Shark Bay—Maanindot Kaayong Puy-anan sa Kinabuhing Dagatnon

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG Shark Bay maoy usa ka dako, mabaw nga luok nga nahimutang sa kinatumyang bahin sa kasadpan sa Australia, nga mga 650 kilometros sa amihanan sa siyudad sa Perth. Sa 1629, gitawag sa Olandes nga eksplorador nga si Francois Pelsaert kining desyerto nga dapit nga “usa ka palanas ug tinunglo nga yuta, nga wala gayoy sagbot.” Nahinganlan na hinuon kining dapita sa mga tawo nga ulahing nakaanhi dinhi ingong bati, awaaw, ug walay nada.

Apan karon, kapin sa 120,000 ka tawo ang mangadto sa Shark Bay tuig-tuig. Hilabihan ka nindot ang mga talan-awon niining hilit kaayong rehiyon nga gumikan niini nalista kini diha sa World Heritage List sa 1991. a

Kasagbotan nga Nanghiting sa Kinabuhi

Makita unta ni Pelsaert ang iyang kasagbotan kon mitan-aw pa siya ilalom sa dagat, kay ang Shark Bay gipanuboan sa kinadak-an ug kinadaghanan ug klaseng mga sagbot sa dagat sa tibuok kalibotan, nga kapin ug 4,000 kilometro kuwadrado tanan. Ang Wooramel Seagrass Bank lamang moabot ug 130 ka kilometros ang gisangkaron subay sa sidlakang bahin sa Shark Bay.

Ang mga sagbot sa dagat, nga nagapamulak, gisaligan sa hilabihan ka daghang kinabuhing dagatnon. Ang lukon, gagmayng isda, ug daghan pang ubang kinabuhing dagatnon nagpuyo niining kasagbotan nga dangpanan. Ang lapad nga kasagbotan sa dagat nakatagana usab ug igong pagkaon sa duolan sa 10,000 ka dugong nga nagpuyo dinhi. Kining buotan ug ukit-ukitong mga hayop nga sus-an, nga motimbang ug kutob 440 kilos, linaw nga nagapanibsib sa kasagbotan ilalom sa tubig, usahay moabot ug kapin sa 100 ka dugong matag grupo. Ang amihanang Australia, gikan sa Shark Bay sa kasadpan ngadto sa Moreton Bay sa sidlakan, mao ang kinadaghanag dugong sa kalibotan. b

Ang Shark Bay gipuy-an ug hilabihan ka daghang iho nga lainlain ug matang. Lakip niini mao ang makahadlok nga tiger shark ug ang dako apan dili mangunsa nga whale shark, nga kinadak-ang isda sa kalibotan. Gawas pa sa mga iho, nagpuyo usab niini nga katubigan ang mga lumod,  nga nagpanghimakak sa gituohan sa kadaghanan nga kon may makit-an kang mga lumod, wala kay makit-ang mga iho. Gani, nakaplagan sa mga tigdukiduki nga duolan sa 70 porsiyento sa mga lumod niining dapita dunay mga ulat sa mga paak sa iho. Lakip sa nagkalainlaing dagatnong kinabuhi sa luok mao ang libolibong humpback whale nga mohapit dinhi aron sa pagpahulay gikan sa ilang tinuig nga paglalin pahabagatan ug may susamang gidaghanon sa mga pawikan ang mangabot dinhi tuig-tuig aron mangitlog sa kabaybayonan niini.

Mga Bato ba Gayod Kini?

Lahi sa ubang mga bahin sa Shark Bay, ang Hamelin Pool, nga nahimutang sa kinahabagatang bahin sa luok, morag awaaw ug walay kinabuhi tan-awon. Sanglit kusog man moalisngaw ang tubig dinhi, kining mainit-init nga kamabwan mas parat kay sa tubig sa dagat. Anaa sa kadaplinan sa tubig ang daw abohon nga mga bato. Apan kon tan-awon sa duol, kini nga “mga bato” sa tinuod mga stromatolite diay nga gihimo sa daghan kaayong usay-selula nga gigming nga mga organismo nga gitawag ug cyanobacteria o asul-berde nga mga lumot-lumot. Giokupar sa duolan sa tres bilyones niini ang matag usa ka kuwadrado metros nga luna!

