Ang Tawo nga Nagmapa sa Kalibotan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BELGIUM

Sa unang bahin sa 1544, si Gerardus Mercator gibalhog diha sa usa ka bugnaw ug mangiob nga prisohan. Siya nagtuo nga hapit na siyang patyon. Nganong nahitabo man kini sa labing bantogang kartograpo sa ika-16 nga siglo? Aron atong masayran, ato unang susihon ang iyang kinabuhi ug ang iyang panahon.

SI Mercator natawo niadtong 1512 sa Rupelmonde, usa ka gamayng pantalan duol sa Antwerp, Belgium. Siya nagtungha sa unibersidad sa Louvain. Paggraduwar niya, iyang gitun-an ang mga pagtulon-an ni Aristotle, ug wala madugay, natugaw siya kay dili niya maharmonya ang pagtulon-an ni Aristotle ug nianang sa Bibliya. Si Mercator misulat: “Sa dihang akong nakita nga ang gisulat ni Moises bahin sa sinugdanan sa kinabuhi kasumpaki sa panglantaw ni Aristotle ug sa ubang mga pilosopo, miturok ang akong pagduhaduha sa gitudlo sa tanang pilosopo ug misugod ako pagtuon sa kinaiyahan.”

Sanglit dili na niya buot mahimong pilosopo, si Mercator miundang pagtungha sa unibersidad. Apan, sa tibuok niyang kinabuhi naningkamot siya sa pagpangitag ebidensiya nga tinuod ang asoy sa Bibliya bahin sa paglalang.

Pagtuon ug Geograpiya

Sa 1534, si Mercator misugod pagtuon ug matematika, astronomiya, ug geograpiya ilalom sa matematisyan nga si Gemma Frisius. Dugang pa, lagmit nakat-onan ni Mercator ang arte sa pagkulit gikan kang Gaspar Van der Heyden, usa ka magkukulit ug tighimog globo. Sa sinugdanan sa ika-16 nga siglo, ang mga kartograpo naggamit ug baga nga Gothic, o lutaw nga letra, mao nga dili maigo ang impormasyon nga angayng isulat diha sa mapa. Apan, nakakat-on si Mercator ug bag-ong estilo sa pinakatay gikan sa Italya nga gitawag ug italic, nga mapuslanon kaayo sa paghimog globo.

Sa 1536, si Mercator nagtrabaho ingong magkukulit kauban ni Frisius ug Van der Heyden sa paggamag globo. Ang matahom nga pinakatay ni Mercator nakaamot sa kalamposan sa proyekto. Si Nicholas Crane, nga usa ka modernong magsusulat bahin sa kinabuhi ni Mercator, nag-ingon nga ang ubang kartograpo, o tighimog mapa, “nakapaigo ug singkuwenta ka ngalan sa mga dapit sa Amerika diha sa usa ka mapa nga sama kalapad ug kataas sa tawo, apan si Mercator nakapaigo ug saysenta diha sa usa ka globo nga duha ka dangaw lang ang diyametro”!

Nahimong Kartograpo

Pagka 1537, si Mercator nakahimog mapa nga walay tabang sa uban​—usa ka mapa sa Nasod sa  Israel, nga iyang gihimo sa tuyo nga mas masabtan ang Bibliya. Sa ika-16 nga siglo, ang mga mapa sa Israel daghan kaayog sayop, ang uban duna lamay mga 30 ka ngalan sa dapit​—ug ang kadaghanan niana sayop pagkabutang. Apan, diha sa mapa ni Mercator dunay kapin sa 400 ka ngalan sa dapit! Dugang pa, gipakita niini ang ruta nga gisubay sa mga Israelitas sa ilang panaw sa desyerto human sa ilang paggula sa Ehipto. Tungod sa pagkatukma niining mapaha, daghan sa katalirongan ni Mercator ang nakadayeg pag-ayo niini.

Kay nalipay sa iyang kalamposan, gipatik ni Mercator ang mapa sa kalibotan niadtong 1538. Una pa niana, ang mga tighimog mapa diyutay rag nahibaloan bahin sa Amerika del Norte, nga nagtawag niana ug Wala-Hiilhi nga Halayong Yuta. Bisan tuod naglungtad na ang ngalang “Amerika,” si Mercator ang unang naggamit sa mga ngalang Amerika del Norte ug Amerika del Sur.

