Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Akong Buhaton Aron Masanta ang Tabi?

“Dihay higayon nga mitambong ko ug parti. Pagkasunod adlaw gidungog na dayon nga nakigdulog kono ko sa usa sa mga lalaki didto. Dili gyod na tinuod!”​—Linda. a

“Usahay makadungog kog estorya nga nakigdeyt kono ko sa usa ka babaye nga dili gani nako kaila! Ang mga tawo nga nanabi dili una mangutana kon tinuod ba kini.”​—Mike.

TUNGOD sa tabi mapuno sa intriga ang imong kinabuhi kay sa usa ka pelikula. Pangutan-a lang ang 19-anyos nga si Amber. “Kanunay lang ko nga mabiktima,” siya miingon. “Gidungog ako nga namabdos ug nagpakuha, nga ako kono nagdroga, ug namaligya ug namalit ug droga. Nganong manulti man ang mga tawo niining mga butanga bahin nako? Sa tinuod lang, wala gyod intawon ko mahibalo!”

Modernong Pamaagi sa Pagtabi

Sa tin-edyer pa ang imong mga ginikanan, ang tabi mapasa pinaagig pag-estoryahanay. Apan karon, nahimo nang moderno ang mga pamaagi sa pagtabi. Pinaagi sa e-mail ug instant message, ang usa ka lalaki o babaye nga daotag tuyo makahimo na sa pagdaot sa imong dungog bisan pag wala siyay ibungat nga pulong. Ang buhaton lang niya mao ang pagpadala pinaagig e-mail ug makadaot sa dungog nga mensahe ngadto sa mga uhaw ug mga tabi.

Ang uban nag-ingon nga ang Internet nay mipuli sa telepono ingong kasangkapan sa pagpasa sa tabi. May mga higayon nga tibuok Web site gigamit sa pagpakaulaw ug tawo. Sagad, ang personal nga mga Web site puno kaayog tabi nga dili gayod ikabungat atubangan sa gilibak. Gani, usa ka surbi nagpakita nga 58 porsiyento sa mga batan-on nag-ingon nga sila gidaot sa uban pinaagig Internet.

Apan daotan ba gayong maghisgot bahin sa ubang tawo? Aduna bay gitawag ug . . .

Maayong Tabi?

Ang mosunod ba nga pahayag husto o sayop?

Ang tabi dili gayod maayo. ◻ Husto ◻ Sayop

Unsa may hustong tubag? Sa pagkatinuod, ang tubag nagdepende kon giunsa nimo pagsabot ang pulong nga “tabi.” Kon kini nagpasabot lang ug  ordinaryong pag-estoryahanay, may mga higayon tingali nga kini nahiangay. Gawas pa, ang Bibliya nagsugo kanato nga kita angayng “magpakitag interes sa uban.” (Filipos 2:4, New Century Version) Wala kini magpasabot nga manghilabot kita sa kinabuhi sa uban. (1 Pedro 4:15) Apan sa atong ordinaryong pagpakig-estorya makakuha kitag mga impormasyon sama pananglitan sa kon kinsay kaslonon, kinsay nanganak, ug kon kinsay nagkinahanglag tabang. Ang tinuod, dili kita makaingon nga nahingawa kita sa uban kon kita dili maghisgot bahin kanila.

Bisan pa niana, ang ordinaryong pag-estoryahanay motipas ug mahimong makadaot nga tabi. Pananglitan, ang wala sa buot nga pagsulti nga “si Bobby ug Susan parison kaayo” basin ipasa pagsulti nga “si Bobby ug Susan managtrato”​—bisan ug walay kalibotan si Bobby ug Susan nga trato na diay sila. Tingali para nimo dili kini dakong problema, apan para kang Bobby o Susan dako kini nga problema!

Ang 18-anyos nga si Julie biktima usab nianang matanga sa tabi, ug nasakit gayod siya niini. “Nasuko kaayo ko,” matod pa niya, “ug nagduhaduha ako kon makasalig pa ba ako sa uban.” Ingon usab niini ang nahitabo sa 19-anyos nga si Jane. Siya miingon: “Gilikayan na hinuon nako ang lalaki nga gidungog nga akong kadeyt kono. Daw dili kini makataronganon, kay managhigala man mi, ug dili angay nga hatagan ug malisya ang among pag-estoryahanay.”

