Tana sa Vanuatu
Tana sa Vanuatu
TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA NEW CALEDONIA
Gikapoy ka ba? Gusto ka bang mobakasyon? Nan handurawa ang imong kaugalingon nga nagpahayahay diha sa usa ka isla sa tropiko nga tandang sa adlaw. Handurawa nga naglangoy-langoy ka sa berdeng katubigan, nagsuroy-suroy sa lasang, o nakighinabi sa mga nitibo didto. May paraiso pa ba nga sama niini dinhi sa yuta? Duna! Diin man? Sa layong isla sa Vanuatu.
ANG Vanuatu, nga anaa sa tunga-tunga sa Australia ug Fiji, dunay 80 ka gagmayng mga isla nga pormag-Y diha sa habagatan-kasadpan sa Pasipiko. Sumala pa sa mga geologo, ang dagkong lut-od sa ilalom sa yuta nagbanggaay nga tungod niini naporma ang habog nga mga bukid sa kailadman sa dagat. Ang mga taluktok sa kinatas-an niining mga bukira migimaw sa kadagatan, nga nahimong bukirong mga isla sa Vanuatu. Karon, ang paglihok ug pag-irog sa lut-od sa yuta maoy nakaingon sa paglinog ug nakapaaktibo sa siyam ka bolkan. Makita pa gani sa arisgadong mga turista ang nagbaga nga lapok diha sa duol.
Labong kaayo ang mga lasang niining mga islaha. Balwarte kini sa dagkong kahoyng dakit, nga ang mga sanga niini nga punog dahon dako kaayog bukhad. Kapin sa 150 ka klaseng orkid ug 250 ka matang sa mga pako nanubo sa tiilan sa mga kahoy. Ang tin-aw nga katubigan nga puno sa nagkalainlaig kolor nga mga isda ug mga korales gilibotan sa nindot kaayong mga baybayon ug pangpang. Ang mga turista nga mahunahunaon sa kalikopan nga gikan pa sa ubang nasod mangadto sa Epi Island aron maglangoy-langoy uban sa buotan ug siaw nga mga dugong. a
Mga Tawo nga Mokaog Tawo ug mga Kulto sa Kargamento
Ang taga-Uropa nga mga eksplorador unang miabot sa Vanuatu sa 1606. b Ang isla gipuy-an ug mabangis nga mga tribo, ug halos tanan mokaog tawo. Niadtong panahona ang lasang gipanuboan ug daghang sandalwood, nga usa ka humot nga kahoy nga pinangita sa Asia. Ang mga negosyanteng taga-Uropa namutol nianang mga kahoya kay nakapanimaho nga kini makuwartahan. Dayon nagnegosyo silag mga tawo nga gibaligya ingong ulipon, nga gitawag ug blackbirding.
Ang blackbirding maoy pagpangrekluta ug mga nitibo sa isla aron himoong mga sakada sa mga katubhan ug sa plantasyon sa gapas sa Samoa, Fiji, ug Australia. Ang mga trabahante mopirma konohay ug tulo ka tuig nga kontrata. Apan ang tinuod, kadaghanan kanila gipangidnap. Niadtong kusog pa kaayo ang maong negosyo sa ulahing bahin sa katuigan sa 1800, kapin sa katunga sa kalalakin-an sa mga isla sa Vanuatu nahimong mga sakada. Kadaghanan wala na gayod makabalik. Sa Australia pa lang duolan na sa 10,000 ka islahanon sa Pasipiko ang nangamatay, nga kasagaran tungod sa sakit.
Ang mga sakit nga dala sa mga taga-Uropa nakahatag ug dakong kadaot sa mga taga-Vanuatu. Ang mga taga-isla daling matakdan ug tipdas, kolera, buti, ug uban pang mga sakit. “Bisan ang ordinaryong sip-on ug ubo makapuo na sa tibuok populasyon,” miingon ang usa ka reperensiya.
Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nangabot sa Vanuatu sa 1839 ug gidapit dayon sa panihapon—pag-ando pa diay, silay gipanihapon! Daghan sa mga misyonaryo nga nangabot sa ulahi parehas ug gidangatan. Apan sa ngadto-ngadto ang Protestante ug Katoliko nakapanukad na diha sa mga isla. Karon kapin sa 80 porsiyento sa mga molupyo sa Vanuatu membro niining mga relihiyona. Bisan pa niana, matod pa sa awtor nga si Paul Raffaele, “daghang molupyo motuo gihapon sa mga barangan, kinsa mogamit ug mga bato sa espiritista diha sa ilang mga rituwal sa madyik nga makalumay, makapatambok ug baboy o makapatay ug kaaway.”
Makita usab sa Vanuatu ang usa sa malahutayong mga kulto sa kargamento sa kalibotan. Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, tunga sa milyong Amerikanong mga sundalo mihapit sa Vanuatu sa ilang pagpaingon sa panggubatan sa Pasipiko. Ang mga taga-isla nahingangha sa daghan kaayong manggad o “kargamento” nga dala sa mga sundalo. Sa natapos ang gubat, ang mga Amerikano nag-empake ug namauli. Ang sobrang kagamitan ug mga suplay nga nagkantidad ug milyon-milyong dolyares gipanglabay sa dagat. Ang mga grupo sa relihiyon nga gitawag ug mga kulto sa kargamento nagtukod ug mga pantalan ug mga landinganan ug nagmartsa-martsa nga nagpas-an ug pusil-pusil aron madani ang mga Amerikano sa pagbalik. Bisan karon, daghang baryohanon sa Tanna Island moampo gihapon kang John Frum—“hinanduraw nga Amerikanong mesiyas” nga matod pa nila mobalik ra nga magdalag daghang kargamento para nila.
Nagkadaiyang Kultura
Daghan kaayog pinulongan ug kostumbre kining maong isla nga nasod. Usa ka basahon nag-ingon: “Ang Vanuatu nag-angkon nga silay kinadaghanag nahibaloan nga pinulongan sa tibuok kalibotan.” Labing menos 105 ka pinulongan ug daghan pang diyalekto ang ginasulti sa tibuok kapupud-an. Ang Bislama—pinulongan sa nasod—Iningles, ug Pranses komon nga gigamit dinhi.
Apan, diha sa kaislahan, dunay usa ka butang nga nagpadayon: Ang tanang bahin sa ilang kinabuhi gigamhan gihapon ug mga rituwal. Ang gikabuangan sa kalibotan nga bungee jumping gikuha gikan sa karaang rituwal sa pagpadagaya sa ani sa Pentecost Island. Sa tinuig nga pag-ani ug gabi, ang mga hamtong ug mga batang lalaki mangambak gikan sa kahoyng mga ambakanan nga 20 ngadto sa 30 metros ang gihabogon. Ang tag-as kaayong bagon nga gihigot diha sa ilang buol-buol mao ray naghawid sa ilang kinabuhi. Ang mangambak nagtuo nga kon masaphig lang sa yuta ang ilang ulo, ang yuta motabunok kono.
Di pa lang dugay nga gibuksan sa mga taga-Malekula Island ang ilang isla alang sa mga turista. Ang mga tribo nga gitawag ug Big Nambas ug Small Nambas nanimuyo dinhi. Sila kaniadto maoy mabangis nga kumakaon ug tawo, ug gibalita nga ilang gikaon ang ilang kataposang biktima niadtong 1974. Ang ilang kostumbre sa pagbugkot sa ulo sa mga batang lalaki aron motaas ang porma niini, nga nindot konong tan-awon, gihunong na usab pipila ka tuig ang milabay. Karon, ang mga Nambas mahigalaon kaayo ug malipay sa pag-asoy sa ilang kultura ngadto sa mga turista.
