“Mga Makinang Makalaglag” Napanan-aw na nga Maimbento

“Ang daotang hunahuna sa tawo mangita gayod ug paagi sa paggamit sa iyang mga abilidad sa pagpangulipon, paglaglag o paglimbong sa iyang isigkatawo.”—Horace Walpole, Ingles nga magsusulat sa ika-18ng siglo.

ANG ayroplano nakahatag ug daghang kaayohan sa tawo. Bisan pa niana, ang giingon ni Horace Walpole sa ibabaw tinuod gayod! Bisan sa panahong wala pa maimbento ang ayroplano, ang mga tawo naghunahunag daghang paagi sa paggamit ug mga makinang molupad ingong mga instrumento sa gubat.

Sa 1670, kapin sa 100 ka tuig una pa gipalupad ang balon nga may nagmaniobra, ang Italyanong Heswita nga si Francesco Lana nag-ingon nga lagmit “dili gayod motugot ang Diyos nga magama ang ingon niini nga makina [balon], aron dili kini makahatag ug dakong kadaot sa tawo ug sa gobyerno.” Apan, kay nakapanan-aw nga may mga problemang motungha sa umaabot, siya miingon: “Kinsa bay [dili makapanan-aw] nga mameligrong atakehon ang tanang siyudad, kay ang mga balon mahimong mokalit lang ug tungha ibabaw mismo sa plasa sa merkado ug ang mga sundalo nga sakay niini mopatighulog? Kini mahimong mahitabo usab diha sa mga lagwerta sa pribadong mga balay ug diha sa mga barko nga naglawig sa kadagatan . . . Bisag dili na magpaubos paglupad, kini makahulog ug mga bomba nga makalunod ug barko ug makapatay ug tawo, ug ang mga barko mahimong sunogon pinaagig pulbora, bala, ug bomba.”

Sa dihang naimbento ang hot-air balloon ug hydrogen balloon sa kataposang bahin sa ika-18ng siglo, si Walpole nabalaka nga kining mga sakyanan sa kahanginan mahimong “mga makinang makalaglag sa tanang tawo.” Sa pagkatinuod, sa kataposang bahin sa 1794, ang hydrogen balloon gigamit sa mga heneral sa kasundalohan sa Pransiya sa pagpangespiya sa teritoryo sa mga kaaway ug sa paghatag ug mga direksiyon sa ubos. Ang mga balon gigamit usab panahon sa Giyera Sibil sa Amerika ug sa paggubatay sa Pransiya ug Prussia sa katuigan sa 1870. Ug panahon sa duha ka gubat sa kalibotan sa milabayng siglo, ang balon gigamit sa mga sundalong Aleman, Amerikano, Ingles, ug Pranses sa pagpangespiya.

Ang balon nahimo gayod nga instrumento sa kalaglagan panahon sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan sa dihang nagpadala ang mga sundalong Hapon ug 9,000 ka balon nga may mga bomba paingon sa Tinipong Bansa. Kapin sa 280 niining maong mga balon nakaabot sa Amerika del Norte.

Mga Ayroplanong Iggugubat Gidahom nga Maimbento

Sa gikamulo pa kini paggama, ang ayroplano giisip na nga usa ka kuyaw nga makinang iggugubat. Si Alexander Graham Bell miingon niadtong 1907: “Pipila lang ang nahibalo nga hapit nang maimbento sa Amerika ang instrumento nga makasulbad sa isyu nga magbag-o sa paagi sa pagpakiggubat sa kalibotan—ang akong gitumong mao ang paghimog ayroplanong iggugubat nga sayon  maniobrahon.” Niana gihapong tuiga, gikutlo diha sa The New York Times ang piloto sa balon nga si Kapitan Thomas T. Lovelace nga nag-ingon: “Duha ngadto sa lima ka tuig gikan karon ang dagkong mga nasod makabaton na unya ug mga airship ug airship destroyer sama usab karon nga duna nay mga torpedo boat ug mga torpedo boat destroyer.”

Paglabay lamang ug tulo ka bulan, ang U.S. Signal Corps nagpahimo sa magsoong Wright ug kinaunahang ayroplanong iggugubat. Ang artikulo sa New York Times sa Septiyembre 13, 1908, naghisgot kon nganong ang militar interesado sa ayroplano: “Ang bomba mahimong ihulog diha sa panghaw sa boke de giyera, nga makaguba sa makinarya ug sa makina.”

Sama sa gisulti ni Bell, tungod sa ayroplano ‘nabag-o ang paagi sa panaggubatay sa kalibotan.’ Pagka-1915, ang mga tiggamag ayroplano nakagama ug masinggan nga gitaod diha sa ayroplano nga inigrakrak dili maigo ang palabad. Ang mga fighter plane gisundan ug mas dagko ug mas gamhanang mga bomber, nga gigamit sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan. Sa Agosto 6, 1945, gihulog sa B-29 Superfortress ang unang bomba atomika nga gigamit sa panaggubat, nga nakapayhag sa siyudad sa Hiroshima sa Japan nga nakakalas ug 100,000 ka kinabuhi.

Duha ka tuig una pa niini, sa 1943, si Orville Wright miingon nga siya naguol nga naimbento ang ayroplano. Sa gisangka ang duha ka gubat sa kalibotan, siya miingon nga ang ayroplano nahimo gayong makalilisang nga hinagiban. Sukad niadto, sa pagkaimbento sa mas modernong mga hinagiban, kini misamot ka makamatay, samtang ang “nasod motindog batok sa nasod.”—Mateo 24:7.

[Mga hulagway sa panid 22, 23]

1. Balon nga nagdalag bomba apan walay nagmaniobra

2. Barrage balloon

[Credit Line]

Library of Congress, Prints & Photographs Division, FSA/OWI Collection, LC-USE6-D-004722

3. B-29 Superfortress

[Credit Line]

USAF photo

4. Strike Fighter F/A-18C Hornet

5. F-117A Nighthawk Stealth Fighter

[Credit Line]

U.S. Department of Defense