Baikal—Ang Kinadak-ang Linaw sa Kalibotan
Baikal—Ang Kinadak-ang Linaw sa Kalibotan
TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA RUSYA
SA DAGHANG kasiglohan, kini nga linaw gisimba sa mga tribo sa Mongolia sa halayo nga rehiyon nga nailhan karon nga habagatang Siberia. Bisag duna pay daghang lanaw nga mas lapad pa niini, kini ang kinalaloman ug kinadaghanag tubig sa tibuok kalibotan. Ang usa sa mga ngalan niini nga nagpabilin hangtod karon mao ang Baikal, nga gituohan nga nagkahulogang “Dagayang Linaw” o “Dagat.” Sa pagkatinuod, kay ang Baikal “hilabihan man kaayo ka dako ug usahay linaw ug usahay baloron,” ang mga sakayanon sa mga tampi niini moingon usahay nga “mangadto ta sa dagat.”
Gipasigarbo sa mga Ruso ang Lake Baikal. Gitawag kini sa usa ka siyentipiko sa Moscow nga samag “usa ka mananoy nga piyesa sa musika nga nakat-onan sa tanan sa bata pa.” Sama sa mananoy nga piyesa sa musika nga daghag nindot nga mga nota, ang Lake Baikal daghan kaayog maanindot nga talan-awon—matahom nga mga baybay, tin-aw kaayong tubig, ug klase-klaseng tagsaong mga linalang nga dili makita sa ubang dapit.
Kon tan-awon gikan sa wanang, ang Lake Baikal—mga 636 kilometros ang gitas-on ug 80 kilometros ang gisangkaron sa kinalaparan nga bahin niini—morag asul nga mata nga nagdiyong. Dinhi napondo ang ikalimang bahin sa tanang tab-ang nga tubig sa tibuok kalibotan, nga mas daghan pa kay sa lima ka Dagkong Linaw sa Amerika del Norte kon tiponon! Ang Lake Baikal maoy kapin sa 1,600 metros ang giladmon. Kon kini pahubsan, kinahanglang paagosan kinig tubig gikan sa tanang suba sa kalibotan sulod sa usa ka tuig aron mapuno!
Ang Pagbanggaay sa mga Kontinente
Ang mga geologo nagtuo nga sa kanhiayng panahon, usa ka gamay-gamayng kontinente nga napadpad paamihanan nabangga sa Asia. Tungod niini, ang dagkong seksiyon sa bato sa kinailadman sa yuta nasiak ug naduso ang yuta sa ibabaw nga napormang kabukiran sa Himalaya. Ang uban nagtuo nga ang epekto sa pagkabangga sa mga kontinente nakapasangkad ug samot sa ubay-ubayng lawom nga siak o rift diha sa Siberia. Ang usa niini gitawag karon nga Baikal Rift. Paglabay sa panahon, ang mga balas-balas gikan sa mga bukid sa palibot miagos niini nga miabot ug mga siyete kilometros. Kini napuno ug tubig nga napormang Lake Baikal. Karon kapin sa 300 ka suba ug mga sapa ang nagbuhagay paingon sa linaw, apan ang subang Angara lamang ang nag-agos paggawas niana.
Lahi sa kadaghanang karaang mga linaw sa kalibotan, ang Baikal wala mapuno sa mga inagos o nahimong kalamakan. Ang mga siyentipiko nagtuo nga ang rason mao nga ang dagkong tinabla-tablang bato ilalom sa linaw nag-irog gihapon mao nga anam-anam nga nagkadako ang siak. Busa imbes mapuno sa inagos, ang linaw nagkalalom hinuon matag tuig! Kining nag-irog nga tinabla-tablang bato maoy nagpahinabo usab sa pagbugwak sa mainit nga tubig gikan sa salog sa linaw.
Pagtan-aw sa Ilalom sa Lake Baikal
Ang uban mahadlok sa pag-adto sa tunga sa Lake Baikal kay didto molapos ang imong panan-aw sa kalawmon nga 50 metros tungod sa katin-aw sa tubig! Ang usa ka matang sa gigming nga mga linalang sa tubig nga hilabihan ka daghan nagsilbing tigsala sa linaw ug maningaon sa mga lumotlumot ug mga bakterya nga makapalubog sa daghang linaw. Ang ilang katabang mao ang klase-klaseng mga uwang nga naglibod-libod sa linaw, nga naningaon sa organikong hugaw nga madugta kon dili makaon. Busa ang tubig tin-aw gayod kaayo nga wala pay bayente ka tuig sa miagi, kini gikuhaag sampol nga tubig aron ipasusi sa laboratoryo apan nahugawan sa gisudlan niining kristal nga sudlanan!
