Mahadlok Ka Bang Mabulad sa Adlaw?

“Sanglit nagkadaot na ang ozone layer ug ang mga tawo gustog mga lulinghayaw nga mabulad sila sa adlaw, dako kaayo ang kapeligrohan nga madaot ang ilang panglawas tungod sa sobrang pagkaladlad sa UV [ultraviolet] radiation.”—DR. LEE JONG-WOOK, DIREKTOR HENERAL KANHI SA WORLD HEALTH ORGANIZATION.

SI Martin, nga putig pamanit nga lalaki nga taga-Amihanang Uropa, nakatulog diha sa baybayon sa Italya ilalom sa landong sa dakong payong. Sa dihang nakamata siya, nakita niya nga mibalhin na ang landong ug nga ang iyang mga batiis namula pag-ayo. “Nagdalidali kog adto sa emergency room sa ospital,” matod ni Martin. “Ang akong mga batiis nanggahi ug nanghubag nga morag soriso. Duha o tulo ka adlaw nga nag-antos ako sa kasakit. Dili ko makatindog ug dili nako mapiko ang akong mga tuhod. Nanghugot ang akong panit ug nahadlok kong mapaslot kini.”

Daghan ang nagtuo nga ang mga tawo lang nga putig pamanit sama kang Martin ang angayng mahadlok nga mabulad sa adlaw. Apan bisan tuod ang mga tabonon o itomon dunay kinaiyanhong proteksiyon sa lawas batok sa pagkasunog sa panit tungod sa pagkaladlad sa adlaw, mahimo gihapon silang matakboyan ug kanser sa panit. Ug ang ilang kanser sagad walay mga simtomas gawas kon grabe na kaayo. Ang ubang mga kapeligrohan nga nalangkit sa pagkabulad sa adlaw naglakip sa kadaot sa mata ug sa sistema sa imyunidad, mga sakit nga tingali walay mga simtomas sa pipila ka tuig apan dako na diay ug kadaot nga nahimo.

Siyempre, mas taas ang UV radiation sa mga dapit duol sa ekwetor. Busa kadtong nagpuyo diha sa Tropiko o ubos ug diyutay sa tropiko ug kadtong mobisita sa maong mga dapit kinahanglang mag-amping pag-ayo tungod kay nagkanipis na ang ozone layer nga nagsilbing sagang sa makamatayng mga radyasyon sa atmospera nianang mga dapita. Atong hisgotan ang pipila ka posibleng kadaot nga moresulta tungod sa sobrang pagkabulad sa adlaw.

Kadaot Diha sa Mata

Mga 15 milyones ka tawo sa tibuok kalibotan ang nangabuta tungod sa cataract, ang pangunang hinungdan sa pagkabuta sa mga tawo sa kalibotan. Ang cataract maporma kon ang mga protina diha sa mga lente sa mata mabungkag, maglamboray, ug magpadaghan sa mga pigment nga makalubog sa mga lente. Ang cataract maoy usa sa mga problema nga mahitabo tungod sa daghang tuig nga pagkaladlad sa UV radiation. Gani, gibanabana nga mga 20 porsiyento niadtong dunay cataract gipahinabo o gipasamot tungod sa kanunayng pagkaladlad sa adlaw.

Kasagaran niadtong dunay cataract mao kadtong nagpuyo sa mga nasod duol sa ekwetor, ug ikasubo nga kadaghanan niining mga nasora kabos. Busa milyon-milyong kabos sa Aprika, Asia, Sentral Amerika, ug Amerika del Sur nangabuta tungod kay wala silay ikapaopera.

