Miabot ug Kapin sa 120 ka Tuig ang Pagtadlas sa Kontinente

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

NIADTONG Pebrero 3, 2004, ang tren nga mga 1.1 kilometros ang gitas-on hinay-hinayng nagpadagan paingon sa Darwin Railway Station diha sa Amihanang Teritoryo sa Australia nga gamay lag molupyo. Libolibong tawo ang naghulat sa pag-abot niini. Ang tren nga ginganlag The Ghan bag-o pang nakatapos sa unang panaw niini nga 2,979 kilometros, nga duha ka adlawng pagtabok sa kontinente gikan sa habagatan paingon sa amihanan.​—Tan-awa ang kahong “Kon Diin Gikan Kining Ngalana,” sa panid 25.

Tungod sa 2,000 ka tawo nga nagdalag kamera nga nagpunsisok diha sa riles, ang tren nagpahinay ug dagan sa nagkaduol kini sa siyudad sa Darwin. Busa nalangan kinig 30 minutos. Apan walay mireklamo. Kapin na sa usa ka gatos ka tuig naghulat ang nasod. Nagtadlas sa usa sa kinaughan, kinainitan, ug kinamingawan nga rehiyon sa kalibotan, miabot ug 126 ka tuig ang pagtaod sa riles gikan sa Adelaide ngadto sa Darwin.

Gikinahanglan ang Tren

Sa ulahing bahin sa katuigan sa 1870, ang gamayng komunidad sa Adelaide, nga sidlakang bahin sa dakong luok nga gitawag ug Great Australian Bight, nangandoy nga unta mouswag ang ekonomiya sa ilang rehiyon ug kini katukorag mas maayong agianan paingon sa halayong amihanan. Ang Amerika nakatapos na sa ilang riles nga nagkonektar sa sidlakan ug sa kasadpang mga rehiyon niadtong 1869. Ang mga lungsoranon sa Adelaide nangandoy usab nga makatukod ug riles nga magkonektar sa ilang rehiyon paingon sa Port Darwin, nga maoy pagtawag niadto sa Darwin. Dili lamang mabuksan niini nga riles ang interyor sa nasod kondili mamenosan pa gayod ang panahon sa pagbiyahe paingon sa Asia ug Uropa.

Ang ideya sa pagtaod ug riles morag sayon paminawon, apan ang riles itaod sa batoon nga kabungtoran ug kabukiran, bagang kakahoyan, ug balason ug batoon nga mga desyerto​—ang uban niining mga dapita mangahimong huyong-huyong o agianag baha human sa kusog nga ulan. Sa kataposan natabok sa eksplorador nga si John Stuart kining malisod nga yuta sa iyang ikatulong pagsulay sa pagtabok niadtong 1862. Apan samtang nagbaktas, siya ug ang iyang mga kauban hapit mamatay sa kagutom ug kauhaw.

Naglagiting nga Kainit, Unos sa Balas, ug mga Pagbaha

Bisan pa niini nga mga problema, ang mga lungsoranon sa Adelaide positibo gihapon. Sa 1878 nagsugod sila sa pagtaod ug riles sa Port Augusta. Ang 900 ka trabahante migamit lamang ug demanong mga gamit, mga kabayo, ug mga kamelyo, sa paghimog riles paamihanan diha sa mga dalan-dalan sa mga Aborigine o mga nitibo latas sa Flinders Ranges. Kini nga riles gitukod diha tungod kay kini lamang ang bugtong dapit nga dunay linaw-linaw, sanglit ang mga tren nga gipadagan ug alisngaw magkinahanglan man ug tubig.

Duha ka tuig ug tunga natapos pagtaod ang unang 100 kilometros nga riles. Sa ting-init ang temperatura mosaka usahay ug 50 grado Sentigrado. Niining uga nga init, ang mga kuko mangliki, ang tinta sa tumoy sa igsusulat mogahi, ug ang puthawng mga riles mabawog. Ang mga tren madiskaril kanunay. Human sa unos sa balas, kuhaan  pa sa mga trabahante ang riles ug mga balas nga nangapadpad sa hangin, nga moabot usahay ug dos metros ang giladmon. Sagad ang mga trabahante igo na lang motan-aw nga walay mahimo dihang mag-unos na usab ug balas.