Gawas pa nga gidungog kini nga tin-aw kaayo, ang tubig sa Lake Baikal tugob sa oksiheno. Ang ubang laglom nga mga linaw kulag oksiheno sa pipila ka brasas nga giladmon mao nga ang kadaghanan sa mga tubignong kinabuhi niini namuyo diha sa kamabwan. Apan tungod sa patindog ug pababag nga sulog sa Lake Baikal, ang oksiheno madala sa lalom ug masagol pag-ayo sa tubig. Busa bisan ang kinalaloman nga bahin sa linaw punog kinabuhi.
Ang ilalom gipanuboan ug daghang sagbot-sagbot nga nanglipang sa bugnaw ug limpiyong tubig. Ang berdeng mga espongha nga nananga samag mga korales nahimong silonganan sa klase-klaseng gagmayng mga linalang sa tubig. Daghang organismo nga gustog init nagpundok diha sa mga buhobuho nga nagbuga ug init nga tubig. Sa kapin sa 2,000 ka linalang nga nagpuyo sa linaw, 1,500 niini dili makita sa laing dapit.
Ang Lake Baikal gibantog sa omul, usa ka lamian nga puting isda sa kamig kaayong tubig nga pinangita sa mga mananagat. Ang ubang mga mananap dinhi talagsaon ug katingad-anan. Usa ka matang sa flatworm motubo ug kapig usa ka piye ug mokaon ug isda. Gani duna pay usay-selula nga mga organismo nga nanimuyo sa balas! Ang linaw gibantog usab sa golomyanka—nga makita ra sa Baikal. Tingali kini ang labing katingad-anan nga isda dinhi.
Kining gigming nga golomyanka sihag ug nagsinaw-sinaw. Nanimuyo kini duol sa salogsalog sa linaw ug didto manganak. Ang ikatulong bahin sa lawas niini pulos tambok, nga tugob sa bitamina A. Kini makaagwanta sa presyur sa tubig sa giladmong 700 hangtod 1,600 piye; apan, kon mabulad sa adlaw, ang lawas niini mahilis diin mga bukog ug tambok na lang ang mabilin. Ang golomyanka kinaham usab sa iladong molupyo sa Lake Baikal—ang nerpa o Baikal seal. Kini lang ang seal nga nagpuyo sa tab-ang nga tubig.
Ang Nag-usab-usab nga Panahon
Sulod sa mga lima ka bulan sa usa ka tuig, ang Lake Baikal mayelo. Sa ulahing bahin sa Enero, ang yelo mokapin ug tulo ka piye nga gibag-on. Kini may mga linya-linya nga mogilak-gilak kon madan-agan sa adlaw sama nianang sa mga bildo sa bentana. Ang yelo nipis usab kaayong tan-awon—samag kristal katin-aw nga ang tawo nga maglakaw sa ibabaw makakita sa mga bato sa ilalom. Apan ang tinuod, lig-on kaayo kining nayelo nga tubig. Sa milabayng usa ka gatos ka tuig, sa tingtugnaw sa Ruso-Hapon nga Gubat, ang kasundalohan sa Rusya nagtaod ug riles sa tren niini nga yelo ug nakapaagi ug 65 ka tren!
Gikan sa ulahing bahin sa Abril ngadto sa Hunyo, lanog kaayo ang nangasip-ak nga yelo. Ang walay puas nga pagtinagingting sa yelo morag “musika” nga madunggan kanunay sa mga taga-didto. Ang tigdukiduki sa kinaiyahan nga si Gerald Durrell misulat nga ang yelo “nagtinagingting samag gigming nga mga piyang-piyang [ug] morag naghagok nga mga iring.” Dayon, sa dihang moinit na ang klima, ang nangabungkag nga yelo matipon-og sa hangin ug balod ug idagsa diha sa tampi.
Kon matunaw na ang yelo, ang kalanggaman mamalik. Ang ubang mga langgam sa Lake Baikal, sama sa dipper, magpabilin sa tibuok tingtugnaw sa ulo-ulo sa Angara River, kay dili man kini mayelo. Sa moinit ang klima mag-ipon sila sa ubang mga langgam sa tubig—sama sa mga itik, gangsa, whooper swan, ug mga tikling.
