Ang European Bison​—Nasalbar Gikan sa Pagkapuo

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA POLANDIA

Ang ilegal nga mga mangangayam naghinamhinam. Ilang nakit-an ang mga tunob nga ilang gipangita. Sa nagpadayon sila sa unahan, nakit-an ra gayod nila kini. Ang balhibo niini lugom nga pagkabrawon ug ang bungot niini itom. Ang sungay niini bawog pataas. Ang karne ug panit niini pinangita ug medyo mahal.

Gipusil sa ilegal nga mangangayam ang mananap. Kini samaran nga midagan paingon sa lasang, apan wala kini makaabot didto kay sa gitiro kini pag-usab, ang tunga-sa-toneladang mananap mihagsa sa yuta. Walay kalibotan ang ilegal nga mga mangangayam nga ang maong mananap mahimong bahin na lamang sa mga panid sa kasaysayan. Nahitabo kini niadtong Abril 1919, ug ilang napatay ang kataposang ihalas nga European bison sa kapatagan sa Polandia. Apan maayo na lang kay nianang panahona dihay pipila ka bison diha sa mga zoo ug may mga tawo nga nagbuhi niini.

ANG European bison (Bison bonasus) daghan kaayo kaniadto diha sa kanasoran sa Uropa. Ang laki motimbang ug mga 900 kilos ug ang gitas-on niini mga sayis piye. Kining dagko kaayong mananap nga sus-an gitawag ug mga emperador sa lasang.

Ang bison dili proporsiyon ug lawas. Ang abaga niini lapad ug nagbugdo nga punog tag-as, kulongong balhibo ug bungot, samtang ang hawak paingon sa sampot gamay nga punog mugbong balhibo.

Hapit Mapuo

Gibanabana nga pipila na lang ka libo ang nahibiling European bison. Nagkadiyutay kini tungod sa pagpanguma, pagpuril sa kalasangan, ug pagpangayam. Niadtong ikawalong siglo, ang European bison sa Gaul (Pransiya ug Belgium karon) nangapuo.

Sa ika-16 nga siglo, ang mga hari sa Polandia mihimog paagi aron dili kini mapuo. Ang usa sa unang mga hari nga milihok mao si Sigismund II Augustus, kinsa nagpakanaog ug balaod nga masilotan ug kamatayon ang mopatay ug bison. Kay ngano? Si Dr. Zbigniew Krasiński sa Białowieza National Park miingon: “Ang katuyoan niini mao ang pagsalbar sa mga mananap gikan sa pagkapuo aron dunay mapangayam ang mga hari ug mga inila sa sosyedad diin ang ulo niini ilang himoong mga tropeyo.” Bisan pa sa silot nga kamatayon, ang mga balaod wala makapanalipod sa ihalas nga bison, ug sa  hinapos sa ika-18ng siglo, ang European bison makita na lamang diha sa Białowieza Forest sa sidlakang Polandia ug sa Caucasia.

Sa ika-19ng siglo, ang kahimtang sa bison miarang-arang. Sa dihang gisakop sa Imperyo sa Rusya ang Białowieza Forest, si Emperador Alexander I nagpakanaog ug balaod aron ang European bison dili mapuo. Maayo kinig gisangpotan. Ang bison anam-anam nga midaghan, ug sa pagka-1857, duolan sa 1,900 ka European bison protektado sa gobyerno. Dayon dihay gitukod nga mga lawganan sa bison panahon sa tingtugnaw. Gitagan-an usab kinig mga lim-aw nga imnanan, ug may mga yuta nga gihawanan aron katamnag mga tanom nga masibsib.

Apan sa pagkaalaot, ang maayong kahimtang sa bison wala magdugay. Sulod sa 60 ka tuig, katunga na lang niini ang nahibilin. Ang katalagman nga midangat sa ihalas nga bison sa Polandia nahitabo sa dihang gisangka ang Gubat sa Kalibotan I. Bisan pa sa balaod sa Alemanya sa “pagsalbar sa mga bison para sa umaabot nga kaliwatan ingong talagsaong buhi nga monumento,” ang bison gipamatay sa nangatras nga mga sundalong Aleman, sa mga gerilya sa Rusya, ug sa mga mangangayam. Sumala sa giasoy sa sinugdanan niini nga artikulo, sa 1919 ang kataposang ihalas nga European bison sa Polandia gipatay.

Gisalbar Gikan sa Pagkapuo

Aron dili mapuo kining mananapa, ang International Society for the Protection of the European Bison gitukod niadtong 1923. Gitukod kini aron maihap ang lubos ug kaliwat nga bison nga binuhi. a Nakita sa surbi nga 54 ka lubos ug kaliwat nga European bison sa kapatagan anaa sa nagkalainlaing mga zoo ug sa mga nangolektag ihalas nga mga mananap sa tibuok kalibotan. Apan dili tanan niini mapaliwat. Ang uban niini tigulang na kaayo, samtang ang uban dunay sakit. Sa ulahi, 12 ka bison ang napili sa pagpasanay. Nasayran nga ang tanang European bison sa kapatagan nga buhi karon naggikan sa lima lamang niana.

Sa tinghunlak sa 1929, gibalik ang duha ka European bison sa kapatagan diha sa kinaiyanhong pinuy-anan niini. Kini gibutang diha sa protektadong lugar sa Białowieza Forest. Paglabay sa napulo ka tuig miabot kinig 16 ka buok.

Nasalbar ba Gayod Gikan sa Pagkapuo?

Sa pagsugod sa ika-21ng siglo, duna pay mga 2,900 ka European bison nga nahibilin sa tibuok kalibotan. Duolan sa 700 niini anaa sa Polandia. Paglabay sa daghang tuig, napasanay usab kini didto sa Belarus, Kyrgyzstan, Lithuania, Rusya, ug Ukraine.

Apan wala kini magpasabot nga wala nay kapeligrohang mapuo ang European bison. Peligro gihapon silang mapuo tungod sa mga peste, sakit, kakulag pagkaon ug tubig, ug sa mga mangangayam. Hulga usab ang mga depekto sa gene tungod kay limitado lang ang kaliwat nga gipahabal niini. Busa ang European bison naapil diha sa listahan sa mga tanom ug mga mananap sa tibuok kalibotan nga nameligrong mapuo.

Ang pagporsigir sa tawo sa pagsalbar niining mananapa nakatabang nga kini dili mapuo sa atong panahon. Apan gipahinumdoman kita ni Dr. Krasiński, nga gikutlo sa sinugdanan, nga “ang nahitabo sa European bison maoy pananglitan diin ang mga mananap mahimong mapuo sa usa lang ka pagpamilok ug unya dako kaayong paningkamot ang gikinahanglan sa pagsalbar niini.” Ang palaaboton niining mananapa, maingon man ang uban, wala gihapoy katinoan. Apan sa pagkakaron ang “mga emperador sa lasang” nasalbar gikan sa pagkapuo.

[Footnote]

 [Mga hulagway sa panid 10]

European bison sa Białowieza National Park

[Credit Line]

All photos: Białowieski Park Narodowy