Dayon moabot na usab ang ulan. Sa pipila lang ka minutos, ang naughang mga suba magbaha nga makalubag sa mga riles, makabanlas sa daghang bulan nga trabaho, ug makaungot sa mga tren uban sa mga pasahero niini. Usa ka tigmaneho sa tren namusil ug ihalas nga kanding aron mapakaon ang mga pasahero. Paglabay sa daghang tuig, kon ang tren maaberya, ang pagkaon ihulog pinaagig parakyot.

Inighuman ug ulan, ang mga tanom sa desyerto manurok ug makapadugok ug duot sa mga dulon. Sa usa ka hampak sa mga dulon, ang mga riles midanlog sa nangaligsang mga insekto busa gitaoran ang tren ug laing makina nga moduso niini. Ang mga hampak sa mga ilaga maoy lain na usab nga problema. Kaonon sa mga ilaga ang bisan unsa nga ilang giisip nga makaon​—mga suplay sa kampo, lona, montura, ug bisan mga botas. Dunay usa ka sementeryo nga nahimutang tapad sa riles—​usa ka pahinumdom sa epidemya sa tipos tungod sa hugaw nga kondisyon sa kampo sa gisugdan pag taod ang riles.

Agig kalingawan, ang mga tripulante sa tren usahay magbinuang. Sa usa ka higayon nga midaghan pag-ayo ang koneho sa Alice Springs, ang ubang mga tripulante sekreto nga nagpasulod ug mga koneho sa The Ghan. Pagkabuntag sa dihang gibuksan sa mga pasahero ang pultahan sa ilang kabin aron mamahaw, sila nanaak sa agianan nga “naghuot sa nangalibog nga mga koneho,” matod pa sa librong The Ghan​—From Adelaide to Alice. Diha sa laing biyahe, usa ka nati nga kanggaro gibuhian ug nagsulod-sulod sa mga kabin.

Ang mga Aborigine nga nagpuyo sa hilit nga mga dapit usahay moduol sa riles dihang moagi ang tren. Gikan sa layo-layo ilang makita ang mga tawo sa sulod. Siyempre ang mga Aborigine nahadlok sa sinugdan. Gani, ang uban nagtuo nga gitukob nga buhi sa “usa ka dako kaayong demonyo nga bitin” ang mga pasahero!

Dugay-dugayng Nahunong ang Trabaho

Human sa 13 ka tuig nga makabuktot nga trabaho, ang proyekto gihunong nga mga 470 ka kilometros na lang unta gikan sa Alice Springs kay nahutdan na ug pondo. ‘Ang komunidad walay ikasarang sa pagtapos sa dako kaayong proyekto,’ nag-ingon ang Australian Geographic. Sa 1911 ang gobyerno maoy midumala sa proyekto ug gipaabot ang riles hangtod sa Alice Springs. Apan wala una nila padayona ang plano nga paaboton ang riles hangtod sa Darwin, nga 1,420 kilometros paamihanan.

Sa dihang ang The Ghan miabot sa unang higayon sa Alice Springs sa 1929, ang tibuok lungsod​—mga 200 ka tawo niadtong panahona—​nangabot sa pagsaulog. Sila ginindotan pag-ayo sa komedor sa tren, apan mas ginindotan sila sa kaligoanan ug sa kasilyas. Niadtong panahona, ang tren nga dunay bathtub giisip nga talagsaon ug maluho. Sa 1997 ang riles sa tren kutob lang sa Alice Springs. Niadtong tuiga ang gobyerno sa nasod ug ang lokal nga pamunoan nagkauyon sa pagtapos sa dugay nang gihulat nga ekstensiyon sa riles sa Alice Springs paingon sa Darwin. Ang trabaho gisugdan niadtong 2001.

Ang dagko kaayong deboton nga mga makina maoy nagtaod sa $1.3 bilyones (mga $1 bilyones, U.S.) nga riles ug kini makataod ug 1.6 kilometros nga riles sa usa ka adlaw, nga motadlas sa labing menos 90 ka bag-ong taytayan nga dili mabanlas sa baha. Ang 1,420 kilometros nga riles, nga mao kono “ang kinadak-ang proyekto sa Australia,” natapos niadtong Oktubre 2003 nga wala mosobra sa badyet ug nag-una sa eskedyul.

Nindot nga mga Talan-awon sa Hilit nga mga Dapit sa Australia

Karon sa modernong siyudad sa Adelaide gihapon manukad ang biyahe sa hapon sa The Ghan sa pagtadlas sa kontinente. Inigbiya sa siyudad, ang  duha ka makina ug mga 40 ka bagon moagi sa nagbalod-balod nga kaumahan sa trigo paingon sa Port Augusta, nga halos 300 kilometros sa amihanan. Ang talan-awon dinhi mausab, kay imong makita ang awaaw nga kabalasan, naglawod-lawod nga saltbush, ug kabagnotan nga nanganaw-kanaw sa kapunaw-punawan.