Inigka-Hunyo ang mga turista sa linaw makakitag pamilya sa mga oso nga maglakaw-lakaw sa tampi nga maningaon sa mga ulod sa usa ka matang sa langaw nga pwerteng daghana nga mapusa diha sa mga bato-bato. Mahinamong tilaan sa mga oso kini nga mga insekto, nga dili maninagad sa naghadyong-hadyong nga mga insekto nga midugok kanila. Daghan kaayong hayop ug langgam mamalik sa tampi niining higayona, nga madala sa nagkaguliyang nga pagpaningaon diha sa tampi.
Sa sayo nga tingpamulak ug ting-init, ang linaw panuboan sa makadiyot ug mga lumot-lumot nga kaonon sa mga linalang sa tubig nga nagakamang, ug kini nga lumot-lumot makapaberde sa tubig. Apan kasagaran, kon tan-awon gikan sa tampi, ang kolor sa tubig sa Lake Baikal medyo berde-asul ug ang kolor sa lawom nga bahin sa linaw asul kaayo sama sa lawod sa dagat.
Ang tampi dunay mga bungdo-bungdo nga mga balas ug habog nga mga pangpang. Ang nindot nga mga luok ug mga punta nakadugang sa katahom sa dapit nga nakaingon ang usa ka magsusulat nga ang talan-awon samag “nagkidlap-kidlap nga perlas sa dako kaayong hawan sa nag-usab-usab” nga dagway sa tubig ug panganod.
Sa ulahing bahin sa tuig, ang linaw bagyohonon. Inigkatinghunlak, ang hangin usahay mohaguros paubos sa linaw nga hilabihang kusoga. Ang linawng tubig niini makutaw nga mahimong dagko kaayong balod, nga moabot ug kuwatro ngadto sayis metros ang gihabogon. Bisan sa ubang panahon sa tuig, gidungog nga ang hangin makapalunod ug dagkong barkong depasahero ug barkong pangisda.
Usa ka Lugar nga Daghag Talan-awon
Ang grabeng katugnaw sa Siberia naghimo sa Lake Baikal nga daw kamig, nagmingaw nga higante, apan ang tinuod kini gipuy-an sa daghang ihalas nga mga mananap ug nagkadaiya lang ang mga talan-awon. Ang upat ka habog nga kabukiran nga naglibot sa linaw gipuy-an sa mga osa ug sa hapit nang mapuo nga matang sa kanding sa Siberia.
Sa ubos-ubos nga dapit mao ang kapatagan. Ang uban niining kabalilihan matawag nga hardin sa kabulakan sa Siberia tungod sa nanubong tagsaong ihalas nga mga bulak. Lakip sa talagsaong matang sa mga langgam sa kapatagan mao ang nindot kaayong demoiselle crane ug bustard, nga mao ang kinadak-ang langgam sa Asia.
Importante kaayo sa Lake Baikal ang taiga, nga lasang sa mga kahoyng pino nga naglibot niana. Ang taiga dobleg gidak-on sa lasang sa Amazon sa Brazil. Sama sa lasang sa Amazon, ang taiga dako kaayog bahin sa pagmentinar sa ekolohiya ug klima sa kalibotan. Daghang langgam ang nanimuyo dinhi, lakip ang capercaillie, usa ka matang sa grouse, nga nindot kaayong mosayaw ug moawit sa pagpamirig-birig ug baye. Ang nindot nga Baikal teal, nga makita sa panid 17, tig-anhaan usab sa linaw.
Ang usa ka tagsaong mananap nga sus-an mao ang gibantog nga Barguzin sable. Gipangayam kaniadto nga walay kuto-kuto tungod sa balhibo niini, ang sable midaghan na sa tabang sa mga tigpanalipod sa kalikopan. Agig paningkamot aron dili mapuo kining nindot nga mananap, ang kadaplinan sa Lake Baikal gihimong Barguzin Nature Reserve niadtong 1916. Karon, dunay tulo ka reserbasyon nga ang tampi niini dili paduolan ug tawo, ug dunay tulo ka parke nga bukas alang sa publiko.