Sa panahon ni Mercator gisuhid ang kadagatan, ug daghang bag-ong mga dapit ang nadiskobrehan. Ang mga eksplorador naghatag ug nagkasumpaking impormasyon, maong nalisdan ang mga kartograpo sa pagkompleto sa ilang mapa. Bisan pa niana, sa 1541, si Mercator milampos sa paghimog mas kompletong mapa sa Yuta diha sa globo.

Giisip nga Erehes

Sa Louvain, diin nagpuyo si Mercator, dihay daghang Luterano. Pagka 1536, si Mercator midapig sa mga Luterano, ug lagmit ang iyang asawa nahimong Luterano. Sa Pebrero 1544, si Mercator gidakop kauban sa 42 pa ka lungsoranon sa Louvain sa sumbong nga paghimog “kuwestiyonableng mga sulat.” Apan posible usab nga tungod sa pagkapatik sa iyang mapa sa  Nasod sa Israel, napukaw ang pagduda ni Tapper ug Latomus, nga mga teologo sa unibersidad sa Louvain. Silang duha maoy nagdumala sa paghusay sa maghuhubad sa Bibliya nga si William Tyndale, kinsa gipatay didto sa Antwerp sa 1536. Tingali nabalaka si Tapper ug Latomus nga ang mapa ni Mercator sa Israel, magdasig sa mga tawo sa pagbasa sa Bibliya, sama sa epekto sa hubad sa Bibliya ni Tyndale. Bisag unsa pay hinungdan, si Mercator nabilanggo sa kastilyo sa Rupelmonde, ang iyang lungsod nga natawhan.

Si Antoinette Van Roesmaels, nga usa sa mga akusado, mitestigos nga si Mercator wala gayod motambong ug pribadong mga pagtuon sa mga Protestante sa Bibliya. Apan, tungod kay si Antoinette mitambong man niana, siya gilubong nga buhi, aron inanayng mamatay. Si Mercator gibuhian human sa pito ka bulan nga pagkabilanggo, apan gikompiskar ang tanan niyang kabtangan. Sa 1552, si Mercator mibalhin sa Duisburg, Germany, diin ang mga tawo dili kaayo mapihigon sa relihiyon.

Ang Unang Atlas

Si Mercator padayong nagdepensa sa asoy sa Bibliya bahin sa paglalang. Iyang gigugol ang tibuok niyang kinabuhi sa paghimog sumaryo sa paglalang “sa langit ug yuta, sukad sa sinugdanan hangtod karon,” matod pa niya. Kini nga sinulat naundan ug kronolohikal ug geograpikal nga impormasyon.

Sa 1569, gipatik ni Mercator ang usa ka listahan sa labing hinungdanong mga panghitabo sa kasaysayan sukad sa paglalang​—ang unang bahin sa iyang sumaryo nag-ulohang Chronologia. Ang iyang tumong mao ang pagtabang sa mga magbabasa sa pagkahibalo kon asa na sila sa dagan sa panahon ug sa kasaysayan. Apan kay giapil man ni Mercator diha sa iyang libro ang pagsupak ni  Luther sa mga indulhensiya niadtong 1517, ang Chronologia gilakip sa listahan sa mga libro nga gidili sa Katolikong Simbahan.

Sa misunod nga katuigan, si Mercator migugol ug dakong panahon sa pagdrowing ug pagkulit diha sa mga plate nga gamiton sa pag-imprenta sa mga mapa sa iyang bag-ong geograpiya. Sa 1590, si Mercator naestrok. Tungod niana dili na siya makasulti ug naparalisar ang walang bahin sa iyang lawas, maong nalisdan siya pag-ayo sa pagpadayon sa iyang trabaho. Apan, desidido siyang humanon kini, busa nagpadayon siya sa pagbuhat niini hangtod nga namatay siya sa 1594 sa edad nga 82. Ang anak ni Mercator nga si Rumold maoy nagkompleto sa lima ka mapa nga wala mahuman. Ang kompletong koleksiyon sa mga mapa ni Mercator gipatik sa 1595. Mao kini ang unang koleksiyon sa mga mapa nga ginganlag atlas.