Mga Tawong Nagpuyo Niini nga Paraiso
Kadaghanang turista mangadto sa Vanuatu aron mamakasyon. Apan ang mga Saksi ni Jehova nangabot dinhi mga 70 ka tuig kanhi aron sa pagtabang sa mga tawo nga makakat-on bahin sa Diyos. Ang paningkamot sa mga Saksi niining “kinalay-ang dapit sa yuta” namunga. (Buhat 1:8) (Tan-awa ang kahong “Adik sa Kava Nahimong Kristohanon.”) Sa 2006 ang lima ka kongregasyon sa mga Saksi diha sa nasod nakagugol ug kapin sa 80,000 ka oras sa pagpaambit sa mensahe sa Bibliya bahin sa umaabot nga paraiso sa yuta. (Isaias 65:17-25) Makapalipay nga kining umaabot nga Paraiso mohatag ug dumalayon nga kahupayan sa mga kalisod ug kabalaka niining kinabuhi karon!—Pinadayag 21:4.
[Mga footnote]
a Ang mga dugong nga tanom ang ginakaon maoy sus-an nga mga mananap sa katubigan nga motubo hangtod 3.4 metros ang gitas-on ug motimbang ug kapin sa 400 kilos.
b Ang Vanuatu gitawag kaniadto ug New Hebrides una pa kini nahimong independente nga nasod sa 1980.
[Kahon/Hulagway sa panid 17]
ANG MALIPAYONG MGA TAWO SA ISLA
Sa 2006, ang mga taga-Vanuatu nanguna ingong ang labing malipayon sa tibuok kalibotan sumala pa sa Happy Planet Index. Gisurbi sa New Economics Foundation, usa ka institusyon sa Britanya, ang 178 ka nasod kon kinsa ang labing malipayon, kinatas-an ug kinabuhi, ug kon kinsa ang kinamaayohang moatiman sa kalikopan. “[Ang Vanuatu] maoy nanguna tungod kay ang mga tawo niini malipayon, nga makaabot ug halos 70 ang edad ug wala kaayo sila makahatag ug kadaot sa yuta,” nag-ingon ang mantalaang Vanuatu Daily Post.
[Hulagway]
Naandang besti
[Credit Line]
© Kirklandphotos.com
[Kahon/Hulagway sa panid 17]
ADIK SA KAVA NAHIMONG KRISTOHANON
Si Willie, usa ka nitibo sa Pentecost Island, kusog kaayong moinom ug kava sukad pa sa iyang pagkabatan-on. Kining dinugmok nga gamot sa usa ka matang sa paminta pabukalan nga mahimong isog nga ilimnon. Kada gabii mopauli siya nga magsusapinday kay nahubog sa kava. Naputos siya sa utang. Manghasi siya kanunay ug iyang dapatan ang iyang asawa nga si Ida. Dayon ang kauban ni Willie sa trabaho, nga Saksi ni Jehova, nagdasig kaniya sa pagtuon sa Bibliya. Misugot si Willie. Sa sinugdanan supak si Ida sa pagtuon. Apan anam-anam nga nausab ang batasan sa iyang bana, busa wala na siya mosupak ug nagtuon na usab siya. Ang ilang espirituwalidad miuswag. Sa ngadto-ngadto nabuntog ni Willie ang iyang mga bisyo. Siya ug si Ida gibawtismohan ingong mga Saksi ni Jehova niadtong 1999.
[Mapa sa panid 15]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
NEW ZEALAND
AUSTRALIA
PACIFIC OCEAN
FIJI
[Hulagway sa panid 16]
Mangangambak nga nakigbahin niining peligrosong rituwal sa pagpatabunok sa yuta
[Credit Line]
© Kirklandphotos.com
[Picture Credit Line sa panid 15]
© Kirklandphotos.com
[Picture Credit Line sa panid 16]
© Kirklandphotos.com
[Picture Credit Line sa panid 16]
© Kirklandphotos.com