Klaro gayod nga daotan kaayog epekto ang makadaot nga tabi. Bisan pa niana, daghang biktima niini moadmitir nga sila nanabi usab. Sa tinuod lang kon dunay mosultig daotan bahin sa uban, kita matental usab sa pagpanabi. Kay ngano? “Gihimo kini agig paglingaw-lingaw,” miingon ang 18-anyos nga si Phillip. “Ang mga tawo mas interesado sa problema sa uban kay sa ilang kaugalingong problema.” Nan, unsay imong mahimo kon ang ordinaryong pag-estoryahay mahimong makadaot nga tabi?

Ikambiyo sa Laing Ulohan ang Panag-estoryahay!

Hunahunaa ang abilidad nga gikinahanglan sa pagmaneho diha sa usa ka haywey nga daghag mangagi nga mga sakyanan. Sa kalit lang, dunay mga situwasyon nga kinahanglan kang mobalhin sa laing linya, mohatag ug lugar, o kaha mohunong. Kon abtik ka ug dili gustong maaksidente, makita nimo dayon kon unsay anaa sa unahan ug makamaniobra ka.

Sama usab niini ang panag-estoryahay. Kasagaran makamatikod ka nga nagpaingon na sa pagpanglibak ang panag-estoryahay. Kon mao, sama sa usa ka drayber, abtik ka ba sa pagbalhin dayon sa laing linya? Kay kon dili ka abtik, pagbantay kay ang tabi makadaot. “Nakasulti kog sakit bahin sa usa ka babaye​—nga siya nabuang sa mga lalaki—​ug nakaabot kini kaniya,” miingon si Mike. “Dili gyod nako makalimtan ang iyang tingog sa dihang iya akong gisudyaan, nasakitan gayod siya sa akong gipanulti. Bisan pag nagkauliay ra mi, dili gihapon maayo ang akong gibati tungod kay nasayod ko nga nakapasakit ako!”

Sa pagkatinuod, nagkinahanglan gayod ug kaisog ang pagpreno sa pag-estoryahay nga nagpaingon na sa pagtabi. Hinunoa, sama sa gisulti sa 17 anyos nga si Carolyn: “Kinahanglang mag-amping ka gayod kon unsay imong isulti. Kon ang imong nadunggang estorya dili gikan sa usa ka kasaligan nga tawo, basin bayag nagpasa ka ug kabakakan.”

Aron makalikay sa makadaot nga tabi, sunda ang tambag niini nga mga teksto sa Bibliya:

“Sa daghang mga pulong tino nga adunay kalapasan, apan siya nga nagapugong sa iyang mga ngabil nagalihok nga maalamon.” (Proverbio 10:19) Kon mas daghan kag isulti, lagmit nga mas daghan pod kag masulti nga dili maayo nga imong basolan sa ulahi. Total, mas maayong mailhan ingong hilomon nga mamiminaw inay kutab-kutabon ug baba!

“Ang kasingkasing sa matarong nagapamalandong aron sa pagtubag, apan ang baba sa daotan nagapamulong ug daotang mga butang.” (Proverbio 15:28) Hunahunaa unag maayo ang imong isulti!

“Magsulti sa tinuod ang matag usa kaninyo sa iyang silingan.” (Efeso 4:25) Kon may madunggan ka nga estorya, susiha kon tinuod ba gayod kini.

“Sumala sa buot ninyo nga pagabuhaton sa mga tawo nganha kaninyo, mao usab ang inyong pagabuhaton ngadto kanila.” (Lucas 6:31) Una pa ipanugilon ang imong nadunggan, bisan pag tinuod kini, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Unsa kahay akong bation kon ako ang anaa sa iyang lugar ug gibulgar sa usa ka tawo ang iyang nadunggan bahin nako?’

 “Atong tinguhaon ang mga butang nga mopatunghag pakigdait ug ang mga butang nga makapalig-on sa usag usa.” (Roma 14:19) Bisan pag tinuod ang impormasyon, kini makadaot gihapon kon kini dili makapadasig.

“Himoon ninyong tumong nga magkinabuhing malinawon ug magtagad sa inyong kaugalingong kalihokan ug magtrabaho ginamit ang inyong mga kamot.” (1 Tesalonica 4:11) Ayaw pagpanghilabot sa kinabuhi sa uban. Adunay daghang maayong paagi sa paggamit sa imong panahon.

