Ang Bulawang Likido sa Mediteranyo

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

“Gikan sa berde ako nahimong itom, dayon ila akong gidugmok pag-ayo, hangtod nga nahimo akong purong bulawan.”​—Usa ka tradisyonal nga tigmo sa Espanya.

SA dihang mahinog ang bunga sa olibo, gikan sa berde mahimo kining sinawon nga itom. Apan sa sulod niana, anaa ang likidong “bulawan” nga naghulat nga pug-on. Kon dugmokon ang hinog nga mga bunga, mogawas ang likido, nga maoy kasagarang gigamit sa mga taga-Mediteranyo sa pagluto sulod na sa linibo ka katuigan. Kining bulawang likido​—ang lana sa olibo—​maoy bililhong produkto sa kahoyng olibo, nga milukop sa mga bakilid sa Portugal ngadto sa Sirya.

Ang lana niining lig-ong kahoy maoy nagpalami sa pagkaon ug nakaamot sa maayong panglawas. Ang mga taga-Mediteranyo sagad magtumong sa “lana sa olibo” kon maghisgot ug “lana.” Gani, ang Kinatsila nga pulong sa “lana,” maoy aceite, gikan sa Arabong pulong nga azzáyt, nga nagkahulogang “duga sa olibo.” Ug ingon gayod niana ang lana sa olibo​—walay sagol nga duga sa dinugmok nga mga bunga. Sanglit ang lana dili moagig kemikal nga proseso, ang tanang natural  nga kalidad, kalami, ug kahumot niini napreserbar.

Ang Bulawang Likido nga Wala Gayod Hitupngi

Ang historyanong si Erla Zwingle misaysay nga ang lana sa olibo “gigamit sa pagkaon, sugnod, haplas, ug sa relihiyosong mga serbisyo sulod na sa daghang tuig.” Karon “ang bulawang likido sa olibo wala gayod hitupngi sa ubang mga lana,” siya midugang. Sulod na sa linibo ka katuigan, ang simple nga proseso sa pagpuga sa lana sa olibo wala mausab. Una, bunalan sa tigpamupo ang mga sanga sa olibo aron mangataktak ang mga bunga niini ug tapokon. Dayon, ang mga bunga, lakip ang mga liso, dugmokon sa galingan. Sunod, kuhaon ang mga pinug-an. Sa kataposan, ang lana ibulag gikan sa tubig diha sa usa ka lugdanganan nga tangke ug mahimo na kining gamiton. a

Dili sama sa tinuod nga bulawan, daghag klase ang lana sa olibo nga halos sama ka daghan sa bino. Sa tibuok kalibotan adunay usa ka bilyon ka punoan sa olibo ang gitanom. b Ang mga tigtanom nagklasipikar niini ngadto sa kapin sa 680 ka lainlaing klase sa mga olibo. Gawas pa sa kalainan sa klase niini, ang matang sa yuta nga gitamnan, klima, petsa sa pagpamupo (nga magsugod sa Nobyembre hangtod sa Pebrero), ug ang proseso sa pagpuga makaapektar usab sa talagsaong kalami, kolor, ug kahumot niini. Ang independente nga mga tem sa propesyonal nga mga tigtilaw naghubit sa kalami sa nagkalainlaing lana ingon nga tam-is, isog, humot, o natural. Ang mga tigtilaw magtino nga mamentinar ang kalidad sa maong produkto.

Ang klima sa Mediteranyo haom alang sa pagtanom ug mga kahoyng olibo, ug gani, mga 95 porsiyento sa mga lana sa olibo sa tibuok kalibotan naggikan sa palibot sa dagat Mediteranyo. Makita sa mga biyahedor ang mga kahoyng olibo nga naglukop sa mga bakilid sa Espanya, Gresya, Italya, Morocco, Portugal, Sirya, Tunisia, ug Turkey. Sa pagkatinuod, tungod sa kadagaya sa lana sa olibo mahimo kining hubiton ingong “bulawang likido sa Mediteranyo.”

