Kinsay Dunay Lapis?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

KINI barato, mapalit bisan asa, ug gaan kaayo. Kini masulod sa bulsa. Kini dili magkinahanglan ug koryente, kini dili gayod motulo, ug ang mga marka niini mapapas. Ang kabataan nakakat-on sa pagsulat pinaagi niini, ang mga dibuhista nakahimog mga obra maestra pinaagi niini, ug ang kadaghanan kanato aduna gayod niini. Oo, ang ordinaryong lapis maoy usa sa kinabaratohan ug kaylap nga gigamit nga pangsulat sa kalibotan. Ang talagsaong sugilanon sa pagkaimbento ug paggama niini nagsugod sa sulagmang pagkadiskobre niini didto sa Inglaterra.

Itom nga Tingga

Sa ika-16 nga siglo, dihay katingalahang mga piraso sa itom nga mineral nga nadiskobrehan ilalom sa bungtod sa Borrowdale, nga usa ka walog sa Lake District sa amihanang Inglaterra. Bisan tuod ang mineral daw karbon ug dagway, kini dili masunog; ug nagbilin kinig sinawon, itomon, daling mapapas nga marka diha sa sulatanan. Kay pilit-pilit man, ang mga piraso niini putson sa mga tawo ug panit sa karnero o kaha ang mga popalito niini ilang banganon. Walay nahibalo kon kinsa ang unang nakahunahuna sa pagbutang ug itom nga tingga diha sa kahoyng bayanan, apan sa katuigan sa 1560, ang unang inayom-ayom nga mga lapis nakaabot sa kontinente sa Uropa.

Sa ngadto-ngadto ang itom nga tingga gimina ug gibaligya gawas sa nasod aron katagan-an ang mga panginahanglan sa mga dibuhista; ug sa ika-17ng siglo, halos gigamit na kini bisan diin. Sa samang panahon, gieksperimentohan sa mga tighimog lapis ang itom nga tingga aron makagamag mas maayong gamit sa pagsulat. Kay lunsay man kini nga minerales ug sayon nga kubkobon, ang itom nga tingga sa Borrowdale giinteresan sa mga kawatan ug sa mga esmagler. Sa pagsanta niini, ang Parliamento sa Britanya nagpakanaog ug balaod sa 1752 nga ilegal ang pagpanguha niining maong mineral nga moresulta ug pagkabilanggo o pagkabanlod ngadto sa usa ka dapit sa mga kriminal.

Sa 1779, ang taga-Sweden nga kemista nga si Carl W. Scheele wala damhang nakadiskobre nga ang itom nga tingga dili diay tingga kondili usa ka  humok nga matang sa lunsayng karbon. Paglabay sa napulo ka tuig, ginganlan kini sa Aleman nga geologo nga si Abraham G. Werner ug Iningles nga pulong nga graphite, nga gikuha gikan sa Gregong pulong graphein nga nagkahulogang “pagsulat.”

Ang Lapis Kaniadto

Sa daghang tuig ang graphite sa Inglaterra walay kakompetensiya sa industriya sa paghimog lapis tungod kay magamit dayon kini nga dili na kinahanglang prosesohon pa. Sanglit menos man ug kalidad ang graphite sa Uropa, ang mga tighimog lapis nag-eksperimento ug mga paagi aron mapauswag ang tingga sa lapis. Ang Pranses nga inhenyero nga si Nicolas-Jacques Conté nagsagol ug pinolbos nga graphite ug lapok, giporma kini nga samag tukog, ug dayon gihurno. Pinaagi sa pagsigeg eksperimento sa gidaghanon sa graphite nga isagol sa lapok, siya nakahimog mga tingga nga nakapatungha ug lainlaing matang sa pagkaitom—usa ka proseso nga gigamit gihapon hangtod karon. Giparehistro ni Conté ang iyang imbensiyon sa 1795 aron ang uban walay katungod sa pagsoon ug pagbaligya niini.

Sa ika-19ng siglo, ang paggamag lapis nahimong dakong negosyo. Dihay graphite nga nadiskobrehan sa nagkalainlaing dapit, lakip sa Siberia, Alemanya, ug kanang gitawag karon ug Czech Republic. Daghang pabrika ang nabuksan sa Alemanya ug dayon sa Tinipong Bansa. Sanglit demakina ug dinaghan na ang paghimog lapis, ang presyo sa lapis mibarato, ug sa pagsugod sa ika-20ng siglo, bisan ang kabataang nagtungha naggamit na ug lapis.

Ang Lapis Karon

Sanglit bilyon-bilyong lapis man ang gigama sa tibuok kalibotan matag tuig, ang lapis mas nahimong moderno, nga maayong gamiton sa pagsulat ug pagdrowing. Ang ordinaryong lapis makabadlis ug 56 ka kilometros nga linya ug makasulat ug 45,000 ka pulong. Ang mekanikal nga lapis, nga metal o plastik ang bayanan, dunay tingga nga bala nga dili na kinahanglang tahalan. Ang lapis nga dekolor ug agi naggamit ug mga tina nga lainlaig kolor, imbes graphite.

Ang ordinaryong lapis dili gayod mahitabong mawagtang kay kini daghag kagamitan, dili mopalyar sa pagsulat, simple, ug episyente. Busa, sa umaabot nga mga tuig, sa balay man o sa trabahoan, tingali makadungog ka gihapon nga may mangutana, “Kinsay dunay lapis?”

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

GIUNSA PAGPASULOD ANG TINGGA DIHA SA LAPIS?

Ang miksklada sa pino nga pagkagaling nga graphite, yutang kulonon, ug tubig ipasok sa gamay kaayong bangag sa metal nga tubo ug mogawas nga morag taas nga espagheti. Human sa pagpauga, pagputol, ug paghurno, kini ihumol sa init nga lana ug espirma. Ang kahoyng gamiton alang niini kasagaran sedro, kay humok kining tahalon, dayon kini gabson nga ginagmay nga katunga sa lapis ang gibag-on, ug unya sipilyahan ug gulotan. Ang morag espagheti nga tingga isuksok diha sa gigulotan nga kahoy, ug ang pikas nga kahoy butangag papilit ug iakob. Inigkauga, ang tagsa-tagsa ka lapis putlon. Human maporma, malihaan, mapintalan, ug mabutangag marka sa tiggama ug uban pang mga detalye, ang hamis nga lapis karon magamit na. Usahay taoran kinig papas diha sa usa ka tumoy.

[Credit Line]

Faber-Castell AG

[Kahon/Hulagway sa panid 14]

UNSANG NUMEROHA SA LAPIS ANG AKONG GAMITON?

Sa magpili ug lapis nga imong gamiton, tan-awa ang mga letra o mga numero sa kilid sa lapis. Kini nagpaila sa sukod sa kagahion ug kahumokon. Ang humokon nga tingga mas itom ug agi.

Ang HB magamit alang sa tanang katuyoan, nga dili kaayo itom ug dili usab hanap ug agi.

Ang B humok ug tingga. Ang numero sama sa 2B o 6B nagpaila sa sukod sa kahumokon—kon mas taas ang numero, mas humok ang tingga.

Ang H mas gahi ug tingga. Kon mas taas nga numero—2H, 4H, 6H, ug padayon—mas gahi ang tingga.

Ang F nagpaila nga mas pino ug agi ang lapis.

Ang ubang mga nasod naggamit ug lahi nga mga sistema. Pananglitan, sa Tinipong Bansa, ang numero 2 nga lapis katumbas sa HB. Niana nga sistema, mas gahi ang tingga kon mas taas ang numero.