Pagpamalandong sa Kalalom sa Kahibalo sa Maglalalang
Ang Lake Baikal gilakip sa listahan sa UNESCO World Heritage ug popular nga destinasyon sa mga turista. Kapin sa 300,000 ka turista sa tibuok kalibotan moanhi dinhi matag tuig. “Ang Baikal karon maoy paraiso sa mga tigdukiduki sa kinaiyahan ug matahom kaayong destinasyon panahon sa pista opisyal,” nagreport ang usa ka artikulo diha sa Internet. “Ang Baikal mahimong usa sa labing matahom nga lugar nga bakasyonan sa Asia, kay daghan man dinhig matahom nga mga tampi, daghang dapit nga maayong lakaw-lakawan, katan-awag mga langgam, ug nindot sakay-sakayag bangka agig lingaw-lingaw.”
Ang linaw nindot kaayong dapit nga kapamalandongan sa kinalabwang kaalam sa Diyos ug sa katahom sa iyang kalalangan. Ang Diyos lang gayod ang makalalang sa talagsaon kaayong natural nga proseso sa pagpatunhay ug hilabihan ka daghang kinabuhi niining matahom kaayong linaw! Kon magbarog ka sa tampi sa Lake Baikal, mapukaw ka gayod sa pagsulti sa mga pulong sama nianang sa magsusulat sa Bibliya kinsa miingon: “Oh pagkalawom sa bahandi ug sa kaalam ug sa kahibalo sa Diyos!”—Roma 11:33.
[Kahon/Hulagway sa panid 16, 17]
KINI LANG NGA SEAL ANG NAGPUYO SA TAB-ANG NGA TUBIG
Gipuy-an ang Lake Baikal ug libolibong nerpa o Baikal seal nga maningaon ug isda sa tibuok tuig. Walay nahibalo kon nganong didto lang sa kinatung-an sa Siberia mabuhi ang nerpa. Ang kamatang niini nagpuyo duolan sa 3,220 kilometros ang gilay-on.
Ang nerpa plat ug nawong ug dagko kaayog mata nga nagdug-ol. Kini ang kinagamyang seal sa tibuok kalibotan, nga may gidak-ong kutob sa 1.4 metros. Makita sila nga pundok-pundok nga magpabulad sa adlaw diha sa dagkong mga bato, nga dili magpinaakay ug magtinuloray sama sa kinaiya sa kadaghanang seal. Kining buotang nerpa lagmit mao ang labing mahigalaong seal sa tibuok kalibotan.
Ang biologo nga nagtuon ug mga seal miingon nga ang nerpa “mas buotan kay sa seal nga puntik-puntik, nga dili mamaak kon sikopon alang sa pagpanukiduki sa siyensiya.” Usa ka reperensiya nag-ingon nga ang mga mananalom nakakitag mga nerpa nga nangatulog. Sila miingon nga wala makamata ang mga seal dihang gihikap o sa gibali ang posisyon sa ilang lawas.
[Credit Line]
Dr. Konstantin Mikhailov/Naturfoto-Online
[Kahon/Hulagway sa panid 18]
LAGIWANAN
Gikan sa 1951 ngadto sa 1965, daghang Saksi ni Jehova gipalagiw didto sa rehiyon sa Lake Baikal tungod kay wala nila ikompromiso ang ilang relihiyosong pagtuo. Sa 1951, si Praskovya Volosyanko gipalagiw didto sa Olkhon, ang kinadak-ang isla sa Baikal. Pangisda ang iyang panginabuhi duyog sa ubang mga Saksi nga gipalagiw usab didto. Siya nakigbahin usab ug laing matang sa “pagpangisda” ginamit ang iyang Bibliya sa pagpaambit sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos ngadto sa mga molupyo sa Olkhon.
Sa 1953, si Praskovya ug unom pa ka Saksi gidakop tungod sa ilang pagsangyaw, ug siya gibilanggo ug 25 ka tuig. Sa dihang gibuhian, siya matinumanong nag-alagad sa kongregasyon sa Usol’ye-Sibirskoye, sa rehiyon sa Irkutsk, sa wala pa mamatay niadtong 2005. Karon duna nay duolan sa 30 ka kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa rehiyon sa Baikal ug sa kanait nga siyudad sa Irkutsk.
[Mapa sa panid 15]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
RUSSIA
Lake Baikal
[Hulagway sa panid 16, 17]
Lake Baikal ug Sayan Mountains
[Credit Line]
© Eric Baccega/age fotostock
[Hulagway sa panid 17]
Baikal teal
[Credit Line]
Dr. Erhard Nerger/Naturfoto-Online
[Picture Credit Line sa panid 15]
Dr. Konstantin Mikhailov/Naturfoto-Online
[Picture Credit Lines sa panid 18]
© Eric Baccega/age fotostock; Boyd Norton/Evergreen Photo Alliance