Makapahimsog nga Sangkap sa Diyeta sa Mediteranyo

Sa daghang siglo, ang pagpangluto sa Mediteranyo nagdepende sa lana sa olibo sa pagpalami sa naandang mga potahe niini. Mahimo kining gamiton sa pagprito, paghumol, o pagtimpla sa pagkaon. “Ang produktong gigamit sulod sa 4,000 na ka tuig maoy labing maayo,” miingon ang maestro kosinero nga si José García Marín, nga naghubit sa kabililhon sa lana sa olibo sa linutoang Espanyol. “Ug ang kalidad niining ‘dugaa’ miuswag sa dili pa dugayng mga tuig tungod sa maayong mga pamaagi sa produksiyon,” siya midugang.

Namatikdan sa mga tigdukiduki nga ang mga tawong nagsunod sa tradisyonal nga diyeta sa Mediteranyo nakabatog mga kaayohan sa  panglawas. c Dili pa dugay, ang mga nutrisyonista nag-organisar sa Internasyonal nga Komperensiya Alang sa Makapahimsog nga Epekto sa Puro nga Lana sa Olibo. Sila mihinapos nga ang diyeta sa Mediteranyo, lakip na ang puro nga lana sa olibo, maoy maayo alang sa mas himsog, taas nga kinabuhi. Ang pagkaon nga abunda sa maong lana makapaubos sa kapeligrohan sa sakit sa kasingkasing ug kanser. “Sa tanang nasod nga nagsunod sa diyeta nga sama sa Mediteranyo . . . diin ang puro nga lana sa olibo mao ang pangunang tinubdan sa tambok,” miingon ang mga eksperto, “mas ubos ang mga kaso sa kanser kay sa mga nasod sa Amihanang Uropa.”

Dunay daghang rason kon nganong makapahimsog kini. Usa niini mao ang taas nga lebel sa oleic acid (ngadto sa 80 porsiyento) nga makaplagan sa lana sa olibo, nga adunay maayong epekto sa sistema sa sirkulasyon. Dugang pa, tungod kay wala moagi ug kemikal nga proseso ug mga preserbatibo, anaa ra gihapon ang mga bitamina, natural nga mga tambok, ug uban pang dalisay nga mga sangkap niini.

 Tungod kay antioxidant ang gagmayng mga sangkap niini, sama sa bitamina E ug mga polyphenol (pangpahumot), ang lana sa olibo nagsilbi usab ingong proteksiyon ug pangpahamis sa panit. Mao nga komon kining gigamit ingong pangpaanyag, losyon, shampoo, ug mga sabon. Ang karaang mga Grego ug mga Romano naggamit sa lana sa olibo nga gisagolag mga hilba aron sa paglimpiyo ug pagpahamis sa panit. Sa ulahi, sa ika-unom nga siglo, ang mga Pranses naghimo ug mga sabon nga gama sa lana sa olibo, nga gisagol ang lana sa mga abo sa mga tanom sa dagat.

Lana sa Olibo sa Kapanahonan sa Bibliya

Sa kapanahonan sa Bibliya, ang lana sa olibo subsob nga gigamit sa pagkaon, pangpaanyag, sugnod, tambal, ug uban pang katuyoan. Ang Bibliya naghisgot sa lana sa olibo nga kapin sa 250 ka beses ingong lana o pangunang sangkap sa mga pahumot.

Ang Kasulatan tin-aw nga naghulagway sa kabililhon sa lana sa olibo alang sa pamilyang Israelinhon. Mao kini ang pangunang bahin sa ilang diyeta, ug ang kadagaya niini nagkahulogan ug kauswagan. (Joel 2:24) Ang mga lalaki ug mga babaye managsamang naggamit ug lana sa olibo ingong losyon. Sa wala pa makigtagbo si Ruth kang Boaz, siya ‘nanghaplas ug lana.’ (Ruth 3:3) Human sa pito ka adlaw nga pagpuasa, si Haring David “mitindog gikan sa yuta ug naligo ug naghaplas sa iyang kaugalingon ug lana ug nag-ilis sa iyang mga kupo ug miadto sa balay ni Jehova.”​—2 Samuel 12:20.

