Makapauswag Ka sa Imong Memorya!

“Ang memorya makapatugob sa atong kinabuhi. Kon wala kini, morag pirme lang kitang magsugod sa uno, ug dili gani kita makaila bisan sa atong kaugalingon. Dili kita makakonektar sa mga panghitabo sa kagahapon ug sa karon; wala usab kitay makat-onan sa nangagi ug wala kitay madahom sa umaabot.”​—“MYSTERIES OF THE MIND.”

NGANONG ang ubang matang sa mga langgam makahinumdom man paglabay sa pipila ka bulan kon diin nila gibutang ang mga liso nga ilang gitigom para sa tingtugnaw ug ang mga squirrel makahinumdom kon diin nila gilubong ang mga liso, apan kita makalimot kon diin nato ibutang ang atong mga yawi bisag usa ka oras pa lang ang milabay? Oo, daghan kanato makalimot. Apan ang utok sa tawo, bisag dili hingpit, may katingalahang katakos sa pagkakat-on ug paghinumdom. Ang sekreto mao ang paggamit gayod niini.

Ang Katingalahang Katakos sa Utok

Ang utok sa tawo motimbang ug mga 1.4 kilos ug halos sama ka dako sa gamayng buongon, bisan pa niana kini adunay mga 100 ka bilyong neuron o mga selulang nerbiyos, diin kining tanan maoy komplikado kaayo nga sistema. Gani, ang usa lang ka neuron lagmit nakonektar ngadto sa 100,000 pang mga neuron. Tungod niini ang utok makaproseso ug makahipos ug daghan kaayong impormasyon. Apan ang problema lang sa tawo mao ang paghinumdom sa impormasyon kon gikinahanglan na. Dunay mga tawo nga dali kaayong makahinumdom, ug ang uban kanila dili gani taas ug edukasyon.

Pananglitan, sa Kasadpang Aprika, ang walay grado nga tig-asoy sa kasaysayan sa tribo nga gitawag ug mga griot makahinumdom sa ngalan sa mga tawo sa daghang kaliwatan diha sa ilang mga baryo. Ang mga griot maoy gigamit sa Amerikanong magsusulat nga si Alex Haley, kansang libro nga nag-ulohag Roots nakadaog sa premyong Pulitzer, sa pagsubay sa kagikan sa iyang pamilya sa Gambia sulod sa unom ka kaliwatan. Si Haley miingon: “Dako kog utang kabubut-on sa mga griot sa Aprika​—nga kon dunay usa ka griot nga mamatay, morag usa ka librarya ang nasunog.”

Tagda usab ang iladong batonero sa Italya nga si Arturo Toscanini, nga dihang gihangyo siya sa pagpuli sa laing batonero sa nag-edad siyag 19, siya nadiskobrehan nga maayo diay siyang laking batonero. Bisag hanap ug panan-aw, iyang nadumala ang tibuok musikal nga dramang Aida​—pinaagig memorya!

Mahingangha gayod kita niini nga mga abilidad. Apan ang kadaghanan sa mga tawo makahinumdom ug mas daghan pa kay sa ilang gidahom. Gusto ka ba nga mapauswag ang imong memorya?

 Kon Unsaon Pagpauswag sa Imong Memorya

Ang memorya dunay tulo ka hugna: pagpasulod, pagpondo, ug pagkuha sa impormasyon. Ipasulod sa utok ang impormasyon dihang masabtan kini. Dayon ang impormasyon mahimo nang ipondo enkasog gikinahanglan kini sa umaabot. Malimtan ang impormasyon kon madaot ang usa niini nga hugna.

Ang memorya gibahin sa lainlaing matang, ang sensory memory, short-term memory, ug long-term memory. Ang sensory memory modawat ug impormasyon tungod sa paglihok sa mga sentido, sama nianang mapanimahoan, makit-an, ug mahikapan. Ang short-term memory magpondo ug ginagmayng impormasyon sulod sa mugbong mga yugto. Busa kita makakuwenta diha sa atong hunahuna, makahinumdom ug mga numero sa telepono, ug makahinumdom sa unang katunga sa usa ka sentence samtang magbasa o maminaw sa sumpay niini. Apan sama sa atong nahibaloan, may mga limitasyon ang short-term memory.

