Pagmatuto sa mga Tin-edyer​—Ang Papel sa Kaalam

“Naningkamot mi pag-ayo sa paggiya sa among mga tin-edyer, apan morag kanunay na hinuon namo silang makasab-an. Usahay mabalaka mi kon gipalig-on ba namo ang ilang pagsalig sa kaugalingon o gidaot ba hinuon. Nalisdan gyod mi pagpanimbang niining bahina.”​—George ug Lauren, Australia.

LISOD gayod ang pagmatuto sa usa ka tin-edyer. Gawas pa sa pagdumala sa bag-ong mga suliran nga ipatungha sa ilang anak, ang mga ginikanan mabalaka usab sa paghunahuna nga nagkahingkod na sila. “Makapasubo nga hunahunaon nga usa ka adlaw niana sila mobiya na sa balay,” miadmitir ang usa ka amahan sa Australia nga si Frank. “Lisod dawaton nga dili na nimo kontrolado ang ilang kinabuhi.”

Mouyon niini si Lia nga gikutlo sa nag-unang mga artikulo. “Nalisdan ko sa pagtratar sa akong anak nga lalaki ingong hamtong, kay giisip nako siya nga usa pa ka bata,” siya miingon. “Mora bag gahapon pa lang nga siya misugod sa pag-eskuyla!”

Lisod man dawaton apan dili na gagmayng bata ang mga tin-edyer. Sila ‘nagtuon na sa pagkahamtong,’ ug ang mga ginikanan mao ang ilang mga magtutudlo ug mga magdadayeg. Apan sama sa gipakita sa ibabaw, ang mga ginikanan mahimong makapalig-on o makadaot sa pagsalig sa usa ka bata sa iyang kaugalingon. Unsaon man pagpanimbang sa mga ginikanan? Ang Bibliya adunay mapuslanong tambag. (Isaias 48:17, 18) Tagdon nato ang pipila ka pananglitan.

Hinungdanon ang Maayong Komunikasyon

Ang Bibliya nag-awhag sa mga Kristohanon nga “magmaabtik sa pagpaminaw,” ug “magmahinay sa pagsulti.” (Santiago 1:19) Maayo kining tambaga sa pagmatuto sa mga anak bisan pag pilay ilang edad, apan kini ilabinang hinungdanon sa pagmatuto sa mga tin-edyer, ug kini nagkinahanglag dakong paningkamot.

“Kinahanglang ugmaron pa nakog dugang ang kahanas sa pagpakig-estorya sa dihang tin-edyer na ang akong mga anak nga lalaki,” matod ni Peter, usa ka amahan sa Britanya. “Sa gagmay pa sila, kami sa akong asawa mosulti nila kon unsay buhaton, ug sila maminaw. Apan karon nga natin-edyer na sila, kami kinahanglang mangatarongan ug makig-estorya nila, ug tugtan sila sa paggamit sa ilang panghunahuna sa pagsulbad sa mga problema. Sa laktod, kinahanglang tandogon namo ang ilang kasingkasing.”​—2 Timoteo 3:14.

Ang pagpaminaw ilabinang hinungdanon kon dunay dili pagsinabtanay. (Proverbio 17:27) Nakita ni Danielle, nga taga-Britanya, nga tinuod kini sa iyang kahimtang. Siya miasoy: “Naproblema ko sa tinubagan sa usa sa akong mga anak nga babaye sa dihang ako mosugo kaniya. Apan iya akong giingnan nga kanunay daw nako siyang singkahan ug mandaran. Gisulbad namo kini pinaagi sa paglingkod ug pagpaminaw sa usag usa. Iyang gihubit ang akong sinultihan kaniya ug kon unsay iyang gibati, ug gihubit ko usab kon unsay akong impresyon ug pagbati kaniya.”

