Nasod sa Mainit-init nga mga Tubod nga Kaligoanan

KAPIN sa 2,000 ka tuig kanhi, ang mga Celt nagtukod ug komunidad duol sa dapit nga daghag tubod ug ginganlan kinig Ak-Ink, nga nagkahulogang “Daghang Tubig.” Ang Ak-Ink karon nailhan sa ngalang Budapest​—ang kaulohan sa Hungaria ug usa sa labing karaang mga siyudad sa Uropa. Ang unang mga nanimuyo niining dapita gusto kaayong maghumol-humol sa mainit-init nga tubod, nga makaparepresko ug makahupay sa mga sakit-sakit sa lawas ug mga pamaol.

Sa unang siglo K.P., kining bahina sa Uropa sakop sa Roma. Gipadako sa mga Romano ang maong komunidad ug nagtukod didto ug kampo sa militar nga ilang ginganlag Aquincum. Ang ngalan gituohan nga gikuha gikan sa Celtic nga pulong alang sa tubig o gikan sa Latin nga ekspresyong aqua quinque, nga nagkahulogang “lima ka tubig.” Ang mga Romano naghimog mga agosanan sa tubig, mga imburnal, ug mga kaligoanan, nga pribadong gipanag-iya ug para sa publiko. Busa ang mga kaligoanan sa Budapest dugay nang naglungtad.

Paglabay sa daghang siglo human nawad-ag gahom ang Imperyo sa Roma, ang mga kaligoanan napopular pag-usab. Sa ika-15 nga siglo, gidayeg sa mga magsusulat niadtong panahona ang mainit-init nga kaligoanan duol sa kaulohan sa Hungaria, busa napopular ang siyudad. Si Haring Matthias Corvinus, nga nagmando sa Hungaria gikan sa 1458 ngadto sa 1490, nagpabuhat ug agianan nga binungbongan nga konektado gikan sa iyang kastilyo paingon sa iyang paboritong spa, ang Rácz Bath. Busa ang spa mahimong kaligoan bisag unsa pay klima.

Sa ika-16 ug ika-17 nga siglo, gisakop sa mga Turko ang dakong bahin sa Hungaria apil ang kaulohan niini. Sila nagtukod ug mga kaligoanang kapaalisngawan ug kahumol-humolan, diin kining duha maoy importante kaayong bahin sa rituwal sa relihiyong Islam ug hinungdanong bahin sa kinabuhi sa mga Turko. Ang maanindot nga mga kaligoanan sa Turko linginon ug atop nga nag-arko ug gilibotan ug mga ang-ang. Ang tubig kutob sa abaga. Ang mga kaligoanan gilibotan ug mga bath tub ug pahulayanan ug ang mga lalaki ug babaye magpulipulig  gamit niini. Ang uban niining maong mga kaligoanan gigamit gihapon hangtod karon.

Sa 1673 gihubit sa usa ka basahon ang mga kaligoanan sa dapit nga karon nailhang Budapest ingong usa sa sosyal kaayong mga kaligoanan sa Uropa tungod kay “daghan kaayo dinhig mga tubod nga mainit-init ang tubig nga makaayo, ug tungod usab sa dagko ug nindot nga mga tinukod nga kaligoanan.” Sa ika-19 nga siglo, laing matang sa pagkaligo napopular diha sa mga spa sa Budapest sa dihang nagtukod ug sauna ang Pinlandia. Sa ngadto-ngadto, ang mga kaligoanan sa Budapest gidugangan ug mga sauna, lawak nga kapaalisngawan, ug mga pool nga bugnaw ang tubig.

Ang Lokasyon Niini

Nagbugwak ug mga 18 ka milyong galong tubig matag adlaw ang 123 ka mainit nga tubod ug 400 ka pait ug tubig nga mga tubod sa Budapest. Nganong daghan man kaayog tubig dinhi? Tungod sa lokasyon niini.

Ang Danube River, nga nag-agos diha sa Budapest, natung-an sa kabungtoran sa Buda sa kasadpang tampi ug sa kapatagan sa Pest sa sidlakang tampi. Sa kanhiayng panahon kining dapita natabonag dagat ug nabilin diha niana ang mga batong anapog ug dolomite. Kining mga batoha natabonag lapok, marlstone, balas, ug karbon.

Sa dihang moulan, ang tubig motuhop sa mga liki-liki sa yuta ngadto sa kinailadman, diin ang init nga mga bato nga tugob sa minerales nagpainit sa tubig. Dayon tungod sa kusog nga presyur, mag-aso-aso nga mobugwak ang tubig diha sa mga liki-liki o sa mga tabay.

Dili lang Budapest ang dunay ingon niining matanga sa yuta kondili ang tibuok Hungaria usab. Busa, gipasigarbo usab sa daghang lungsod sa nasod ang tugob sa minerales nga tubig ug maanindot nga mga kaligoanan niini, nga gituohan sa uban nga makaayo sa panglawas. a

Ang mainit nga mga tubod dugay nang gikalipayan sa daghang bahin sa kalibotan. Ang pagkadiskobre niining mga tubora diha sa kamingawan sa Seir, taliwala sa Patayng Dagat ug sa Gulf of Aqaba, nahisgotan pa gani panahon sa mga patriarka sa Bibliya.​—Genesis 36:24.

Daghan pa kaayog tugkaronon ang tawo bahin sa kakomplikado sa planeta nga atong gipuy-an. Giunsa kaha pagtukod sa Diyos ang yuta ug giunsa kaha niya paglalang ang tanang katingalahang mga butang diha niana? Dihang mamalandong niining mga pangutanaha, ang mga tawong mahinadlokon sa Diyos mahingangha gayod sa dili matugkad nga kaalam sa Maglalalang.​—Job 38:4-6; Roma 1:20.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 24, 25]

Mainit-init nga kaligoanan sa Gellért Hotel

[Hulagway sa panid 24]

Ang Rudas Baths nga gitukod sa mga Turko

[Hulagway sa panid 24, 25]

Ang Széchenyi Baths panahon sa tingtugnaw

[Picture Credit Line sa panid 24]

All photos: Courtesy of Tourism Office of Budapest