Kon Unsaon Pagbansay ang Elepante

I-PLAY

Kon Unsaon Pagbansay ang Elepante

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA INDIA

ANG usa ka mahout, o tigbansay ug elepante, nagluto diha sa tampi sa Narmada River. Iyang gibutang ang iyang gamayng bata taliwala sa sungo ug sa pangunahang tiil sa iyang elepante nga naglubog. Kon ang bata mosulay ug lakaw, “ilikos sa nagpahulay nga elepante ang iyang sungo sa bata ug ibalik kini sa gibutangan sa amahan niini,” nag-asoy ang librong Project Elephant. “Ang amahan nagpadayon pagluto ug masaligon kaayo nga walay mahitabo sa iyang anak.”

Ang mga elepante nag-alagad na sa tawo sukad pa sa 2000 B.C.E. Sa karaang panahon, ang mga elepante gibansay alang sa gubat. Sa modernong India, sila gibansay sa pagtrabaho. Gigamit sila diha sa pagpamutol ug kahoy, mga pista ug kasal, panganunsiyo, sirkos, ug bisan sa pagpakilimos. Sa unsang paagi anaron ang mga elepante? Giunsa sila pagbansay?

Pagbansay sa Elepante

Daghang dapit sa India ang adunay pasilidad diin atimanon ang nating mga elepante nga nadakpan, giabandonar, o nasamdan diha sa lasang. Ang usa niana nahimutang sa Koni, sa estado sa Kerala. Dinhi ang mga nati bansayon aron gamiton sa pagtrabaho. Kinahanglang maangkon una sa mahout ang pagsalig sa nati. Ang pagpakaon maoy usa ka maayong paagi nga maugmad ang maong pagsalig. Ang nati makaila sa tingog sa iyang mahout, ug kon kini tawgon aron pakan-on, moduol dayon kini aron moinom ug gatas ug mokaog linugaw nga dawa. Kasagaran ayha pa sila bansayon sa pagtrabaho kon mag-13 anyos na sila. Dayon mosugod silag trabaho pag-edad nilag 25. Sa Kerala, gibaod sa gobyerno nga ang nagtrabaho nga mga elepante moretiro sa edad nga 65.

Aron luwas nga masakyan ang elepante, kinahanglang mabansay pag-ayo ang mahout. Sumala sa Elephant Welfare Association of Trichur, sa Kerala, ang bag-ong mahout kinahanglang mabansay sulod sa labing menos tulo ka bulan. Dili lamang niya tun-an kon unsaon pagmandar, kondili tun-an usab niya ang tanang bahin sa kinabuhi sa elepante.

Mas dugay bansayon ang hamtong na nga elepante. Sa gawas sa gibutangan sa elepante, tudloan una sa tigbansay ang mananap sa pagsabot sa iyang isulti. Sa Kerala, ang usa ka mahout mogamit ug mga 20 ka mandar ug senyales. Kinahanglang klaro ug kusog ang tingog sa mahout inigmandar niya sa elepante ug, sa samang higayon, iya kining iduso gamit ang lipak ug ipakita niini kon unsay buhaton. Kon mosunod ang elepante sa iyang sugo, iya kining hatagag pahalipay. Kon maseguro sa tigbansay nga anad na ang elepante, siya mosulod sa koral ug huwaphuwapon kini. Pinaagi niini mas mosalig sila sa usag usa. Sa ngadtongadto, mahimo nang pagawson ang elepante apan mag-amping gihapon ang tigbansay kay wala pa kini mamanso pag-ayo. Gawas kon anad na kaayo ang elepante, taliwad-an kini sa duha ka elepante ug ikadena kanila sa dihang kini pakaligoon ug palakaw-lakawon.

Kon masabtan na sa elepante ang binaba nga mga sugo, sakyan na kini sa mahout ug tudloan kini kon unsaon pagsunod sa mga sugo gamit ang kumagko sa tiil o kiting sa tigbansay. Kon paabantehon ang elepante, iduot sa mahout ang iyang duha ka kumagko sa likod sa dalunggan sa elepante. Kon paatrason kini, iyang idapat ang iyang kiting sa abaga sa mananap. Aron dili maglibog ang elepante, usa ra ka mahout ang momandar niya. Masabtan sa elepante ang tanang sugo sulod sa tulo o upat ka tuig. Human niana, dili na gayod niya kana makalimtan. Bisan tuod ang utok sa elepante gamay ra kon itandi sa iyang lawas, kini intelihente kaayo.

Pag-atiman sa Elepante

Ang elepante kinahanglang himsog ug malipayon. Kinahanglang digoon kini kada adlaw. Ang mahout mogamit ug bato ug hamis nga bunot aron lugdan ang baga apan humok ug daling masamad nga panit.