Nasabtan ni Danielle nga ang ‘pagkaabtik sa pagpaminaw’ nakatabang kaniya sa pagsabot kon nganong magtubagtubag ang iyang anak. “Naningkamot ko karon sa pagpailob sa akong dalaga,” siya miingon, “ug makigsulti lamang ako kaniya kon wala na ko maglagot.” Siya midugang, “Miarang-arang na ang among relasyon.”

Ang Proverbio 18:13 nag-ingon: “Kon ang usa magahatag ug tubag sa usa ka butang nga wala pa niya madungog, kana maoy kabuangan sa iyang bahin ug usa ka kaulawan.” Para kang Greg nga usa ka amahan sa Australia, kana tinuod. “Maglalis mi usahay sa among mga anak sa dihang sermonan dayon namo sila imbes paminawon una ug  sabton ang ilang gibati,” siya miingon. “Bisan pag kami dili gayod mouyon sa ilang tinamdan, nakita namo nga hinungdanon kaayo nga pasultihon una sila sa ilang gibati sa dili pa namo ihatag ang gikinahanglang pagtul-id o tambag.”

Unsa ka Dakong Kagawasan?

Lagmit nga ang sagad lalisan sa mga ginikanan ug mga tin-edyer mao ang bahin sa paghatag ug kagawasan. Unsa ka dakong kagawasan ang ihatag sa mga tin-edyer? “Usahay akong gibati nga kon tugtan nako siyag kausa, gusto niyang tugtan na lang kanunay,” nag-ingon ang usa ka amahan.

Dayag nga dili maayong hatagag walay limite nga kagawasan ang mga batan-on. Ngani ang Bibliya nagpasidaan nga “ang usa ka bata nga pinasagdan maghatag ug kaulawan sa iyang inahan.” (Proverbio 29:15) Bisag pilay edad sa mga batan-on, sila nagkinahanglag tinong mga sukdanan, ug ang mga ginikanan kinahanglang mahigugmaon ug kanunayng mopatuman sa mga balaod diha sa pamilya. (Efeso 6:4) Sa samang panahon, ang mga batan-on angayng hatagan ug nahiangayng kagawasan aron mas andam sila sa paghimog maalamong mga desisyon sa ulahi.

Pananglitan, hinumdomi kon sa unsang paagi ka nakakat-on sa paglakaw. Sa sinugdan, kinahanglan kang kugoson isip masuso. Unya, misugod ka na sa pagkamang ug dayon sa paglakaw. Siyempre, peligroso kon pasagdan nga maglakawlakaw ang usa ka gamayng bata. Mao nga gibantayan kag maayo sa imong mga ginikanan ug tingali gihimoan ka pag abatan aron dili ka mahulog sa mga hagdanan. Sa gihapon, ila kang gipasagdan sa paglakaw-lakaw aron inig-abot sa panahon, human  ang di-kalikayang pagkatumba sa daghang higayon, makakat-on ka ra sa paglakaw.

Ang pagbatog kagawasan susama niana. Sa sinugdan, ang mga ginikanan, ingnon ta, magkugos sa ilang gagmayng mga anak. Ila kining gibuhat pinaagi sa paghimog mga desisyon alang kanila. Sa ulahi, sa dihang magkahingkod na ang mga bata, mora bag tugtan sila sa ilang mga ginikanan sa pagkamang. Ila silang papilion kon unsay ilang gusto. Sa samang panahon, magbutang pod silag mga abatan, ug kini magpanalipod sa mga batan-on sa kadaot. Samtang magkahingkod pa gayod ang mga bata, “palakwon” na sila sa ilang ginikanan. Dayon, inigkahamtong na nila, ‘makapas-an na sila sa ilang kaugalingong luwan.’​—Galacia 6:5.

Pagkakat-on Gikan sa Pananglitan sa Bibliya

Dayag nga sa bata pa si Jesus, siya gihatagag igong kagawasan sa iyang mga ginikanan, apan wala niya abusohi ang pagsalig nga gihatag kaniya. Sa kasukwahi, siya “nagpadayon sa pagpasakop” sa iyang mga ginikanan samtang siya “nagpadayon sa pag-uswag sa kaalam ug sa lawasnong pagtubo ug sa pabor sa Diyos ug sa mga tawo.”​—Lucas 2:51, 52.

