Mga Tig-asin sa Sahara

SAMTANG nagbiyahe, mikilab sa among panan-aw ang mga poste nga among nalabyan sa daplin sa dalan. Kini nga mga poste nagsilbing giya sa mga motorista aron maklaro ang dalan sa dihang makutaw ang balas tungod sa hilabihan ka kusog nga hangin. Sa pagkatinuod, ingon niini pirme dinhi sa Sahara Desert.

Ang dalan nga among gisubay maoy ruta kaniadto sa mga biyahedor nga naggamit ug kamelyo para sakyan ug kargahan paingon sa siyudad sa Agadez, sa amihanang Niger, ngadto sa utlanan sa Algeria ug lapas pa niini. Nagpaingon kami sa gamayng baryo sa Teguidda-n-Tessoumt nga layo kaayo sa sibilisasyon, nga 200 kilometros sa amihanan-kasadpan sa Agadez. Didto, 50 ka pamilya ang nagsunod gihapon sa karaang paagi sa pagkuhag bililhon kaayong asin gikan sa yutang kulonon sa Sahara.

Mga Bukid-bukid ug mga Lim-aw

Sa unahan nalantaw namo ang mga bukid-bukid diha sa patag nga desyerto, nga maoy among rumbo. Giparking sa among giya ang among sakyanan duol sa bukid-bukid nga napulo ka metros ang gihabogon ug iya kaming gipakatkat sa taluktok niini aron among makita ang tibuok baryo. Samtang nagtungas kami sa bakilid, ang among giya miingon nga nahimong mga bukid-bukid kining dapita tungod kay dinhi itambak sa mga tawo ang iglabayay nga asin sa daghang tuig nga pagpanguhag asin.

Nindot kaayo ang talan-awon gikan sa taluktok. Halos tanan diha sa baryo parehas ug kolor sa kulon​—ang yuta, mga bungbong, ug mga atop. Ang nalahi lang mao ang berdeng mga dahon sa duha ka kahoy nga nagtindog diha sa masigkadaplin sa lungsod nga morag mga guwardiya niini. Ang mga koral ug ang mga balay gama sa yutang kulonon. Ang kolor sa kabalayan nalahi kaayo gikan sa lain-laing bugnawng mga kolor sa gatosang mga lim-aw sa asin diha sa duol. Nagkisaw lang ang lugar​—ang mga lalaki, babaye, ug ang mga bata kugi kaayong nanagtrabaho.

Ang Talagsaong Paagi sa Pagkuha sa Asin

Samtang kami nanglugsong, gisaysay sa among giya ang karaang paagi sa pagkuha sa asin sa mga taga-didto. “Dunay duha lamang ka klase sa lim-aw,” siya miingon. “Ang dagkong lim-aw, nga mga duha ka metros ang diyametro, maoy pondohanan sa parat nga tubig. Ang gagmayng mga lim-aw maoy gamiton nga ladlaran sa asin. Ang tubig gikan sa 20 ka tubod sa maong lugar lad-ang. Apan ang pangunang tinubdan sa asin mao ang yuta, dili ang tubig, ug mao kanay nakapatalagsaon  niini.” Sa unsang paagi ginakuha ang asin gikan sa yuta?

Nakakita kamig usa ka lalaki nga nagtambak ug yuta diha sa dakong lim-aw nga punog tubig gikan sa tubod. Iyang gitamak-tamakan ang nagsagol nga yuta ug tubig, nga samag nagtamak-tamak sa paras diha sa pug-anan. Human niini, iya kining gipalugdang ug pipila ka oras. Gilibotan siya ug dagkong mga lim-aw. Ang sulod sa matag lim-aw lainlain ug timpla sa pagkabrawon kay mausab man ang kolor sa lim-aw dihang molugdang ang lapok.

Diha sa duol, dunay laing lalaki nga nagkabo ug parat nga tubig gikan sa lim-aw gamit ang kabhang sa tabayag ug giyabo kini diha sa gagmayng mga lim-aw. Kasagaran mga lalaki ang mohimo niining trabahoa. Ang mga lalaki usab ang tigmentinar sa mga lim-aw. Ang pipila niini maoy natural nang mga buho sa yuta, samtang ang uban gituyo pagbuho diha sa mga bato. Diha sa mga lugar nga dili kabuhoan, ang mga lalaki maghimog pondohanan nga gama sa yutang kulonon diha sa ibabaw sa bato. Demano nilang pormahon ang yutang kulonon nga magsilbing bungbong ug dayon pikpikon kini gamit ang gamayng kahoy hangtod kini mogahi. Kini nga mga lim-aw pagaayohon o pagailisan matag tuig.