Dayon papamahawon na kini. Ang mahout maglugaw ug trigo, dawa, ug horse gram, nga usa ka matang sa liso. Ang iyang pagkaon naglakip sa dahon sa kawayan, palma, ug sagbot. Malipay kini kon sagolag karot ug tubo ang iyang pagkaon. Halos magsige lag kaon ang elepante. Nagkinahanglan kinig mga 140 kilos nga pagkaon ug mga 150 litros nga tubig kada adlaw! Aron magpabiling suod ang mahout sa iyang elepante, kinahanglang itagana niya ang panginahanglan niini.

Ang Resulta sa Pagdagmal

Ang elepante sa India dili mahimong patay-patayog trabaho. Lagmit kining mosukol sa mahout nga mosinggit o mopasakit kaniya. Ang mantalaang Sunday Herald sa India nagbalita bahin sa usa ka laking elepante nga may mga tango, nga “naglagot . . . human kini dagmali sa mga mahout. Ang elepante nga nasuko tungod sa pagbunal niini sa mga mahout nanghasmag . . . ug kinahanglang pakatulgon gamit ang tranquilizer.” Niadtong Abril 2007, ang mantalaang India Today International nagbalita: “Sa miaging duha ka bulan lamang, kapin sa 10 ka torong elepante ang nanghasmag panahon sa mga pista; sukad sa Enero sa miaging tuig, 48 ka mahout ang napatay niining napungot nga mga mananap.” Sagad mahitabo kana kon sila mangulag kay modaghan ang ilang testosterone o hormone sa mga laki. Tungod niini dali silang masuko ug manghasmag sa ubang mga toro ug sa mga tawo. Ang pagpangulag mahimong moabot ug 15 ka adlaw ngadto sa tulo ka bulan.

Mapikal usab ang elepante kon kini ibaligya, ug laing mahout ang mopuli. Dayag kaayo ang kasuod niini sa unang mahout. Aron dali ra kining maanad sa iyang bag-ong puy-anan, sagad mouban ang iyang unang mahout. Didto, magtinabangay ang duha ka tigbansay hangtod masinati na sa bag-ong mahout ang kinaiya sa elepante. Mas dako ang problema kon mamatay ang usa ka mahout ug pulihan siyag lain. Apan, sa ngadtongadto maanad ra ang elepante sa bag-ong tigbansay.

Bisan tuod ang pipila ka tawo mahadlok niining dako kaayong mananap, ang maayong-pagkabansay nga elepante motuman sa buotan nga amo. Kon buotan ang amo, ang elepante dili gani kinahanglang kadenahan bisag wala diha ang amo. Isandig lang sa mahout ang lipak sa tiil sa elepante ug sultian kini nga dili maglihok. Ang elepante dili gyod maglihok busa ang lipak dili matumba. Ingon sa gipakita sa introduksiyon, katingalahan ug makapatandog ang kooperasyon tali sa elepante ug sa tigbansay niini. Oo, ang maayong tigbansay makasalig sa iyang elepante.

[Kahon/Hulagway sa panid 18]

TAWO UG ELEPANTE—DUGAY NANG MAGKAUBAN

Ang tawo dugay nang nagmanso ug mga elepante. Tingali ang nabantog pag-ayo nga pananglitan niana sa karaang panahon mao si Hannibal, usa ka Carthaginian nga heneral. Sa ikatulong siglo B.C.E., ang siyudad sa Carthage sa Amihanang Aprika nakiggubat sa Roma diha sa sunodsunod nga mga gubat nga gitawag ug Punic Wars. Gitigom ni Hannibal ang iyang mga sundalo sa siyudad sa Cartagena, Espanya, sa tuyo nga sulongon ang Roma. Mitabok una siya sa kabukiran sa Pyrenees aron makaabot sa dapit nga gitawag karon ug Pransiya. Dayon, sa gitawag sa magasing Archaeology nga “usa sa maisogon kaayong pag-atake nga nahitabo sa kasaysayan,” ang iyang 25,000 ka sundalo—uban sa 37 ka Aprikanhong mga elepante ug mga mananap nga nagdala sa ilang mga suplay—mitabok sa kabukiran sa Alps paingon sa Italya. Ilang gisagubang ang kabugnaw, pag-ulan ug niyebe, pagdahili sa mga bato, ug ang isog nga mga tribo nga nagpuyo sa kabukiran. Hago kaayo kadto nga panaw alang sa mga elepante. Walay nabuhi kanila sulod sa unang tuig ni Hannibal sa Italya.

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 17]

Lugdan sa mahout ang baga apan humok ug daling masamad nga panit sa elepante

[Credit Line]

[Picture Credit Line sa panid 16]

PAGMATA!