Kon gusto ka nga dili nimo malimtan ang impormasyon, kinahanglang mapondo kini diha sa imong long-term memory. Sa unsang paagi imong masilsil ang impormasyon diha niana? Makatabang kining mosunod nga mga paagi.

◼ Interes Magmainteresado sa usa ka butang, ug pahinumdomi ang imong kaugalingon kon nganong nagtuon ka niana. Sumala sa imo mismong nahibaloan, kon malangkit na gani ang imong emosyon, dili gyod nimo kini malimtan. Dako kinig tabang sa mga estudyante sa Bibliya. Kon magbasa silag Bibliya nga dunay duha ka tumong, nga mao ang pagpakigsuod sa Diyos ug pagtudlo sa uban bahin kaniya, mas mouswag ang ilang memorya.​—Proverbio 7:3; 2 Timoteo 3:16.

◼ Paghatag ug pagtagad “Kasagaran ang tawo malimot tungod sa kawalay pagtagad,” nag-ingon ang librong Mysteries of the Mind. Unsay imong himoon aron makahatag kag pagtagad? Magmainteresado ug, kon mahimo, pagkuhag nota. Ang pagnota dili lamang makatabang sa pagsentro sa hunahuna sa mamiminaw kondili makatabang usab sa pagrepaso sa ulahi sa impormasyon.

◼ Pagsabot “Sa tanan nga imong pagabatonan, batoni ang pagsabot,” nag-ingon ang Proverbio 4:7. Kon wala ka makasabot sa usa ka doktrina o ideya, lagmit dili ka makahinumdom niana. Kon makasabot ka makuha nimo ang punto. Pananglitan, kon ang usa ka estudyante nga nagtuon ug makina makasabot kon sa unsang paagi nagaobra ang makina, mas makahinumdom siya sa mga detalye niini.

◼ Pag-organisar Grupo-grupoha ang susamang mga ideya o nalangkit nga mga ideya. Pananglitan, dali rang mahinumdoman ang listahan sa mga palitonon kon ato kining grupo-grupohon, sama sa karne, utanon, prutas, ug uban pa. Dugang pa, bahin-bahina kini ngadto sa ginagmayng mga grupo nga dili molapas sa lima ngadto sa pito ka butang. Ang mga numero sa telepono sagad gibahin sa duha aron mas dali kining  mahinumdoman. Sa kataposan, makatabang tingali kanimo ang paglista niini sa sunod-sunod nga paagi, tingali sumala sa alpabeto.

◼ Pagsubli-subli ug sulti Ang pagsubli-subli ug sulti sa makusog sa imong gustong mahinumdoman (pananglitan, usa ka langyawng pulong o ekspresyon) makapalig-on sa koneksiyon sa mga neuron. Sa unsang paagi? Una, kon imong isulti ang pulong mapugos ka sa pagsentro sa imong hunahuna niana. Ikaduha, makita dayon nimo ang reaksiyon sa imong magtutudlo. Ug ikatulo, ang pagpaminaw​—bisan sa imong kaugalingong gisulti—​makapalihok sa ubang parte sa imong utok.

◼ Paghanduraw Handurawa ang imong gustong mahinumdoman. Tingali makatabang usab kanimo ang pagdrowing niini diha sa papel. Sama sa pagsulti, ang paghanduraw makapalihok sa ubang parte sa imong utok. Kon mas daghang sentido ang imong gamiton, mas masilsil ang impormasyon diha sa imong hunahuna.