Ang Atlas ni Mercator naundan ug diskusyon sa unang kapitulo sa Genesis, diin gidepensahan ang Pulong sa Diyos batok sa mga pilosopo. Gitawag kini ni Mercator nga “katuyoan sa akong tanang paghago.”

“Labing Bantogang Geograpo sa Atong Adlaw”

Ang gipadako nga edisyon sa Atlas, nga gipatik ni Jodocus Hondius sa 1606, giimprenta diha sa daghang pinulongan ug nahimong himalitan. Si Abraham Ortelius, usa ka kartograpo sa ika-16 nga siglo, nagtawag kang Mercator ingong “labing bantogang geograpo sa atong adlaw.” Di pa dugay, ang magsusulat nga si Nicholas Crane nagtawag kang Mercator ingong “ang tawo nga naghimog mapa sa atong planeta.”

Ang kabilin ni Mercator bahin gihapon sa atong adlaw-adlaw nga kinabuhi. Pananglitan, kon kita motan-awg mapa o mogamit ug Global Positioning System, kita nakabenepisyo sa paghago ni Mercator, usa ka talagsaong tawo nga migugol sa iyang tibuok kinabuhi sa pagsusi kon asa siya mohaom diha sa kalalangan sa Diyos.

[Kahon sa panid 21]

SI MERCATOR MAKUGIHONG NAGTUON SA BIBLIYA

Si Mercator nagtuo nga ang yuta mahimo ra unyang usa ka dapit diin naglungtad ang pagkamatarong, pakigdait, ug kauswagan. Siya misulat ug wala-mapatik nga komentaryo sa Roma 1-11, diin iyang gipanghimakak ang pagtulon-an sa Calvinismo bahin sa predestinasyon. Makaiikag, wala usab siya mouyon kang Martin Luther ug siya miingon nga gawas sa pagtuo, gikinahanglan ang buhat aron maluwas. Diha sa usa ka sulat, si Mercator miingon nga ang sala dili resulta sa impluwensiya sa mga planeta [astrolohiya] ni gibutang sa Diyos diha sa tawo ang kiling sa pagpakasala, kondili ang tawo mismo ang mipili sa pagpakasala. Gisalikway usab niya ang pagtulon-an sa Romano Katoliko bahin sa transubstantiation. Matod niya, ang mga pulong ni Jesus nga “kini ang akong lawas” dili angayng sabton nga literal kondili, simbolikal.

[Kahon/​Hulagway sa panid 22]

ANG MERCATOR PROJECTION

Nasulayan na ba nimo ang pagplastar sa panit sa orens? Siyempre, imposible kanang himoon nga dili mausab ang porma sa panit. Gipakita nianang maong ilustrasyon ang problema nga giatubang sa mga tighimog mapa​—kon unsaon pagdrowing ang lingin nga yuta diha sa lapad nga mapa. Nasulbad ni Mercator ang problema pinaagi sa paggamit sa sistema nga gitawag karon ug Mercator projection. Niini nga pamaagi, ang distansiya tali sa mga linya nga nagpakita sa gilay-on sa ekwetor gikan sa mga polo, mag-anam kagamay samtang magkaduol sa polo. Usa kini ka dakong kalamposan sa natad sa paghimog mga mapa. Ang lapad nga mapa sa kalibotan nga gihimo ni Mercator niadtong 1569 maoy usa ka obra maestra nga nakapabantog kaniya ingong kartograpo. Gani, ang iyang pamaagi gigamit gihapon sa paghimog mga mapa sa dagat ug diha sa Global Positioning System.

[Hulagway]

Ang Mercator projection mahimong itandi sa usa ka gitunga-nga-silindro diin giplastar ang kalibotan

[Hulagway sa panid 20]

Ang mapa ni Mercator sa Nasod sa Israel, niadtong 1537, dunay kapin sa 400 ka ngalan sa dapit

[Hulagway sa panid 20, 21]

Mapa sa kalibotan nga gihimo ni Mercator niadtong 1538

Matikdi ang pulong “AMERI CAE” diha sa duha ka kontinente sa Amerika

[Picture Credit Line sa panid 19]

Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet

[Picture Credit Line sa panid 20]

Both maps: From the American Geographical Society Library, University of Wisconsin-Milwaukee Libraries