Ingon nga ginikanan, makakat-on ka gikan niini nga panig-ingnan ug hatagig dugang kagawasan ang imong mga anak kon makita nimong makahimo na sila sa paggamit niini sa responsableng paagi. Matikdi ang gisulti sa pipila ka ginikanan sa ilang mga kasinatian bahin niini.

“Kaniadto nanginlabot gyod kog maayo sa kalihokan sa akong mga anak. Sa ulahi, gitudloan ko silag mga prinsipyo ug gipahimo silag mga desisyon sumala sa ilang nakat-onan. Human niana, akong namatikdan nga gitimbangtimbang nilag maayo ang ilang mga desisyon.”​—Soo Hyun, Korea.

“Kanunay ming mabalaka sa akong bana sa paghatag kanilag dugang kagawasan, apan dili kami makatugot nga tungod niini mapugngan ang among mga anak sa paggamit sa naangkon nilang kagawasan.”​—Daria, Brazil.

“Nakita nako nga maayong dayegon ang akong ulitawo kay gigamit niyag maayo ang kagawasan nga akong gihatag kaniya. Gibuhat ko usab kon unsay akong gipabuhat niya. Pananglitan, sultihan ko siya kon asa ko moadto ug kon unsay akong buhaton. Kon maulahi ko, pahibal-on ko siya kon ngano.”​—Anna, Italya.

“Sa among panimalay, among gipasiugda nga ang kagawasan dili awtomatiko nga mabatonan sa among mga tin-edyer, kondili kinahanglan nilang pamatud-an nga sila takos niana.”​—Peter, Britanya.

Pagpas-an sa mga Sangpotanan

Ang Bibliya nag-ingon: “Maayo alang sa tawo nga lig-on ug lawas nga siya magpas-an sa yugo panahon sa iyang pagkabatan-on.” (Lamentaciones 3:27) Ang usa sa labing maayong paagi nga mapas-an sa batan-on ang iyang kaakohan mao ang pagsinati sa kamatuoran niining mga pulonga: “Bisan unsay ginapugas sa usa ka tawo, kini usab iyang anihon.”​—Galacia 6:7.

Tungod tingali sa kaluoy, ang pipila ka ginikanan  mokonsentir sa sayop nga mga buhat sa ilang mga tin-edyer. Pananglitan, ang usa ka anak nga lalaki nakautang tungod sa pagpaturagas sa paggasto. Unsang leksiyon ang ikatudlo sa mga ginikanan kon ila dayon kining bayran? Sa laing bahin, unsay makat-onan sa ilang anak kon sila motabang kaniya sa pagpangitag paagi aron mabayran niya kana?

Dili matabangan sa mga ginikanan ang ilang mga anak kon dili nila sila tugotan nga makakat-og leksiyon sa ilang sayop. Inay andamon sila sa pagkahamtong, magtudlo hinuon kini sa ilang mga anak nga si Papa ug Mama anaa kanunay nga motabang nila, mohipos sa ilang katag, ug motabon sa ilang mga kasaypanan. Mas maayo kon ang mga tin-edyer paanihon sa ilang gipugas aron sila makakat-on sa pagsulbad sa ilang mga problema. Hinungdanon kini aron ‘mabansay ang ilang mga gahom sa pagsabot aron sa pag-ila sa maayo ug sa daotan.’​—Hebreohanon 5:14.

“Nagakausab, Nagakahingkod nga Tawo”

Sa walay duhaduha ang mga ginikanan sa mga tin-edyer dunay lisod nga responsabilidad. Usahay, sila tingali mohilak tungod sa kaluya sa buot samtang sila maningkamot sa pagmatuto sa ilang mga anak diha “sa disiplina ug sa pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.”​—Efeso 6:4.

