Kahoy ba God Na?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

KINING bus-ok nga kahoy nga daw nagyaka sa kabagnotan sa Australia lain ug dagway, ngil-ad pa ganing tan-awon. Kini gitawag ug boab. Sa dihang mangalarag na ang dahon sa gulang nga boab panahon sa ting-init, kini dili na kahoy tan-awon, kondili mora nag mangtas nga mananap nga nanuyhakaw ang mga gaway. Sumala pa sa sugilambong sa mga nitibo, kini konong kahoya gitunglo ug gituwad!

Sa linghod pa ang kahoy, kini yagpis ug nindot tan-awon. Apan samtang magkagulang kini, ang abohon ug kolor nga punoan niini modako ug magliki-liki. Ang boab “morag gitakboyag sakit,” misulat ang usa ka eksplorador nga si George Grey niadtong 1837. Nganong lahi man kaayo ang boab sa ubang mga kahoy, ug nganong kini gipabilhan pag-ayo sa mga pumoluyo sa hilit nga mga banika, lakip na sa mga nitibo?

Mas Maayo ang Mubo

Ang boab kinaiyanhong motubo sa Aprika, Madagascar, ug sa amihanan-kasadpang Australia. Apan, bisag gitawag kinig baobab sa kadaghanang nasod, ang mga Australiano dugay nang nagtawag niinig boab. Sagad pamub-on sa mga nitibo ang mga ngalan kay kon taas kini, basin konog makatulon silag langaw, matod pa sa mga tigpasiaw didto. Busa, ang baobab nahimong boab, ug sa wala madugay kining ngalana nahimo nang bahin sa ilang pinulongan.

Ang boab gitawag usab ug patayng ilaga. Ngano man? Kay kon tan-awon sa layo, ang mga bunga niini samag nagbitay nga patayng mga ilaga. Gawas pa, sa dihang ang mga bulak masamdan o madaot, sa dili madugay kini manimaho samag nadugta nga karne. Apan kon way daot ang mga bulak, kini dagko, puti, ug humot.

Makasugakod Bisan sa Lisod nga Kahimtang

Dunay daghang boab diha sa hilit nga rehiyon sa Kimberley sa Kasadpang Australia ug sa kanait nga estado sa Amihanang Teritoryo. Duhay klima didto, ang ting-ulan, nga dili ra kaayo magdugay, ug ang ting-init.

Ang boab gibantog nga daling maulian sa kadaot. Sagad mabuhi kini sulod sa gatosan ka katuigan. “Bisan pag ang kahoy mapahak tungod sa kalayo, o liboton pagpanit ang punoan niini, kini sagad nga mabuhi gihapon ug, sa dihang maulian na, kini magpadayon sa pagtubo,” nag-ingon ang usa ka  eksperto sa mga tanom nga si D. A. Hearne. a Siya midugang: “Basta dili lang kini tuyoon pagpatay, kini motubo ra gihapon.” Pananglitan, dihay usa ka boab nga gisulod ug kahon aron dad-on sa laing nasod. Sa wala pa kini ikarga sa barko, kini migamot na diha sa yuta nga gipondohan sa kahon.

Ang boab motubo diha sa batoon nga mga sapa, panas nga mga pangpang, o sa balason nga yuta, ug kini mas taas kay sa ubang mga kahoy sa palibot. Didto sa Kimberley Plateau, ang ubang boab moabot sa gihabogon nga 25 metros o kapin pa ug halos susama niana ang gidak-on sa punoan.

Tubig ang hinungdan kon nganong modako ang punoan sa boab. Kini samag espongha​—humok, lanoton, ug makapondo ug daghan kaayong tubig. Human makasuhop ug tubig panahon sa ting-ulan, ang punoan modako. Panahon sa ting-init kini mag-anam ug kahiyos hangtod nga mahibalik kini sa kanhing gidak-on.

Panahon sa tingtugnaw, mangalarag ang mga dahon sa ubang mga kahoy. Apan sa boab, kini mahitabo sa ting-init nga molanat ug dugay. Sa dihang matapos na ang ting-init, kini mamulak ug manahon, nga daw nagpahibalo nga hapit na ang ting-ulan. Tungod niini, ang boab nganlan usahay sa mga Australiano ug kalendaryong tanom.

Ang mga bulak mobuswak lamang sa gabii ug mosugod kini pagkalawos inigsubang sa adlaw. Dayon sa ngadto-ngadto kini mahimong bunga. Sa dihang mogulang na ang bunga, kini mangatagak ug mabuak, ug ang mga liso niini masabwag.

Kahoy sa Kinabuhi

Ang mga nitibo sa Kimberley dugay nang naggamit sa liso, dahon, salong, ug ugat sa boab ingong pagkaon. Sa dili pa mauga ang liso, kini adunay lumoy, puti nga unod nga laming kaonon. Panahon sa hulaw, tupsan sa mga nitibo ang lanoton nga kahoy ug gamot niini aron matagbaw ang ilang kauhaw. Panahon sa ting-ulan, ang mga nitibo makakita usahay ug tubig nga napondo diha sa mga lungag-lungag sa kahoy ug diha sa kinasang-an.