◼ Paglangkit Kon may bag-o kang nakat-onan, ilangkit kana sa imo nang nahibaloan. Ang paghimo niini makapadali sa pagpasulod ug pagkuha sa impormasyon, diin ang paglangkit maoy magsilbing tigsignal nga imo nang kuhaon ang napondo nga impormasyon. Pananglitan, aron mahinumdoman ang ngalan sa tawo, ilangkit kini sa usa ka talagsaong bahin sa iyang dagway o sa usa ka butang nga dali nimong mahinumdoman. Mas dali nimong mahinumdoman ang imong nakat-onan kon imong ilangkit kini sa kataw-anan o talagsaong mga butang. Sa ato pa, kinahanglang maghunahuna kita bahin sa mga tawo ug mga butang nga atong gustong hinumdoman.

Ang librong Searching for Memory nag-ingon: “Kon dili kita magtagad sa mga panghitabo o sa atong palibot, kita ray alkanse kay wala kaayo kitay mahinumdoman sa mga nahitabo.”

◼ Pagtapo-tapo Paggahin ug panahon sa pagsilsil sa impormasyon. Ang usa sa labing maayong paagi sa paghimo niini mao ang pagrepaso sa imong nakat-onan, tingali pagpaambit niana ngadto sa uban. Kon duna kay makaiikag nga kasinatian o may nabasahan ka sa Bibliya o sa usa ka tabang sa pagtuon sa Bibliya nga makapadasig, ipaambit kana sa uban. Nianang paagiha ikaw ug ang imong higala makabenepisyo​—ang imong memorya mouswag ug ang imong higala madasig. Busa, ang pagpaambit sa impormasyon ngadto sa uban maoy usa sa labing maayong paagi sa paghinumdom.

Mga Mnemonic​—Usa ka Mapuslanong Teknik sa Paghinumdom

Ang hanas nga mga mamumulong sa karaang Gresya ug Roma makahatag ug tag-as nga mga pakigpulong bisag walay gitamdan nga nota. Giunsa nila paghimo kana? Sila naggamit ug mga mnemonic. Ang mnemonic maoy usa ka teknik nga makatabang kanato sa pagpondo sa impormasyon diha sa long-term memory ug sa paghinumdom niini kon gikinahanglan.

Ang mnemonic nga gigamit sa hanas nga mga mamumulong sa karaang Gresya mao ang loci, nga unang gipatin-aw sa Gregong magbabalak nga si Simonides  nga taga-Ceos sa 477 B.C.E. Kini nga teknik maoy kombinasyon sa mga paagi sa pag-organisar, paghanduraw, ug paglangkit sa usa ka ideya uban sa pamilyar nga butang, sama sa timaan sa dalan o butang diha sa lawak o balay. Busa kon gamiton kini nga teknik, ang usa mohimog hinanduraw nga paglakaw, nga iyang ilangkit ang iyang gustong hinumdoman uban sa usa ka timaan sa dalan o usa ka butang. Ug kon gusto na niyang hinumdoman ang impormasyon, iya lang balikon kadtong iyang hinanduraw nga paglakaw.​—Tan-awa ang kahon nga  “Hinanduraw nga Paglakaw.”

Sa dihang ang mga nakadaog sa tinuig nga World Memory Championships gitun-an, nadiskobrehan nga sila maayo kaayog memorya dili tungod kay sila utokan kaayo. Dugang pa, kadaghanan sa mga sumasalmot nag-edad ug 40 ngadto sa 50 anyos. Unsay ilang sekreto? Daghan kanila nag-ingon nga kini maoy tungod sa ilang kahanas sa paggamit ug mga mnemonic.

Kinahanglan ba nimong hinumdoman ang taas nga mga listahan sa mga pulong? Ang usa ka epektibong mnemonic niini mao ang acronym​—ang pagsumpay-sumpay sa unang letra o mga letra sa mga pulong sa paggama ug bag-ong pulong. Pananglitan, daghang taga-Amerika del Norte makahinumdom sa mga ngalan sa lima ka Dagkong Lanaw​—ang Huron, Ontario, Michigan, Erie, ug Superior—​pinaagi sa acronym nga “HOMES.” Ang susamang tabang sa pagmemorya mao ang acrostic, nga kasagarang gigamit sa mga Hebreohanon kaniadto. Pananglitan, diha sa daghang salmo sa Bibliya, ang unang pulong sa matag bersikulo gisugdan sa sunod-sunod nga mga letra sa Hebreohanong alpabeto. (Tan-awa ang Salmo 25, 34, 37, 111, 112, ug 119.) Tungod niining mapuslanong tabang sa pagmemorya, mahinumdoman sa mga mag-aawit ang tanang 176 ka bersikulo sa Salmo 119!