Kon Ikaw ang Gipanabi

Tingali mouyon ka nga kinahanglang pugngan nato ang atong dila ug maglikay kita sa pagpanabi sa uban. Apan kon ikaw ang gisumsoman sa tabi, maguol ka gayod niini kay dili gayod kini lalim. “Sa tan-aw nako morag wala nay gustong makighigala pa kanako,” miingon ang 16 anyos nga si Joanne, nga biktima sa makadaot sa dungog nga tabi. “May mga gabii nga makatulog ko nga naghilak. Para nako nadaot na ang akong dungog!”

Unsay may imong buhaton kon biktima ka sa way basehanan nga hulungihong?

◼ Palandonga ang hinungdan kon nganong gipanabi ka. Sabta kon unsay hinungdan kon nganong ang mga tawo manabi. Ang uban manabi aron mahimo silang popular, ug aron ipakita nga sila konohay daghag nahibaloan. “Gusto nila nga lantawon sila sa mga tawo nga maayong laki tungod sa ilang pagsigeg hisgot ug laing tawo,” miingon ang 14 anyos nga si Karen. Ang kakulag pagsalig sa kaugalingon motukmod sa ubang mga batan-on sa pagdaot sa uban aron motawhay ang ilang pagbati sa ilang kaugalingon. Namatikdan sa 17 anyos nga si Renee ang lain pang hinungdan kon nganong manglibak ang mga tawo, siya miingon: “Ang mga tawo gilaay. Busa gusto silag intriga aron mahimong mas makalingaw ang kinabuhi.”

◼ Pugngi ang Imong Pagbati. Ang usa nga nadaot sa tabi ug dili makapugong sa iyang kaulaw ug kasuko mahimong mobuhat ug butang nga basolan niya sa ulahi. “Siya nga dali rang masuko magahimog kabuangan,” matod pa sa Proverbio 14:17. Bisag lisod kining sundon, panahon kini nga angay kang magpugong sa imong kaugalingon. Kon magpugong ka, dili ka mahulog sa lit-ag sama nianang tawo nga nanglibak nimo.

◼ Sabta ang katuyoan. Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Nakaseguro ba ako nga ang akong nadunggan mao gayod ang tinuod nga gisulti bahin nako? Kini ba hulungihong lang o nasaypan lang sa pagsabot? Sensitibo ra ba kaayo ko?’ Sa pagkatinuod, bisag unsa pay katarongan, ang makadaot nga tabi dili gayod maayo. Apan, mas madaot ka hinuon tungod sa imong sobrang reaksiyon sa tabi kay sa gitabi bahin kanimo. Nan, nganong dili man nimo sundogon ang tinamdan nga nakatabang kang Renee. “Masakitan gyod ko kon dunay mosultig daotan bahin nako, apan dili kaayo nako kini hatagan ug pagtagad,” siya miingon. “Kay basin sa sunod semana laing tawo o laing butang na usab ang ilang hisgotan.” b

Ang Imong Kinamaayohang Depensa

Ang Bibliya nag-ingon nga “kitang tanan mangapandol sa makadaghan,” ug midugang: “Kon adunay dili mapandol sa pulong, siya usa ka tawong hingpit, nga makahimo usab sa pagrenda sa iyang tibuok lawas.” (Santiago 3:2) Busa, dili gayod maalamon nga magpatugaw kita sa matag pulong nga isulti batok kanato. Ang Ecclesiastes 7:22 nag-ingon: “Ang imong kasingkasing nahibalo pag-ayo nga gani sa makadaghan ikaw, ikaw mismo, nakapanghimaraot sa uban.”

Kon biktima ka sa makadaot nga tabi, ang kinamaayohang depensa mao ang imong maayong paggawi. Si Jesus miingon: “Ang kaalam mapamatud-ang matarong pinaagi sa mga buhat niini.” (Mateo 11:19) Busa paningkamot nga magmahigalaon ug magmahigugmaon. Imong makita nga makapasanta gayod kini sa tabi​—o labing menos makatabang kini kanimo sa pagsagubang sa mga epekto sa tabi.

Ang ubang mga artikulo gikan sa seryeng “Mga Batan-on Nangutana . . .” makita diha sa Web site nga www.watchtower.org/​ype

[Mga footnote]

MGA BUTANG NGA ANGAYNG PALANDONGON

◼ Sa unsang paagi imong masanta ang pagkaylap sa tabi?

◼ Unsa may imong buhaton kon gipanabi ka?