Sa Dihang Dili Mosubang ang Adlaw

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA FINLAND

 “ANG adlaw mosilang ug ang adlaw mosalop, ug mobalik pagdali sa dapit diin siya misilang,” nag-ingon ang Bibliya. (Ecclesiastes 1:5, Ang Biblia​—Bag-ong Hubad Nga Binisaya) Hinunoa, ang pagsubang ug pagsalop sa adlaw dili makita diha sa daghang dapit sa amihanan sa Arctic Circle gikan sa tunga-tunga sa Nobyembre hangtod sa kataposan sa Enero. Ang mga tawo dinhi walay mahimo kondili mag-agwanta na lang sa taas kaayong oras sa kangitngit inig-tingtugnaw.

Taas-taas usab ug oras ang kangitngit diha sa daghang dapit sa habagatan sa Arctic Circle. Pananglitan, sa St. Petersburg, Rusya; Helsinki, Finland; Stockholm, Sweden; ug Oslo, Norway​—mga siyudad nga walay 800 kilometros sa habagatan sa Arctic Circle—​ang kahayag sa tunga-tunga sa tingtugnaw moabot lang ug unom ka oras.

“Dili tinuod ang giingon nga ngitngit kaayo ang tingtugnaw sa Arctic,” miingon si Ari, nga nagdako sa Kiruna, sa Lapland sa Sweden. Ikaingon hinuon nga banagbanag ang halos tibuok adlaw didto. Si Paula, nga tighimog mga obra maestra nga nagpuyo sa Lapland sa Finland, miingon, “Sa dihang ang Lapland maputos sa yelo, ang kolor sa tibuok dapit medyo bayolet ug asul-asul.”

Ang ngitngit nga mga tingtugnaw sa Arctic laig epekto sa ubang mga tawo. “Lain kog bation kon mausab na ang tempo ug klima,” misulat si Jean Sibelius, iladong komposer nga taga-Finland. Siya midugang: “Maguol gyod ko inig-tingtugnaw kay ngitngit man ang palibot.” Dili lang si Sibelius ang mobatig kaguol inig-tingtugnaw. Bisan ang Gregong doktor nga si Hippocrates (c. 460-c. 377 B.C.E.) nagtuo nga ang tempo makaapektar sa buut sa tawo.

Apan sa ulahing bahin lang sa katuigan sa 1980 nahibaloan nga ang kaguol nga bation inig-tingtugnaw maoy simtoma sa usa ka matang sa sakit. Nakita sa mga panukiduki nga dunay pipila ka tawo nga nagpuyo sa amihanan may sakit nga gitawag ug seasonal affective disorder (SAD). Ang dili kaayo grabe nga matang niining sakita nga gitawag ug subsyndromal SAD mas komon. Gituohan nga libolibong tawo aduna niining sakita.

Si Andrei, sa St. Petersburg, Rusya, miingon, “gusto kong matulog lang kanunay.” Si Annika, nga nagpuyo sa Finland, maguol kon moabot na ang tingtugnaw. “Usahay,” siya miingon, “mora kog gikulong sa usa ka gamay kaayong lugar tungod kay dili ka makaikyas niana.”

Ang mga espesyalista nagrekomendar ug lainlaing mga paagi sa pagsagubang sa kaguol inig-tingtugnaw. Pananglitan, ang uban nagrekomendar nga kinahanglan nga ang usa magpabilin ug dugay sa gawas kon hayag ang adlaw. Kadtong aktibo panahon sa tingtugnaw nag-ingon nga nahuwasan silag diyutay sa kaguol.

Si Jarmo, nga nakaagig tingtugnaw sa amihanan ug sa habagatang Finland, miingon, “Sa kinangitngitan nga panahon, magdagkot kamig daghang kandila ug magpasigag daghang suga.” Ang uban nahupayan sa dihang nagpabulad sila sa kahayag sa suga. Ang uban mangikyas sa ngitngit nga tingtugnaw pinaagi sa pagbakasyon ngadto sa init nga kayutaan. Apan ang uban nagpasidaan nga inigpauli gikan sa pagbakasyon niining mga dapita, mahimong mosamot lang hinuon ang kaguol sa ubang tawo.

Ang pagkaon angay usab konsiderahon. Ang sidlak sa adlaw makatabang sa imong lawas sa paggamag daghang bitamina D ug tungod sa kawalay adlaw, makulangan ka niini. Busa ang uban nagrekomendar sa pagkaon ug kalan-on nga dunay bitamina D, sama sa isda, atay, gatas ug keso inig-tingtugnaw.

Ang mga hinungdan sa kangitngit panahon sa tingtugnaw mao usay hinungdan sa abundang kahayag. Samtang ang yuta nagbiyo sa orbito niini, hinayhinayng mabantang sa adlaw ang bugnawng ibabaw niini. Sa anam-anam, ang adlaw mohari. Dayon inig-abot sa ting-init sa Arctic, malipay gyod ka kay hayag lang gihapon ang adlaw bisag gabii nang dako!

[Blurb sa panid 27]

Ikaingon hinuon nga banagbanag ang halos tibuok adlaw didto

[Hulagway sa panid 26]

Udto sa tingtugnaw sa Arctic

[Credit Line]

Dr. Hinrich Bäsemann/​Naturfoto-Online

[Hulagway sa panid 26]

Para sa kadaghanan, ang kawalay kahayag sa adlaw makaguol