Paglapas sa utlanan sa Port Augusta, ang The Ghan modagan diha sa bag-ong riles, nga dili maunsa bisag unsa pay klima, nga mga 250 kilometros kasadpan sa lugar sa daang riles nga kanunayng bahaan. Inigkagabii sa desyerto, ang mga pasahero mangatulog samtang molabay ang tren sa mga lanawng asin nga maughan sa dakong bahin sa tuig apan magpangidlap sa bulanong gabii inigkahuman sa ulan. Ang kalangitan puno sa mga bituon. Hinunoa, dili na madunggan ang tinagiktik sa tren kaniadto, kay ang mga sinumpay sa riles giwilding na man aron dili kini kanunayng mentinahon.

Inigkakadlawon, ang desyerto duol sa Alice Springs magsiga-siga sa pula ug dalag nga kolor nga nadan-agan sa nagsubang nga adlaw. “Sobra ka nindot ang talan-awon,” matod pa sa usa ka pasahero. “Bisan diha lang sa tren mabati nako ang gahom sa adlaw. Kini mosidlak diha sa nanganawkanaw, sakaon ug dulhogong desyerto nga hilabihan ka lapad, hilabihan ka mabulokon, hilabihan ka kuyaw tungod sa pagkaawaaw nga makapanglimbawot sa balhibo. Lugar kini nga mopabati sa tawo nga siya wala diay angay ikapanghambog.”

Gikan sa Kahilitan Paingon sa Tropiko

Human mohunong sa Alice Springs sa hapon, ang The Ghan mopadayon paingon sa lungsod sa Katherine ug dayon ngadto sa terminal niini sa amihanan, ang tropikanhon nga Darwin. Sa sulod sa mga bagon nga gi-aircon, “ang mga pasahero makatilaw ug kaluho sa dihang mosakay sa The Ghan,” miingon si Larry Ierace, manedyer sa The Ghan sa unang biyahe niini. Inigpanambo sa bentana, ilang mahunahunaan ang mga kapeligrohan ug kalisod nga giantos sa mga nagtukod niini kaniadto.

Tungod sa The Ghan, ang mga negosyo miuswag ug ang mga tawo nakatilaw sa usa sa kinanindotang mga biyahe sa tren, ug ang kahilitan nakakita pa gyod ug laing dagway sa modernong kalibotan. Usa ka 19 anyos nga dalaga nga Aborigine nga nakakita sa unang biyahe sa tren sa Pebrero 2004 miingon: “Wala pa ako makakita ug tren sukad sa akong kinabuhi. Nindot kaayo kini.”

[Kahon/​Hulagway sa panid 25]

Kon Diin Gikan Kining Ngalana

Ang The Ghan maoy minubo sa angga nga The Afghan Express. Walay nakatino kon nganong gikuha man ang ngalan sa tren gikan sa mga tigsakayg kamelyo sa Afghanistan. Bisan pa niana, kanang ngalana makapahinumdom sa mga tawo niadtong kusgang mga imigrante nga mitabang sa pagbukas sa kahilitan sa Australia. Sa katibuk-an, ang gitawag nga mga Afghan, sa pagkamatuod naggikan sa nagkalainlaing dapit sama sa Amihanang India, Baluchistan, Ehipto, Pakistan, Persia, ug Turkey.

Ang ilang mga kamelyo nahimong mga sakyanan sa kahilitan, nga masinundanong moluhod o motindog inigsulti ug “Hooshta!” Ang naglinyang mga kamelyo nga moabot ug kutob 70 manghakot ug mga tawo ug karga, nga mag-aginod ug panaw nga mga sayis kilometros por ora. Sa dihang wala na kinahanglana ang serbisyo sa kamelyo tungod sa tren ug demotor nga mga sakyanan, gibuhian sa mga Afghan ang ilang mga mananap. Karong adlawa, ang mga kaliwat niadtong mga kamelyoha​—nga moabot ug ginatos ka libo—​naglibod-libod sa kinatung-an sa Australia.​—Tan-awa ang Pagmata! sa Abril 8, 2001, panid 16-17.

[Picture Credit Line sa panid 23]

Northern Territory Archives Service, Joe DAVIS, NTRS 573

[Picture Credit Line sa panid 25]

Train photos: Great Southern Railway