Kining lig-ong mga mikrobyo magmikskla ug espesong laway-laway ug mga materyales gikan sa parat nga tubig sa paghimog semento, nga ilut-odlut-od nila diha sa ilang samag-bato nga puy-anan. Hinay kaayo kini nga proseso. Sa pagkamatuod, sa makatubo kini sa gitas-ong usa ka piye, ang stromatolite tingali mga 1,000 ka tuig na ang edad!

Ang Hamelin Pool gipuy-an sa labing daghan ug klase-klaseng mga stromatolite sa dagat sa tibuok kalibotan. Dugang pa, usa kini sa pipila na lang ka dapit nga dunay mga stromatolite.

Ang mga Talan-awon sa Shark Bay

Ang kinanindotang talan-awon sa Shark Bay mao ang mga lumod nga bottlenose sa Monkey Mia, usa ka baybay duol sa utlanan sa Denham Peninsula. Ang Monkey Mia maoy usa sa pipila ka dapit sa kalibotan diin ang ihalas nga mga lumod mamaybay aron makigduol sa mga tawo. Walay nasayod kon kanus-a gayod nagsugod sila sa pakigduol sa mga tawo.

Ang uban nag-ingon nga ang mga lumod nang-abog ug mga isda paingon sa kamabwan sa mga tuig sa 1950—usa ka batasan nga makita gihapon karon. Pahimuslan sa mga tawo kining higayona sa pagpakaon ug sa pagduol sa mga lumod. Sa 1964 usa ka babayeng mangingisda niining dapita naglabay ug isda sa nag-inusarang lumod nga naglangoy-langoy duol sa iyang sakayan sa Monkey Mia. Ang lumod, nga ginganlan sa mga tawo ug Charlie, mibalik  pagkasunod gabii ug mikuha sa isda gikan sa kamot sa babaye. Wala magdugay, ang ubang mga lumod mikuyog kang Charlie.

Sukad niadto, tulo na ka kaliwatan sa mga lumod ang nakapalipay sa milyon-milyong bisita. Sila nakapalipay usab sa mga biologo, nga kapin sa 100 kanila gikan sa nagkalainlaing nasod nakapanukiduki na sa maong mga lumod, nga naghimo niini nga labing natun-an nga mga lumod sa kalibotan.

Karong mga adlawa, ang mga lumod, uban sa ilang mga nati, mamaybay sa Monkey Mia mabuntag. Ang mga panon sa nalingaw kaayong mga bisita maghulat sa ilang pag-abot, apan pipila lamang sa mga bisita ang gitugotan sa pagpakaon kanila. Kay ngano? Tungod kay ang mga magbalantay niini buot maneguro nga ang mga hayop dili magsalig nga pakan-on. Bisan pa niana, ang tanan makakita sa nagakahitabo. “Maayo unta ug makahagwa ang tawo sa tanang linalang sa yuta!” miingon ang usa ka babaye.

Ang Bibliya nagpakita nga kana nga pangandoy nagpabanaag sa orihinal nga katuyoan sa Diyos nga ang tanang mananap magpasakop sa tawo nga malinawon. (Genesis 1:28) Kon gusto ka ug mananap, malipay kang masayod nga ang katumanan sa katuyoan sa Diyos, bisag temporaryong nabalda sa sala, bug-os nga matuman sa dihang ang Gingharian sa Diyos, nga usa ka langitnong kagamhanan sa kamot ni Jesu-Kristo, magmando sa yuta.—Mateo 6:9, 10; Pinadayag 11:15.

Ubos sa Gingharian sa Diyos, ang tibuok yuta mahimong puy-anan nga may kinaiyanhong katahom nga tugob sa kinabuhi. Sa dili madugay ang mga dapit nga sama nianang sa Shark Bay daghan pa kaayog ipatagamtam ngadto sa mga tawo nga mas maanindot pa.—Salmo 145:16; Isaias 11:6-9.

[Mga footnote]

[Mga mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

AUSTRALIA

SHARK BAY

[Hulagway sa panid 16 17]

Dagway sa baybay sa Monkey Mia gikan sa itaas

[Hulagway sa panid 16, 17]

Usa ka buotang dugong

[Credit Line]

© GBRMPA

[Hulagway sa panid 16, 17]

Bilyon-bilyong gigming nga mga organismo naghimog mga stromatolite

[Hulagway sa panid 17]

Ang ihalas nga mga lumod tig-adtoan sa baybay sa Monkey Mia

[Picture Credit Lines sa panid 15]

© GBRMPA; satellite map: Jeff Schmaltz, MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC

[Picture Credit Line sa panid 17]

All images, except dugong, supplied courtesy Tourism Western Australia