 Kadaot Diha sa Panit

Kapin sa 30 porsiyento sa mga kanser nga nadayagnos sa tibuok kalibotan maoy kanser sa panit. Matag tuig, gitaho nga dunay mga 130,000 ka tawo ang gitakboyan ug melanoma, nga labing peligrosong matang sa kanser sa panit. Ug mga duha ngadto sa tulo ka milyon ang gitakboyan ug ubang matang sa kanser sa panit, sama sa basal cell carcinoma ug squamous cell carcinoma. Gibanabana nga mga 66,000 ka tawo ang mangamatay tuig-tuig tungod sa kanser sa panit. a

Sa unsang paagi daoton sa adlaw ang imong panit? Ang kasagaran ug labing nailhang kadaot nga ipahinabo sa adlaw mao ang pagkasunog sa panit o erythema. Ang mga epekto niini mahimong moabot ug pipila ka adlaw diin ang panit mapaslot ug mamakpak.

Kon masunog ang panit, patyon sa UV radiation ang kadaghanang selula sa ibabawng lut-od sa panit ug modulot pa sa ilalom ang kadaot. Ang kausaban sa kolor sa panit tungod sa pagkabulad sa adlaw maoy timailhan sa kadaot. Mahimo kining kanser kon madaot ang DNA sa mga gene nga nagkontrolar sa pagtubo ug pagbahin-bahin sa mga selula sa panit. Ang pagkabulad sa adlaw makapausab sa grano sa panit ug ang panit dili na kaayo mainat-inat. Tungod niini ang panit ahat nga mangunot ug daling masamad.

Pagkadaot sa Sistema sa Imyunidad

Sumala sa mga panukiduki, kon masobrahan pagkaladlad ang panit sa UV radiation, madaot ang pag-obra sa pipila ka bahin sa sistema sa imyunidad sa tawo. Mahimong madaot ang katakos sa lawas sa pagdepensa batok sa pipila ka sakit. Bisan kon dili kaayo sobra ang pagkaladlad sa adlaw, nahibaloan nga dako gihapon ang kapeligrohang maimpeksiyon tungod sa bakterya, fungus, parasite, o virus. Daghang tawo nakamatikod nga kon mabulad sila sa adlaw sila matuboan ug luas o ugahip. Ang report sa World Health Organization (WHO) nag-ingon nga ang usa ka matang sa ultraviolet light, nga nailhang UVB, “morag makapahuyang sa sistema sa imyunidad—kon bahin sa luas kini dili na makasukol sa virus nga Herpes simplex nga tungod niini magsigeg balik-balik ang luas.”

Busa kon bahin sa kanser, ang sidlak sa adlaw makahatag ug duha ka kadaot. Una, daoton niini ang DNA ug dayon pahuyangon niini ang sistema sa imyunidad, busa ang kadaot dili daling maayo.

Busa kinahanglan kitang magbantay nga dili sobrang mabulad sa adlaw. Ang atong panglawas ug ang ato mismong kinabuhi mahimong mameligro.

[Footnote]

[Kahon sa panid 11]

KON UNSAON PAGPANALIPOD SA KAUGALINGON

◼ Ayaw kaayo pagpabulad sa adlaw gikan sa alas 10:00 s.b. hangtod sa 4:00 s.h. kay grabe kaayo ang UV radiation niining mga orasa.

◼ Pasilong.

◼ Pagsul-ob ug luag nga sinina nga igong makatabon sa imong bukton ug batiis.

◼ Pagkalo ug lapad ug paldiyas aron dili mainitan ang imong mata, dunggan, nawong, ug tangkugo.

◼ Ang maayog klase nga mga sunglass nga lapad ug kilid, nga makahatag ug 99 ngadto sa 100 porsiyentong UVA ug UVB (matang sa ultraviolet light) nga proteksiyon, makapamenos ug dako sa pagkadaot sa mata.

◼ Matag duha ka oras, pahiri ang imong panit ug sunblock nga dunay labing menos 15 nga sun protection factor.

◼ Ang WHO nagsugyot sa dili paggamit ug mga sunlamp, sun bed sa pagpaitom sa panit diha sa mga parlor kay kini may UV radiation.

◼ Pandongi gayod ang mga masuso ug gagmayng mga bata kay delikado kaayo ang ilang panit.

◼ Ayaw pagkatulog sa dapit nga mabulad ka sa adlaw.

◼ Kon may gikabalak-an ka nga alom, talumtom, o lama sa imong panit, paeksamin sa doktor.