Busa, ang epektibong pagkaginikanan wala diay magpasabot sa pagkontrolar, kondili sa pagtudlo ug pagtisok sa maayong mga hiyas. (Deuteronomio 6:6-9) Sayon kining isulti apan lisod buhaton. “Nakiglabot kita sa usa ka nagakausab, nagakahingkod nga tawo,” matod ni Greg nga gikutlo ganina. “Nagpasabot kini nga kita kinahanglang mahibalo ug mopasibo kanunay nianang tawhana.”

Paningkamoti sa pagpadapat ang mga prinsipyo sa Bibliya nga gihisgotan niining artikuloha. Magmakataronganon kon unsay imong gidahom sa imong mga anak. Apan ayaw gayod biyai ang imong katungdanan ingong pangunang modelo sa ilang kinabuhi. Ang Bibliya nag-ingon: “Bansaya ang bata subay sa dalan nga alang kaniya; bisan kon siya matigulang na dili siya motipas gikan niana.”​—Proverbio 22:6.

[Blurb sa panid 7]

Ang pagbaton ug kagawasan sama ra sa pagkat-on sa paglakaw​—kini inanay

[Blurb sa panid 8]

Sa bata pa si Jesus, siya gihatagag igong kagawasan

[Hulagway sa panid 7]

“Ipaila Pag-usab ang Inyong Awtoridad”

Ang kamatuoran nga basin mahiubos ang inyong tin-edyer kon sila inyong did-an wala magpasabot nga dili na ninyo angayng gamiton ang inyong awtoridad. Hinumdomi nga kulang pag kasinatian sa kinabuhi ang mga batan-on ug sila nanginahanglag pagtultol.​—Proverbio 22:15.

Sa iyang librong New Parent Power! si John Rosemond misulat: “Ang dagkong kausaban sa emosyon sa ilang mga anak nga dala sa pagkabatan-on makapit-os sa mga ginikanan, mao nga aron wala nay lalis, sila sagad maghatag sa ilang mga anak ug mas daghang responsibilidad kay sa ilang maarangan. Apan dili kini angayng himoon sa mga ginikanan. Kini maoy panahon diin angay ninyong ipaila pag-usab ang inyong awtoridad inay tugotan ang inyong mga anak sa pagpahuyang niini. Bisan pag isalikway gayod kini sa mga anak, sila angayng mahibalo nga andam ang ilang mga ginikanan sa pagtultol kanila ngadto sa hustong direksiyon.”

[Kahon sa panid 9]

Paghatag ug Dugang Kagawasan

Ang mga tin-edyer kasagarang mangayog mas dakong kagawasan kay sa angay nilang batonan. Sa samang higayon, ang pipila ka ginikanan sagad mohikaw sa ilang mga anak sa kagawasan nga nahiangay kanila. Apan adunay hustong sukod sa paghatag ug kagawasan ngadto sa mga anak. Unsaon ninyo kini pagkahibalo? Sa paghimo niini, mahimong palandongon ninyo ang listahan sa ubos. Giunsa pagpakita sa inyong ulitawo ug dalaga nga kasaligan sila sa mosunod?

□ Pagpili ug mga higala

□ Pagpili ug sinina

□ Pagbadyet

□ Pagsunod sa kurpiyo

□ Pagbuhat sa mga buluhaton sa balay

□ Pagbuhat sa mga asaynment sa eskuylahan

□ Pagpangayog pasaylo

□ Uban pa ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․

Kon kasaligan ang inyong tin-edyer sa kadaghanan sa gihisgotan sa ibabaw, mahimo kaha ninyo silang hatagag dugang kagawasan sa paghimo sa pipila pa ka butang?

[Hulagway sa panid 7]

Pasultiha una sila sa ilang gibati sa dili ka pa mohatag sa gikinahanglang pagtul-id o tambag

[Hulagway sa panid 8, 9]

Kinahanglang tudloan sa mga ginikanan ang ilang mga anak nga mahimong responsable