong, ug ang pipila niini, lakip na ang pasayan, gibuhi aron ibaligya. Ang usa ka popular nga lokal nga isda, ang trey riel, nailado tungod sa talagsaong hinungdan—gikuha gikan niini ang ngalan sa kuwarta sa Cambodia, ang riel. Ang Mekong gipuy-an usab sa nameligrong-mapuo nga espisye sa pantat nga mahimong modako hangtod 2.75 metros. Sa 2005, ang mga mangingisda nakasikop diha sa baling ug 290 kilos nga pantat, lagmit ang kinadak-ang isda sa tab-ang nga nakaplagan sukad! Ang laing espisye nga nameligrong mapuo diha sa Mekong mao ang Irrawaddy dolphin. Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga lagmit wala nay 100 ang nahibilin niini diha sa suba.

Gawas pa sa pagtaganag pagkaon sa milyonmilyong tawo, ang Mekong agianan usab sa mga sakayan nga lainlaig gidak-on—mga baroto nga depasahero, mga bangka nga nagkargag mga manggad, ug mga barkong dekarga nga nagngadto-nganhi sa dagat. Ang suba popular usab sa mga turista, nga ang kadaghanan kanila gustong mobiyahe unahan sa Khone Falls aron moadto sa Vientiane. Nailado tungod sa mga kanal, mga pagoda, ug mga balay nga gitarok diha sa tubig, ang siyudad nahimong sentro sa negosyo, politika, ug relihiyon sulod na sa kapin sa 1,000 ka tuig. Gikan sa Vientiane, ang usa mahimong mobiyahe paibabaw sa suba ngadto sa Louangphrabang. Kining dunggoanang siyudad mao ang kaulohan kaniadto sa usa ka dakong Thai-Lao nga estado ug mao ang harianong kaulohan sa Laos sa pipila ka tuig, lakip na sa dihang kolonya pa kini sa Pransiya. Makita pa gihapon niining makasaysayanhong siyudad ang kabilin sa pagpangolonya sa Pransiya.

Ning bag-o pa, may mga kausaban diha sa Mekong nga nagpatunghag kabalaka. Kini naglakip sa makadaot nga pamaagi sa pagpangisda, pagpamuril sa kalasangan, ug sa pagtukod ug dagkong hydroelectric nga mga dam. Alang sa daghang tawo, ang kahimtang morag dili na makontrolar. Apan adunay paglaom.

Ang Bibliya nagsaad nga ang atong mahigugmaong Maglalalang hapit nang mangilabot sa mga kalihokan sa tawo pinaagi sa iyang Gingharian. (Daniel 2:44; 7:13, 14; Mateo 6:10) Ubos sa pagtultol nianang hingpit nga tibuok-kalibotang kagamhanan, ang tibuok yuta mapasig-uli sa maayong kahimtang, ug ang mga suba, sa mahulagwayong paagi, ‘mamakpak sa ilang mga kamot’ tungod sa kalipay. (Salmo 98:7-9) Hinaot nga ang makapahinganghang Mekong River moduyog niana.

[Mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

CHINA

MYANMAR

LAOS

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Mekong River

[Hulagway sa panid 24]

Mga basakan, Mekong Delta

[Hulagway sa panid 24]

Mga 1,200 ka espisye sa mga isda ang namuyo sa Mekong River

[Hulagway sa panid 25]

Merkado diha sa suba, Vietnam

[Picture Credit Lines sa panid 24]

Rice paddies: ©Jordi Camí/age fotostock; fishing: ©Stuart Pearce/World Pictures/age fotostock; background: © Chris Sattlberger/Panos Pictures

[Picture Credit Lines sa panid 25]

PAGMATA!