Dagkong Mananap Nabuhi Kaniadto sa Uropa

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA

NIADTONG 1932, ang mga trabahante sa usa ka gigama nga dalan nangubkob duol sa Colosseum sa Roma ug usa kanila nakaigo ug gahing butang. Ang ilang nakubkoban maoy ulo ug bangkil diay sa usa ka matang sa elepante. Kaniadto duna na poy nakubkoban nga sama niini. Latas sa katuigan, duolan na sa 140 ka fossil o nabato nga mga parte sa lawas sa elepante ang nakaplagan palibot sa Roma, nga ang unang nakaplagan maoy niadtong ika-17ng siglo.

Nagtuo ang mga tawo nga mga bukog kini sa mga elepante nga gikan sa laing nasod ug gidala sa Roma o gidala sa Italya ni General Hannibal nga taga-Carthage. Si G. B. Pianciani, usa ka pari sa ika-19ng siglo ug propesor sa Natural Sciences sa Viterbo, wala motuo niana. Sanglit ang mga bukog kasagarang nakaplagan man diha sa binanlas nga mga yuta, siya miingon nga mga bukog kini  sa nabanlas nga mga mananap nga nangamatay sa ubang lugar.

Daghang nabato nga mga bahin sa lawas sa elepante nga makita sa Italya dili sama sa mga elepante karon. Hinunoa, bahin kini sa lawas sa matang sa elepante nga gitawag ug Elephas antiquus. (Tan-awa ang panid 15.) Kining matanga sa elepante medyo tul-id ug mga bangkil ug kini may gitas-ong singko metros, nga mas taas ug mga dos metros kay sa mga elepante karon.

Unsa ka daghan kini sila? Ang nadiskobrehan nga mga fossil nagpakita nga nabuhi sila kanhi sa Uropa ug Inglaterra, uban sa ilang kamatang nga mga mammoth. Dugang pa, ang nabato nga mga elepante kasagarang makit-an nga nagpundok duyog sa ubang mga mananap, nga ang uban niini ilang mga kaaway.

Gikan sa mga Hyena Ngadto sa mga Hippopotamus

Ang nakubkob nga mga mananap didto sa Lazio, usa ka rehiyon sa sentral Italya nga nalakip ang Roma, nagpakita nga ang klima niining dapita kaniadto susama sa Aprika, kay dunay mga hippopotamus, osa, ug bisan mga tigre niining lugara kaniadto. Gani, ang nabato nga mananap nga ginganlag leopardo sa Monte Sacro nakaplagan diha sa sentro sa Roma. Diha sa baryo sa Polledrara, kapin sa 9,000 ang nakubkobang nabato nga mga mananap. Lakip niini mao ang karaang mga elepante, bupalo, osa, mga Barbary ape, rhinoceros, ug mga auroch—dagkong mga baka nga napuo na mga 400 ka tuig kanhi. Usa ka museyo diha sa dapit nga gikalotan dunay lantawanan alang sa mga bisita  aron makita ang mga mananap diha sa nalubngan mismo niini.—Tan-awa ang panid 16.

Ang usa ka langob duol sa Palermo, Sicily, napuno sa hilabihan ka daghang nabato nga mga mananap, lakip sa mga osa, baka, elepante, ug mga hippopotamus nga lainlaig pangedaron, ug gani diha pay gisabak. Sa pagkatinuod, mga 20 ka toneladang nabato nga mga mananap gipamaligya sa unang unom ka bulan human kini makaplagan sa dapit nga nakubkoban!

Sa Habagatang Inglaterra, ang eksperto sa nabato nga mga tanom ug mananap nga si J. Manson Valentine nakakaplag ug daghang nabato nga mga bukog sa mao ra gihapong mga mananap, maingon man sa mga hyena ug polar bear. Nganong nagkatapok man kining nabato nga mga mananap diha sa nagkalainlaing mga dapit?

Ang ubang mga siyentipiko nag-ingon nga kinaiyanhong katalagman ang gikamatyan sa maong mga mananap. Bisag unsa pay mga hinungdan sa tingob nga pagkamatay niining mga mananapa, ang epekto niini makita sa Uropa, British Isles, Siberia, ug Alaska.

Tungod sa nabato nga mga mananap, atong mahanduraw ang usa ka kalibotan nga lahi sa atong kalibotan karon. Gani, sa Italya lang, kon mobalik ka sa karaang panahon, makaingon gyod ka nga morag anaa ka sa kalasangan sa Aprika.

[Kahon sa panid 17]

UNSA KINING GITAWAG UG FOSSIL?

Kon dili kini susihon pag-ayo, mora lang kinig bukog tan-awon. Sa pagkatinuod, kini maoy resulta sa kemikal nga kausaban nga gitawag ug fossilization. Kini mahitabo sa dili pa madugta ang patayng lawas sa mananap.

Ang usa ka komon nga matang sa fossilization mao ang mineralization, diin ang tibuok lawas sa mananap o ang bahin niini mahimong mineral. Busa ang fossilization mahitabo depende sa kahimtang. Kinahanglang dunay abundang deposito sa mga mineral, kalit nga pagkalubong sa mananap, ug maingon man linaing mga kahimtang sa palibot nga makapreserbar sa patayng lawas sa mananap. Sa normal nga mga kahimtang, ang patayng lawas sa mananap nga wala makaon sa ubang mananap dugtaon sa bakterya ug sa uban pang mga elemento, sama sa hangin ug tubig. Busa ang fossilization talagsa ra kaayong mahitabo.

[Kahonb/Hulagway sa panid 17]

MGA MAMMOTH SA AMIHANANG DAPIT SA YUTA

Ang nabato nga mga mammoth o higanteng mga elepante nagpadayag nga kini nabuhi kaniadto sa nagkalainlaing dapit sama sa Asia, Uropa, ug Amerika del Norte. Sa Uropa, ang Italya morag mao ang kinalay-ang dapit sa habagatan nga naabot sa mananap.

Ang higanteng elepante poparehog gidak-on sa mga elepante karon sa Asia. Ang buhok niini motubog kutob 20 pulgadas, ug ang laki dunay mga bangkil nga motubog mga singko metros. Daghan kaayong bangkil sa higanteng elepante ang nakit-an didto sa Siberia nga tungod sa kadaghan, kini gipamaligya ngadto sa Tsina ug Uropa usa ka libo ka tuig kanhi.

[Credit Line]

Photo courtesy of the Royal BC Museum

[Hulagway sa panid 16, 17]

Tapok sa nabato nga mga mananap sa Polledrara

[Credit Line]

Soprintendenza Archeologica di Roma

[Picture Credit Lines sa panid 15]

Top: Museo di Paleontologia dell’Università degli Studi “La Sapienza” di Roma; bottom: © Comune di Roma - Sovraintendenza Beni Culturali (SBCAS; fald. 90, fasc. 4, n. inv. 19249)