Pagtina sa mga Panapton​—Karaan ug Moderno

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

NAMATIKDAN mo ba sukad kon unsay epekto sa kolor diha sa atong mga emosyon? Dili katingad-ang ang mga tawo sa tibuok kasaysayan mopalabi sa pagbutang ug kolor sa mga panapton, pinaagi sa proseso sa pagtina.

Kon mamalit kitag mga sinina ug mga kortina, o mga panapton aron pagtahi niana, dili nato gusto nga ang mga kolor molubad o mapughaw iniglaba niana. Aron hisayran ang mga proseso nga gigamit sa paggama ug mga panaptong ang kolor dili molubad ug kon sa unsang paagi naugmad ang naandang mga teknik sa pagtina, among giadto ang SDC Color Museum sa Bradford, sa amihanan sa Inglaterra. * Among nakita didto ang pipila ka talagsaong mga substansiya nga gigamit ingong mga tina latas sa kasiglohan.

Mga Tina nga Gigamit sa Karaang Panahon

Hangtod pa sa hinapos sa ika-19 nga siglo, ang mga substansiya nga gigamit sa pagtina ug mga panapton bug-os naggikan sa kalalangan, sama sa mga tanom, insekto, ug kinhason. Pananglitan, ang asul nga tina naggikan sa woad nga tanom (1), ang dalag nga tina naggikan sa weld nga tanom (2), ug ang pula nga tina naggikan sa madder nga tanom. Ang itom nga tina naggikan sa logwood nga kahoy, ug ang lumotlumot nga ginganlag archil naghatag sa biyoleta nga tina. Ang murex nga kinhason nagpatunghag mahal kaayong purpura nga tina, nga nailhang Tyrian o imperyal nga purpura (3). Ang maong tina mao ang nagkolor sa mga besti nga gisul-ob sa Romanong mga emperador.

Dugay nang panahon sa wala pa ang Romanong mga emperador, ang inila ug sapiang mga tawo nagsul-ob nag mga sinina nga gitina sa mga substansiya sa kinaiyahan. (Ester 8:15) Pananglitan, ang pula nga mga tina gipatungha sa bayeng kermes nga insekto (4). Lagmit naggikan niini ang eskarlata nga tina nga gigamit sa mga tabil sa tabernakulo sa karaang Israel ug ang mga besti sa hataas nga saserdote sa Israel.—Exodo 28:5; 36:8.

Ang Proseso sa Pagtina

Ang mga eksibit sa Colour Museum nagpasundayag nga ang kadaghanang proseso sa pagtina dili lang pagtuslob sa panapton diha sa solusyon sa tina kondili, kini komplikado kaayo. Sa daghang kahimtang, ang usa ka ang-ang sa proseso sa pagtina naglakip sa paggamit ug mordant, nga usa ka substansiya nga magpatapot sa tina diha sa mga lanot sa panapton. Sa dihang kini gamiton, ang tina motapot sa mga lanot ug kini dili na matunaw sa tubig. Daghang kemikal ang gigamit ingong mga mordant, nga ang pipila niini peligrosong hikapon.

Ang pipila ka proseso sa pagtina makapatunghag dili-maayong mga baho. Usa niini mao ang dugay ug komplikadong proseso nga gigamit sa pagpatunghag Turkey red. Ang maong proseso gigamit alang sa panaptong paplin ug magpatunghag pula kaayong kolor nga dili molubad sa kainit, sa paglaba, o sa pagladlad niana. Sa usa ka panahon, 38 ka  lainlaing ang-ang ang naglangkit sa maong proseso ug gidangtan kanag upat ka bulan! Ang pipila sa labing nindot nga mga panapton nga gipasundayag sa museyo mao ang mga panaptong gitina ug Turkey red (5).

Ang Pagmugna sa Sintetikong mga Tina

Ang unang tina nga dili gikan sa kinaiyahan gimugna ni William Henry Perkin niadtong 1856. Ang usa ka eksibit nagpatin-aw bahin sa pagdiskobre ni Perkin sa mauve o mauveine, nga sanag purpura nga tina. Pagkatapos sa ika-19 nga siglo, nahimo na ang daghang ubang sintetikong mga tina nga sanag ug mga kolor. Karong adlawa, kapig 8,000 ka tipo sa sintetikong mga tina ang ginahimo (6). Ang kinaiyanhong mga produkto nga kasagarang gigamit pa mao ang logwood ug ang insektong cochineal.

Ang Colour and Textiles Gallery of the Colour Museum nagpatin-aw sa espesyal nga mga proseso nga gikinahanglan sa pagtina ug sintetikong mga panapton karon, sama sa rayon. Ang humil nga rayon, ang labing popular nga tipo sa rayon nga gigamit karon, gisugdan sa paghimo niadtong 1905 aron ipamaligya. Kay susama ang mga kemikal sa humil nga rayon ug sa paplin, ang kadaghanang tina niadtong panahona nagamit ra. Ugaling lang, ang daghang bag-ong mga matang sa tina kinahanglang himoon alang sa mas modernong sintetikong mga panapton sama grano o lanot sa acetate rayon, polyester, nylon, ug acrylic.

Kalisod sa Paggamag mga Tina nga Dili Molubad

Sa dihang mamalit kitag mga sinina o panapton para sinina, gusto natong ang mga kolor niana dili molubad. Bisan pa niana, ang daghan mapughaw tungod sa kainit sa adlaw o sa balikbalik nga paglaba, ilabina kon gamiton ang mga likidong sabon. Mahimong mapughaw usahay ang mga panapton gumikan sa singot o mausob ang kolor kon isagol sa ubang mga sinina iniglaba niana. Ang dili paglubad sa kolor panahon sa paglaba nagdepende kon unsa ka lig-on ang pagtapot sa mga molekula sa tina nganha sa mga lanot sa panapton. Ang balikbalik nga paglaba ug ang mga epekto sa likidong sabon nga gidisenyo sa pagkuha sa mansa makapabulag sa tina gikan sa mga lanot, nga moresulta sa paglubad sa kolor. Ang mga tiggamag tina magsulay sa ilang mga produkto aron masusi kon dili ba sobra ang epekto sa kainit, paglaba, mga likidong sabon, ug singot.

Ang among pagsuroy nagdasig kanamo nga mas mahibalo kon gikan sa unsang matang sa mga panapton ang among mga sinina. Apan labaw pa niana, mas natin-awan kami bahin sa talagsaong mga proseso nga gigamit aron ang kolor sa among mga sinina dili molubad bisan pa sa balikbalik nga paglaba.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 24]

Photos 1-4: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org)

[Picture Credit Lines sa panid 25]

Photo 5: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org); Photo 6: Clariant International Ltd., Switzerland