Ang karaang mga lampara nagkinahanglan ug igong suplay sa lana sa olibo. (Mateo 25:1-12) Ang “lunsay nga lana sa linubok nga olibo” gigamit aron sa pagdan-ag sa tabernakulo diha sa kamingawan. (Levitico 24:2) Sa panahon ni Haring Solomon, ang lana sa olibo maoy labing himalitan sa daghang nasod. (1 Hari 5:10, 11) Ang mga propeta nagdihog sa mga hari pinaagig lana. (1 Samuel 10:1) Ang maabiabihong mga tagbalay maghiso ug lana sa buhok sa ilang mga bisita. (Lucas 7:44-46) Ang matinabangong Samarianhon sa ilustrasyon ni Jesus nagtambal sa mga samad sa tawong nasamdan pinaagig lana ug bino.​—Lucas 10:33, 34.

Diha sa Kasulatan, ang makapakalmang tambag ug paghupay gitandi sa lana nga adunay daghang kagamitan sa pagpanambal. Ang Kristohanong tinun-an nga si Santiago misulat: “Aduna bay masakiton kaninyo? Magpatawag siyag mga ansiyano sa kongregasyon, ug paampoa sila alang kaniya, nga maghaplas kaniya ug lana sa ngalan ni Jehova. Ug ang pag-ampo sa pagtuo mag-ayo sa usa nga naluya, ug si Jehova magbangon kaniya.”​—Santiago 5:14, 15.

Ang kahoyng olibo magpatunghag dagayang lana sulod sa daghang tuig. Ang usa ka kahoy makasuplay ug tulo ngadto sa upat ka litrong lana matag tuig ngadto sa mga tag-iya niini sulod sa daghang siglo! Dili gayod ikatingala: Kining maong bulawang likido makapauswag sa atong panglawas, makapanindot sa atong pamanit, ug makapalami sa atong pagkaon.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 19]

Kon Unsay Angay Nimong Mahibaloan Bahin sa Lana sa Olibo

◼ Ang maayong kalidad sa lana modugay hangtod sa 18 ka bulan.

◼ Ang kahayag makapawala sa iyang hinungdanong mga elemento, busa ang lana kinahanglan ibutang diha sa bugnaw, ngitngit nga dapit.

◼ Mawala ang mga antioxidant sa lana kon gamiton kini sa pagprito nga kapin sa usa ka higayon.

◼ Ang mga nutrisyonista nagrekomendar nga aron makabenepisyo sa bug-os sa makapahimsog nga mga sangkap sa lana, angay kining gamiton sa tibuok kinabuhi.

◼ Mas makapaayo sa panglawas kon gamiton kini ingon nga pangunang sangkap nga sama sa diyeta sa Mediteranyo, nga sagad adunay isda, mga utanon, mga lagutmon, ug mga prutas.

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Ang Tradisyonal nga Proseso sa Pagbaton ug Lana sa Olibo

Ang mga tigpamupo magbunal sa mga sanga aron mataktak ang mga bunga niini

Ang mga galingang-bato magdugmok sa mga bunga sa olibo

Kini nga makina magbulag sa lana gikan sa mga pinug-an

Ang paggawas sa lana sa olibo diha sa galingan

[Credit Line]

Millstones and machine: Museo del Olivar y el Aceite de Baena

[Hulagway sa panid 18]

Ibabaw: Mga kahoyng olibo nga nagpanuigon nag daghang siglo

[Hulagway sa panid 18]

Tuo: Karaang lampara nga ginamitag lana sa olibo

[Credit Line]

Lamp: Museo del Olivar y el Aceite de Baena

[Hulagway sa panid 18]

Halayo nga tuo: Ang ilustrasyon ni Jesus mahitungod sa napulo ka ulay nga nagdalag mga lampara