Unsay trabaho sa mga babaye? Sila ang tighakot, sa pagseguro nga may igong suplay sa parat nga yuta nga magamit dayon. Sila usab ang tigkuha sa nanibugol nang mga asin gikan sa nagakauga nga mga lim-aw. Human ila dayong limpiyohan ug maayo ang mga lim-aw aron magamit sa sunod.

Kasamtangan, ang mga bata nagdinaganay diha sa palibot sa gagmayng mga lim-aw. Ang ilang trabaho mao ang pagbantay sa proseso sa pagpauga. Sa dihang mauga-uga na ang tubig sa lim-aw, manibugol ang asin diha sa ibabaw. Kon kini pasagdan, masalipdan sa nanibugol nga asin ang tubig sa ilalom ug kini dili makaalisngaw. Busa wisik-wisikan ug tubig sa mga bata ang ibabaw niini aron mabungkag ang mga tibugol ug molugdang. Ang pagladlad magpadayon hangtod asin na lay mahabilin.

Nganong lainlain man ug kolor ang mga lim-aw? Ang among giya miingon: “Dunay tulo ka klase sa yutang kulonon o lapok nga makita niining dapita, ug ang matag klase niini makahatag ug kolor sa tubig. Dugang pa, ang kolor magdepende sa kaparaton sa lapok. Ug ang mga lumot-lumot nga manubo sa ubang mga lim-aw makahatag usab ug kolor sa tubig.” Among namatikdan usab nga magbag-obag-o ang kolor sa mga lim-aw sa dihang moirog ang anggulo sa bidlisiw sa makapaso nga kainit sa adlaw.

Asin Ingong Salapi

Didto sa baryo, pormahong bareta sa mga babaye ang basa-basa nga asin ug dayon ila kining ibulad sa naglagiting nga adlaw. Dili nila papution ang asin, mao nga kapehon lang gihapon kinig kolor. Among nakita nga giporma kini sa mga babaye nga initlog, lingin, ug triyanggulo. Ang usa kanila miingon nga ang initlog ug lingin maoy para baligya, samtang ang triyanggulo para pangregalo.

Kinsay mamalit ug asin? Ang mga tawong walay permanenteng puy-anan ug ang mga negosyanteg asin. Moagi sila sa Teguidda-n-Tessoumt ug ang asin ilang pabayloag pagkaon ug uban pang mga butang. Ang kadaghanan sa asin ibaligya diha sa mga merkado sa kalungsoran nga anaa sa mga utlanan sa desyerto. Ang asin nga gikan niining baryoha dili mahimong kaonon sa tawo. Hinunoa, pwede kini sa binuhi nga mga mananap.

Sa pagbalik namo sa sakyanan, among nakita ang usa ka lalaki nga naghabwa sa iglabayay nga asin gikan sa pondohanang lim-aw. Iya kining gitambak diha sa mga tapokanan, busa nakasalmot siya sa pagpausbong niini. Sa among pagbiya, nakapamalandong kami nga kining maong mga bukid-bukid maoy pamatuod nga daghang kaliwatan sa mga tig-asin ang nagkinabuhi, nagtrabaho, ug namatay dinhi sa Teguidda-n-Tessoumt.​—Tinampo.

[Blurb sa panid 22]

“Ang pangunang tinubdan sa asin mao ang yuta, dili ang tubig, ug mao kanay nakapatalagsaon niini”

[Mapa sa panid 21]

(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)

SAHARA

NIGER

Agadez

Teguidda-n-Tessoumt

[Credit Line]

Based on NASA/​Visible Earth imagery

 [Hulagway sa panid 23]

Nanguhag asin sa Sahara

[Credit Line]

© Victor Englebert

[Hulagway sa panid 23]

Mga bularanang lim-aw nga nagkalainlain ang kolor

[Credit Line]

© Ioseba Egibar/​age fotostock

[Hulagway sa panid 23]

Mga baretang asin nga gibulad sa naglagiting nga adlaw