Niadtong 1856, sa dihang nasakit ug scurvy ang mga kauban ni Augustus Gregory sa pagpanaw ngadto sa Kimberley Plateau, ilang gilaga ang subok sa bunga niini ug gihimo kining “lamian nga jam.” Kay dagaya man kini sa bitamina C, naulian ang mga lalaki sa wala madugay.

Nagtug-an Bahin sa Kagahapon

Kaniadto, ang mga nitibo ug mga Uropanhon nagkulit ug mga mensahe diha sa mga punoan sa boab. Sa 1820 ang barkong Mermaid gibaradero diha sa baybayon sa Kimberley. Agig pagsunod sa mando sa buhatan sa almirante nga magbilin ug timailhan nga sila milandig didto, si Kapitan Phillip Parker King nagkulit ug “HMC Mermaid 1820” diha sa punoan sa dakong boab.

Nianang panahona ang punoan sa Kahoyng Mermaid, nga mao nay pagtawag niana, may gidak-on nga 8.8 metros. Sa pagkakaron, kini miabot nag 12.2 metros. Bisag hanap-hanap na ang sinulat, kini nagpahinumdom gihapon sa mga  tawo niadtong unang mga eksplorador. Ang mga mensaheng lawom ang pagkakulit diha sa pipila ka karaang boab maklaro gihapon hangtod karon ug kini nakita sa mga turista gikan sa lainlaing dapit sa kalibotan.

Sa dihang namuyo ang mga Uropanhon sa Kimberley Plateau, ang dagkong mga boab nagsilbing timaan, mitinganan, ug kampinganan nianang awaaw nga dapit. Ang nagapanawng mga bakero nagpasilong sa ilang mga baka ilalom sa mga boab nga may gikulit nga makapahimuot kaayong mga ngalan, sama sa Oriental Hotel, Club Hotel, o Royal Hotel.

Niadtong 1886, sa dihang gikawat sa naglagot nga mga nitibo ang sakayan sa Aleman nga si August Lucanus, siya ug ang iyang mga kauban mibaktas ug 100 kilometros paingon sa lungsod sa Wyndham. Kinahanglang tabokon nila ang mga sapa ug suba nga punog buaya. Misulat si Lucanus sa ulahi nga siya ug ang iyang mga kauban nahibalo gikan sa talaadlawan sa usa ka kanhing eksplorador nga siya naglubong ug “pipila ka himan sa panday duol sa Pitt Springs ilalom sa usa ka dakong kahoy nga boab, nga gikulitan sa unang mga titik sa iyang ngalan.” Tuod man, ilang nakit-an ang kahoy ug ang mga himan. Dayon ilang “giputol ang usa ka dakong boab,” ug sulod sa lima ka adlaw nakahimo silag sakayan. Silang tanan nakapauli nga wala maunsa.

Duha sa gibantog kaayo nga mga boab mao ang Derby ug Wyndham Prison Trees, nga gisunod sa ngalan sa kasikbit nga mga lungsod. Daghang tawo ang nagtuo nga kining gilungagan nga mga kahoy, nga ang matag usa kasudlan ug pipila ka tawo, nagsilbing prisohan niadtong ika-19ng siglo. Apan, gikuwestiyon sa pipila ka modernong mga historyano kining maong pangangkon. Bisan pa niana, kining mga kahoya talagsaon kaayo ug dugokog mga turista.

Pagkulit Diha sa Boab

Dihay panahon nga ang mga tawo nagkulit ug mga hulagway ug mensahe diha sa punoan sa boab. Apan karon wala na nila kana himoa diha sa mga punoan kondili diha na sa pormag-itlog nga mga bunga sa boab, nga moabot usahay ug napulo ka pulgada ang gitas-on ug unom ka pulgada ang diyametro.

Human makapili ug nindot nga bunga, ang usa ka tigdibuho magkulit ug detalyadong mga hulagway diha sa brawon nga bayanan niini ginamit ang korta. Kasagaran maglakip kini sa mga mananap didto, mga nitibo nga nangayam, ug dagway ug pigura sa tawo. Dunay pipila ka tawo nga nangolekta niini ingong pasatiempo. Paliton usab kini sa mga turista ug sa mga tindahan nga namaligyag mga sobenir.

Tinuod, ang boab dili tingali sama ka dako sa kahoyng sequoia, sama ka nindot sa poplar o alamo, o sama ka mabulokon sa mga kahoy nga mausab ang kolor panahon sa tinghunlak. Apan kining manggibuhion nga kahoy bililhon kaayo para sa mga pumoluyo sa hilit nga banika. Kini naghatag ug kadungganan sa Maglalalang ug, tingali, usa ka timailhan nga siya mopakatawa usab.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 17]

Ang mga bulak mobuswak sa gabii ug mamatay paglabay sa pipila ka oras

[Hulagway sa panid 18]

Bunga sa boab nga gikulitan ug hulagway sa tabili