Oo, ikaw makabansay ug makapauswag sa imong memorya. Sumala sa gipakita sa mga pagtuon, ang atong memorya maoy susama gayod sa atong kaunoran. Kon ato gayod kining gamiton, kini magkalig-on, bisan hangtod sa pagkatigulang.

[Kahon sa panid 27]

DUGANG NGA MGA SUGYOT

◼ Palihoka ang imong memorya pinaagi sa pagtuon ug bag-ong matang sa trabaho o kalihokan, bag-ong pinulongan, o usa ka instrumento sa musika.

◼ Isentro ang imong pagtagad sa labing hinungdanong mga butang.

◼ Tun-i ang mnemonic nga mga teknik.

◼ Inom ug daghang tubig. Dili ka makahunahuna ug maayo kon mahutdag tubig ang imong lawas.

◼ Katulog ug maayo. Ang utok magpondo sa mga impormasyon panahon sa imong pagkatulog.

◼ Relaks samtang magtuon. Ang tensiyon mopatunghag cortisol (usa ka stress hormone nga mahimong hinungdan sa daghang sakit kon masobrahan), nga makadaot sa mga koneksiyon sa nerbiyos.

◼ Ayaw pagpalabig inom ug alkoholikong ilimnon ug ayaw pagpanabako. Ang alkoholikong ilimnon makadaot sa short-term memory, ug ang pagkaalkoholiko moresulta ug kakulang sa thiamine, usa ka matang sa bitamina B nga hinungdanon kaayo alang sa maayong pag-obra sa memorya. Ang pagpanabako makapakunhod sa gidaghanon sa oksiheno diha sa utok. a

[Footnote]

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 28, 29]

 HINANDURAW NGA PAGLAKAW

Sa unsang paagi imong mahinumdoman ang listahan sa imong mga palitonon, sama sa tinapay, itlog, gatas, ug mantekilya? Pinaagi sa paggamit sa teknik nga loci, imong mahanduraw kini samtang mohimo kag hinanduraw nga paglakaw diha sa imong sala.

Handurawa nga tinapay ang kutson diha sa lingkoranan

mga itlog nga gilumloman diha sa lamp shade

goldfish nga naglangoy-langoy sa garapon nga punog gatas

mantekilya nga gipahid diha sa eskrin sa telebisyon

Kon mas kataw-anan o talagsaon ang ideya, mas dali kining mahinumdoman! Inig-abot nimo sa tindahan, baliki ang imong hinanduraw nga paglakaw.

[Kahon sa panid 29]

BULAHAN KA NGA MAKALIMOT KA!

Unsa na lang kaha ang imong kinabuhi kon imo pang mahinumdoman ang tanan, importante man o dili. Ang imong hunahuna mapuno gayod sa mga butang nga dili hinungdanon! Sa pagkatinuod, usa ka babaye nga makahinumdom halos sa tanan nga nahitabo sa iyang kinabuhi “nag-ingon nga ang iyang talagsaong memorya ‘makautas ug dili niya makontrolar’ ug nahimo nang ‘palas-anon,’” nag-ingon ang magasing New Scientist. Maayo gani kay ang kadaghanan kanato dili ingon niana kay ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang atong hunahuna dunay katakos sa pagkalimot sa dili hinungdanon o dugay nang impormasyon. “Ang pagkalimot,” nag-ingon ang New Scientist, “maoy hinungdanong bahin sa pagkabaton ug bug-os nag-obra nga memorya. Kon duna kitay malimtan, . . . kini nagpakita lang nga maayo pag obra ang katakos sa atong hunahuna sa pagdispatsar ug dili hinungdanong mga impormasyon.”